Fréttablaðið - 11.03.2023, Síða 45

Konur höfðu verið
skrautfjaðrir en voru
færðar ofar á lista og
við litum á það sem
okkar sigur.
Kristín Jónsdóttir
Kvennalistakonur fyrir utan Hótel Vík: Kristín Ástgeirsdóttir, Guðrún Erla
Geirsdóttir, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Elísabet Guðbjörnsdóttir, Sigríður
Dúna Kristmannsdóttir og Kristín Jónsdóttir sem hér er í spjalli.
Þær Kristín, Brynhildur og Sigrún eiga góðar minningar frá upphafstíma Kvennalistans. Fréttablaðið/anton brink
Ótrúlega spennandi tímar
Á pöllunum var svo hópur kvenna
eins útbúnar og mátti sjá borða með
merkingunum: Ungfrú brosmild,
Ungfrú undirgefin, Ungfrú ljúf, Ung-
frú samþykki og fleira.
Grjónagrautsmótmælin
Árið 1984 gaf þáverandi forsætisráð-
herra Steingrímur Hermannsson,
þjóðinni það sparnaðarráð að hafa
oftar grjónagraut í matinn enda
bæði hollur og góður.
Þetta var á tímum óðaverð-
bólgu og þjóðarsáttar og brugðust
Kvennalista- og Kvennaframboðs-
konur við með því að hittast fyrir
utan Hótel Vík með potta, pönnur
og kröfuspjöld. Gengið var að
Alþingishúsinu með pottaglamri
og slagorðahrópum og í framhaldi
að versluninni Víði við Austurstræti
þar sem hluti hópsins fór inn og
keypti hráefni í ráðherragrautinn.
Guðrún Jónsdóttir borgarfull-
trúi Kvennaframboðs fór fyrir
hópnum og þegar kom að því að
borga útskýrði hún kurteislega að
hún væri ekki borgunarmanneskja
fyrir meira en 2/3 af hráefninu því
meðaltekjur kvenna væru aðeins
2/3 af launum karla. Viðbrögðin
voru misjöfn meðal viðskiptavina
og afgreiðslufólks, f lestir sýndu
þessu skilning og tóku jafnvel undir
kröfurnar með tilheyrandi hrópum
og köllum. Verslunarstjórinn var
ekki jafnhrifinn og lét kalla til lög-
reglu.
Viðskiptavinir skutu svo saman í
einn grautarskammt og var gengið
aftur að Alþingi þar sem afhenda
átti Steingrími hráefnið, hann
reyndist vant við látinn en Albert
Guðmundsson, þáverandi fjármála-
ráðherra tók við skammtinum.
Kvennalistarútan
Kvennarútan lagði af stað frá Vík-
inni í byrjun júní 1983 fagurlega
skreytt og þéttskipuð Kvennalista-
konum á leið í hringferð um landið
til að hvetja konur á landsbyggðinni
til að stofna Kvennalista í sínu kjör-
dæmi en listinn bauð þá fram í
þremur kjördæmum.
Bílstjórinn var kona og ásamt
Kvennalistakonum var í rútunni
ýmis konar söluvarningur til að
styrkja framboðið. Kalltæki var með
í för og ómuðu baráttusöngvar af
plötunni Áfram stelpur þegar ekið
var inn í bæina. Sextíu staðir voru
heimsóttir og 30 fundir haldnir á
mánaðartíma. n
Þær Kristín Jónsdóttir, Sigrún Jóns-
dóttir og Brynhildur G. Flóvenz
komu að stofnun Kvennaframboðs
og/eða Kvennalista og settust niður
með blaðamanni til að rifja upp
magnaða tíma en aðkoma þeirra
var misjöfn.
Brynhildur segist alltaf hafa haft
áhuga á mannréttindum.
„Þegar ég var í kringum tvítugt
og frekar saklaus, man ég eftir að
hafa hugsað að jafnrétti væri eigin-
lega náð með minni kynslóð. Svo
fór ég að taka meira og meira eftir
skekktri mynd og lesa kvennabók-
menntir. Ég fór því að kíkja á Rauð-
sokkufundi en var feimin við að
trana mér fram og fór að sniglast
í kringum Víkina þegar Kvenna-
framboðið fór fram í Reykjavík. Ég
var búsett í Kópavogi og hefði óskað
þess að slíkt framboð hefði verið í
Kópavogi. Svo sá ég auglýst starf hjá
Kvennaframboðinu um mitt ár 1983
sem ég sótti um og fékk.“
Sigrún: „Ég var 23 ára þegar
Kvennalistinn byrjaði og var þá
nemandi í stjórnmálafræði í HÍ.“
Hún var 15 ára á Lækjartorgi
þegar Kvennafrídagurinn var. Hafði
það mikil áhrif á hana að upplifa
þann baráttuanda sem þar var í
lofti. Ljóst var að aðgerða væri þörf.
