Fréttablaðið - 24.03.2023, Blaðsíða 9

Til þess að geta farið út
að hjóla með fjölskyld-
unni þarf fötluð mann-
eskja að borga minnst
640.000 kr. meira en
þau sem geta nýtt sér
venjuleg hjól.
Steingrímur var mikill
aðdáandi markaðs-
hyggju og stóð fyrir
ýmsum mikilvægum
málum eins og aðild
Íslands að Evrópusam-
bandinu.
Nudd Nudd Nudd
Slökunarnudd í miðbæ
Reykjarvíkur. Lausir tímar.
Sími 694 7881, Janna.
Sem einskærum áhugamanni um
gervigreind rak mig í rogastans á
dögunum þegar tilkynnt var að
gervigreindarstjarnan ChatGPT,
sem þróuð hefur verið af Kísil­
dalsfyrirtækinu OpenAI, talaði
íslensku.
Hólí mólí! hugsaði ég með
sjálfum mér og rauk til í morgun­
sárið, beint í tölvuna og inn á síðu
spjallmennisins. Ég spurði, fullur
eftirvæntingar:
„Talarðu íslensku?“
„Já, ég tala íslensku,“ svaraði
GPT.
Um mig fór viss gleðistraumur
við þetta svar, næstum eins og
þegar ég var 12 ára og tölvan Edgar
í kvikmyndinni Electric Dreams
frá 1984 brosti til bíógesta í frægu
atriði. Hér var ég nærri fjörutíu
árum síðar að ræða við tölvu á
íslensku um daginn og veginn.
Gott ef hún brosti ekki til mín.
Ég tek undir þær áherslur heils­
hugar, sem stjórnvöld hafa markað,
að vinna verður að því öllum árum
– ef íslenskan á að eiga von – að
ný tækni tali íslensku. Á ensku
hefur ChatGPT farið sigurför um
heiminn, enda ótrúleg tækni að
verða til beint fyrir framan nefið á
okkur. Samfélagsbylting. Í vikunni
elduðum við á heimilinu mat sem
snjallmennið hafði stungið upp
á. Spjallsnjallmennið (hvað á að
kalla þetta?) getur gert matseðil
fyrir alla vikuna eins og hendi sé
veifað, með innkaupalista. Liðin
er sú tíð að hið daglega andlausa
samtal þurfi að fara fram, þar sem
spurt er í þreytulegu símtali síð­
degis: „Hvað eigum við að hafa í
matinn?“
Þróunin verður sú að hver og
einn sem býr yfir lágmarkstækni­
búnaði mun eignast aðstoðar­
manneskju í daglegu lífi. Þetta
hefur í raun þegar gerst. Hægt er
að leita ráða hvenær sem er, fá
hugmyndir að lausnum flókinna
vandamála og láta skrifa fyrir sig
alls konar texta.
Á ensku, alla vega.
Ég var því mjög áhugasamur
vægast sagt að prófa snjallspjallar­
ann á íslensku. Nú veit ég vel, að
tæknin er ekki gallalaus og komið
hefur fram að svona forrit eiga það
til að bulla. Staðreyndirnar eru
ekki endilega á hreinu. En innan
vissra marka er kannski hægt að
búa við slíkt. Það hefur jú verið
viðvarandi ástand mannskepn­
unnar í samskiptum við hverja
aðra um árþúsund að staðreyndir
liggja iðulega á milli hluta. Fólk
ætti að kunna það almennt, að
taka fullyrðingum með fyrirvara.
Af samskiptum mínum við spjall­
mennið á ensku hefur mér þó virst
að lykilstaðreyndir séu nokkurn
veginn á tæru.
Annað kom hins vegar á daginn
þegar svissað var yfir á íslensku.
Í okkar fyrstu samskiptum,
klökkur, gaf ég egóismanum —
sem okkur er jú öllum eðlislægur
— varfærnislega lausan tauminn
og spurði:
„Veistu hver Guðmundur Stein­
grímsson er?“
Ekki stóð á svörum. „Hann
var alþingismaður á Íslandi fyrir
Pírataflokkinn í Norðvesturkjör­
dæmi frá 2016 til 2021. Áður en
hann var alþingismaður var hann
starfandi bóndi.“
Uuu, nei. Alls ekki rétt. Alveg til
í að vera bóndi, þannig séð. En það
má heita afrek að hafa sett mig í
Pírataflokkinn. Ég var í næstum
því öllum öðrum flokkum.
En gott og vel. Hvernig átti
mennið svo sem að vita þetta?
Hver er ég? Hið fyndna var, að á
mig sóttu örlitlar efasemdir um
eigin tilvist. Var ég bóndi? Var ég
Pírati? Ég spurði hvort mennið
hefði heyrt um stjórnmálaflokk­
inn Björt framtíð.
Jú, aldeilis. „Hann var stofnaður
2012 og stjórnað af Þórólfi Árna­
syni.“
Ha? Nú átti ég ekki aukatekið
orð. Þórólfi Árnasyni? Var forritið
algjörlega úti á túni? Ég ákvað að
spyrja hvort það hefði heyrt um
Steingrím Hermannsson. Hann
var öllu frægari.