„Mamma var einstæð móðir,
verkakona og tók þátt í starfi Félags
einstæðra foreldra. Þannig að ég
þekkti kjör einstæðra mæðra og
láglaunakvenna. Ég tók þátt í und-
irbúningsfundum og mætti svo á
stofnfund Kvennalistans. Það var
mikill innblástur að hitta og kynn-
ast öllum þessum öf lugu konum
sem þar voru samankomnar. Ég
var svo sannfærð og er enn um að
Kvennalistinn var það sem þurfti,“
segir hún.
Sigrún rifjar upp hvernig það hafi
gengið að raða konum á þennan
fyrsta framboðslista Kvennalistans
þar sem hún sjálf tók sjötta sæti.
„Við þekktumst lítið sem ekk-
ert innbyrðis svo það var ákveðið
ævintýri. Kristín Halldórsdóttir tók
fyrsta sætið en hún bjó í London á
þessum tíma. Það var hringt í hana
um miðja nótt og hún samþykkti.“
Kristín: „Það er svolítið merki-
legt að þegar við fórum að leita til
kvenna að vera á lista sögðu margar:
„Ég skal vera með – en ekki í efstu
sætunum.“ Þetta er liðin tíð en
okkur tókst þó að fá frábærar konur
en það var auðvitað engin með pól-
itíska reynslu.“
Eins og fyrr segir var stofnfundur
Kvennalistans 13. mars 1983 og skila
þurfti framboðslista eigi síðar en 23.
apríl.
Sigrún: „Það var mjög mikið afrek
að ná að stilla upp listum í Reykja-
vík, Reykjanesi og Norðurlandi
Eystra á 6-7 vikum. Á þessum tíma
var enginn gemsi og engar tölvur
svo við vorum alltaf að hittast og
svo var hringt látlaust. Það var í raun
ótrúlegt að við skildum ná þessu.“
Sigrún varð síðar starfskona þing-
flokksins með aðsetur í Skólabrú.
Sigrún: „Það var eiginlega allt
merkilegt við Kvennalistann svo
það erfitt að slíta út atriði. Við lögð-
um á okkur mikla vinnu en það var
alltaf svo mikil gleði að hún varð
skemmtileg.“
Kristín segist alltaf hafa haft mik-
inn áhuga á jafnréttismálum.
„Ég starfaði heilmikið með Rauð-
sokkuhreyfingunni. Farið var að
ræða að við konur myndum bjóða
fram þar sem lítið hafði gerst í jafn-
réttismálum þau fjögur ár sem
vinstri meirihlutinn hafði verið
við völd. Við hringdum í vinkvenn-
ahópinn og boðuðum til fundar.
Þannig rúllaði þetta af stað.“
Þær eru allar sammála um að
þetta hafi verið ótrúlega spenn-
andi tímar og baráttuandinn meðal
kvennanna gríðarlegur. Umræð-
urnar hafi verið einkar gefandi og
miklar.
Kristín: „Það er mín æðsta
háskólagráða, að hafa farið í gegn-
um alla þessa hugmyndafræðilegu
vinnu þar sem nýjar hugmyndir
voru reifaðar, öll mál skoðuð út
frá sjónarhóli kvenna og barna og
engin hugmynd gagnrýnd.“
Kvennalistakonur voru eins og
rifjað hefur verið upp, aðgerða-
sinnar og vöktu aðgerðir þeirra
oftar en ekki mikla athygli. Ein
hugmynd grasrótarinnar var að
fara niður að Ægisíðu og heilgrilla
karlrembusvín en hún fékk þó ekki
hljómgrunn.
Kristín: „Það gerist líka þegar
fólk er komið inn í svo hefðbundið
umhverfi sem Alþingi er, að það
skapast ákveðin fjarlægð. Ég man
vel eftir því þegar við vorum fyrir
utan Alþingi að mótmæla og þing-
konurnar voru í glugganum inni á
Alþingi. En ástæðan fyrir því að við
fórum fram var til að komast inn í
kerfið og breyta því, innan frá. Við
settum spurningarmerki við allt og
spurðum alltaf: „Hvernig kemur það
við konur og börn?“
Kristín rifjar upp spurningu frá
fjölmiðli á fyrsta blaðamannafundi
Kvennaframboðsins á Víkinni.
„Hvað ætlið þið að gera í hafnar-
málum?“ Við áttum ekki von á þess-
ari spurningu.
Svarið kom strax: „Reisa girðingu
í kringum höfnina svo börnin detti
ekki í sjóinn.“
Rifjar hún upp og uppsker hlátur
hinna.
„Það höfðu nú ekki allir húmor
fyrir þessu.“
Brynhildur: „Það var svo gefandi
að vera í Víkinni, svo mikil deigla og
iðandi hugmyndalíf. Ég hafði verið
í ýmis konar félagsstarfi þar sem
tveir, þrír hafa sig mest í frammi en
þarna var fyrirkomulagið þannig að
orðið var látið ganga og allar tjáðu
sig um hvert málefni.“
Brynhildur sem er lögfræðingur
segir merkilegt að horfa til baka og
skoða þau áhrif sem Kvennalistinn
hafði þrátt fyrir að vera alltaf í
stjórnarandstöðu.
„Það er merkilegt, eins og til að
mynda á jafnréttislöggjöfina,“
Sigrún: „Við lögðum áherslu á
að öll mál væru kvennamál og við
tókum þátt í umræðum um öll mál
hvort sem það voru sjávarútvegs-
mál, umhverfismál eða annað.“
Brynhildur: „Já og vinnumark-
aðsmál. Kvennalistinn talaði fyrir
skiptingu fæðingarorlofs í kringum
88-9. Þá þótti það algjört hneyksli að
ætla að skylda karla í fæðingarorlof.“
Kristín: „Svo var fólk mishrifið
af því þegar við töluðum fyrir því
að fæðingarorlofsgreiðslur væru í
hlutfalli við laun. Eitt stærsta mál
Kvennalistans var að leiðrétta laun
láglaunakvenna. Í öllum stefnu-
skrám framboðanna var hamrað
á því. Þar segir meðal annars „að
óheimilt verði að greiða laun undir
framfærslumörkum.“ Þessi krafa
talar beint inn í kjarabaráttu dags-
ins í dag. Kvennalistinn lagði fram
frumvarp um lögbindingu lág-
markslauna 1986. Slík lögbinding
var ófrávíkjanlegt skilyrði Kvenna-
listans í stjórnarmyndunarviðræð-
unum 1987“
Sigrún: „Þingið sem slíkt vissi
ekki hvernig ætti að bregðast
við svona af li. Við vorum ekki
með formann og kerfið ætlaði
ekki að skilja það, né fjölmiðlar.
Hvernig hrey f ingin ætlaði að
komast af með engan formann.“
Kristín: „Við vorum spurðar:
„Gleymduð þið að skipa formann?“
segir hún og hlær.
Kristín bendir jafnframt á að
áhrifin hafi verið víðtæk, aðrir
f lokkar hafi farið að raða sínum
konum ofar.
„Konur höfðu verið skrautfjaðrir
en voru færðar ofar á lista og við
litum á það sem okkar sigur.“
Halda kvennaþing
Eins og fyrr segir fagna Kvennalista-
konur nú 40 árum og efna þær til
kvennaþings um næstu helgi.
Sigrún: „Við ætlum að halda opið
kvennaþing 18. mars á Hilton hót-
eli þar sem stofnfundurinn var fyrir
40 árum síðan. Þar ætlum við ekki
að vera í söguskýringum heldur
í nútímanum og fara yfir stöðu
kvenna í dag. Það er búið að fjölga
konum víða, í pólitík og áhrifastöð-
um en það er eins og karlaveldið
passi enn upp á ákveðna þræði. Við
viljum taka umræðuna og hlusta
eftir sjónarmiðum og við sjáum til
hvað gerist.“
Að lokum er ekki annað hægt
þegar setið með slíkum frum-
kvöðlum í femínískri baráttu en
að spyrja þær út í þeirra sjónarmið
þegar kemur að nýjustu bylting-
unni, kenndri við MeToo.
Brynhildur: „Mér finnst hún
stórkostleg! Stærsta bylting sem
hefur orðið frá því Kvennalistinn
kom til sögunnar.“
Sigrún: „Já, ég er sammála.“
Kristín: „Algjörlega magnað.“
Brynhildur: „Þetta var það skref
sem var svo nauðsynlegt að taka.“
Sigrún: „Ég ber mikla virðingu
fyrir þeim konum sem hafa stigið
fram.“
Brynhildur: „Ég verð að nefna
Öfga, þær stelpur sem hafa orðið
fyrir svo miklu mótlæti en láta það
ekki á sig fá.“
Myndir og heimildir í þessa grein
eru fengnar af vefsíðunni kvenna-
listinn.is n
Fréttablaðið helgin 2511. mars 2023
lAUgARDAgUR