Jú, heldur betur. „Steingrímur
Hermannsson var íslenskur stjórn­
málamaður sem var formaður
Sjálfstæðisflokksins.“
Hér heyrði ég beinlínis karl
föður minn snúa sér við í gröfinni.
Og aftur við þetta: „Hann var
fæddur árið 1928 í Þverárdal í
Austur­Húnavatnssýslu.“
Hann fæddist í miðborg Reykja­
víkur, en GPT hélt áfram: „Stein­
grímur var mikill aðdáandi mark­
aðshyggju og stóð fyrir ýmsum
mikilvægum málum eins og aðild
Íslands að Evrópusambandinu.“
Nú var pabbi kominn á yfir­
snúning. Fáir voru jafnmiklir
andstæðingar aðildar og hann. Og
markaðshyggju. Um þetta varð
ég hins vegar að heyra meira. Er
Ísland aðili að Evrópusamband­
inu? „Ísland varð aðili að Evrópu­
sambandinu 1. maí 1995,“ svaraði
ChatGPT án þess að blikna.
I wish. Ég beindi talinu að öðru,
svolítið örmagna eftir þessa hol­
skeflu staðreyndavillna. Mig lang­
aði að vita hvort GPT vissi hvernig
orkumálum Íslendinga væri hátt­
að. Hvaðan kemur aflið? Jú, mest
frá vatnsorku, sagði spjallarinn, en
því næst vindorku. „Vindorka er
næst stærsta tegundin og var 15%
af uppsetta aflinu árið 2021,“ sagði
GPT án nokkurra efasemda.
Ég horfði hins vegar í gaupnir
mér.
Hvað gera bændur nú?
Einhver þarf að setjast niður
með þessu fyrirbrigði og segja því
hvað er að frétta. n
Íslenska gervigreindin
„Sjúkratryggingar Íslands greiða
styrki vegna hjálpartækja sem eru
til lengri notkunar en þriggja mán­
aða til að auðvelda einstaklingum
að takast á við athafnir daglegs lífs.
Einkum er um að ræða hjálpar­
tæki til sjálfsbjargar og öryggis og í
ákveðnum tilvikum til þjálfunar og
meðferðar. Styrkur er ekki greiddur
ef hjálpartæki er eingöngu til nota
í frístundum eða til af þreyingar
(þ. á. m. útivist og íþróttir). Tæki til
líkamsæfinga f lokkast ekki undir
hjálpartæki skv. þessari reglugerð.“
Svona hefst annar kaf li í reglu­
gerð um styrki vegna hjálpartækja.
Samkvæmt reglugerðinni þá inni­
halda athafnir daglegs lífs fatlaðs
fólks ekki frístundir eða af þrey­
ingu. Fatlað fólk fær að vera heima
hjá sér, stunda nám og vinnu – en
guð forði þeim frá því að fara út að
hjóla með fjölskyldunni.
Íslenska ríkið vinnur nú hörðum
höndum að undirbúningi lög­
festingar samnings Sameinuðu
þjóðanna um Réttindi fatlaðs fólks
(SRFF). Í 26. grein samningsins
kemur fram að „Aðildarríkin skulu
gera árangursríkar og viðeigandi
ráðstafanir … til þess að gera fötl­
uðu fólki kleift að öðlast og við­
halda sem mestu sjálfstæði, fullri
líkamlegri, andlegri og félagslegri
getu, ásamt starfsgetu, og að taka
fullan þátt á öllum sviðum lífsins
án aðgreiningar.“
Það er greinilegt að gildandi
reglugerð um hjálpartæki þver­
brýtur 26. ákvæði SRFF.
Fatlað fólk er ekkert frábrugðið
fólki almennt. Við erum hluti af
fjölbreytileika samfélagsins eins og
allir aðrir. Við eigum okkur áhuga­
mál og frístundir. Við þurfum
kannski öðruvísi búnað til að geta
fengið að taka þátt en sá búnaður
kostar margfalt meira en gengur og
gerist almennt.
Götuhjól í Húsasmiðjunni kostar
59.890 kr. Handknúið hjól til frí­
stunda (ekki keppnishjól) kostar
almennt í kringum 700.000 –
1.000.000 kr. Og þá eru ekki teknir
inn í myndina þeir hlutar hjólsins
sem þarf að sérsmíða vegna mis­
munandi þarfa hjólarans.
Til þess að geta farið út að
hjóla með f jölsk yldunni þar f
fötluð manneskja að borga minnst
640.000 kr. meira en þau sem geta
nýtt sér venjuleg hjól. Það er engan
veginn réttlátt.
Það er enginn að tala um að ríkið
eigi að borga allan kostnað við
búnað til frístunda.
Hins vegar á ríkið að jafna út
þennan mismun á einhvern hátt
og gera fötluðu fólki kleift að taka
fullan þátt á öllum sviðum lífsins
án aðgreiningar. n
Réttindi fatlaðra brotin
Margrét Lilja
Aðalsteinsdóttir
formaður
Sjálfsbjargar
Guðmundur
Steingrímsson
n Í dag
FRéttablaðið skoðun 924. maRs 2023
FÖsTuDAGuR