Arkitektúr og skipulag - 01.08.1988, Síða 49

Forgangsverkefni
Þetta eru helstu ástæöur þess að umhverfis-
og náttúruverndarmál ættu aö vera forgangs-
verkefni þjóðarinnar. Og fleira kemur þar raun-
ar til. Mengun fer vaxandi bæði í byggö og á
hafinu við landiö. Með vaxandi þéttbýli þarf að
auka og bæta kosti manna til útivistar og um-
gengni við óspillta náttúru landsins En því fer
fjarri að umhverfismálin séu forgangsverkefni í
dag. Nær væri að nefna þau olnbogabörn bæði
stjórnvalda og Alþingis sem hér ráða mestu
um alla þróun mála. Lítum nánar á nokkur at-
riði sem máli skipta.
Heildarstjórn umhverfismála skort-
ir
Enginn einn aðili í stjórnkerfinu ber ábyrgð á
umhverfismálum. Af því leiðir ýmist ofstjórn
eða vanstjórn. Átta ráðuneyti fara með hina
ýmsu þætti umhverfismála. Því er löngu orðið
tímabært að breyta og koma á einni yfirstjórn.
Árið 1978 lagði þáverandi félagsmálaráðherra
fyrsta umhverfismálafrumvarpiö fyrir Alþingi.
Þar var gert ráð fyrir nýrri ráðuneytisdeild sem
færi með yfirstjórn flestra umhverfismála.
Frumvarpið náði ekki fram að ganga og við
það sama hefur setið þótt það hafi tvisvar ver-
iö endurflutt. Vonandi rofar þó senn til því í
sáttmála núverandi ríkisstjórnar segir svo um
þennan málaflokk: „Sett veröi almenn lög um
umhverfismál og samræming þeirra falin einu
ráöuneyti." Framkvæmd þessa fyrirheits hefur
m.a. verið sú að nefnd sérfræðinga hefur sam-
ið nýtt lagafrumvarp og sent það forsætisráðu-
neytinu.
I frumvarpinu, sem væntanlega veröur lagt fyr-
ir þing í haust, er gert ráð fyrir að samgöngu-
ráöuneytiö fari meö yfirstjórn umhverfismála,
en þó heyri nokkrir þættir þeirra áfram undir
heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyti og fé-
lagsmálaráðuneyti. Á því leikur enginn vafi að
mikil bót væri að þessari nýju skipan mála.
Æskilegast væri að vísu að sameina öll um-
hverfis-, náttúruverndar- og skipulagsmál í
einu ráðuneyti. En reynsla síðustu ára, innan
þings og utan, sýnir að fyrir því er ekki enn
pólitískur vilji eða skilningur. Kerfið streitist á
móti allri nýbreytni. Sé litiö raunhæft á málið
er sennilega ekki unnt að koma því í höfn í ein-
um áfanga. Þess vegna er þetta nýja frumvarp
mikilvægt skref að settu marki. Því ættu allir
þeir, sem telja brýnt að gera umbætur í stjórn-
sýslu umhverfismála, að veita því fulltingi sitt í
stað þess að skattyrðast um efni og form.
Stöövum gróðureyðingu
Annað mikilvægasta verkefniö í umhverfismál-
um er stöðvun þeirrar landeyðingar sem nú á-
sér stað. Það er meö ólíkindum aö þjóð sem
semur fjárlög upp á 70 milljarða króna skuli
aðeins verja 100 milljónum árlega til gróður-
verndar og sandgræðslu. Hér þarf rækilega aö
snúa við blaðinu því þjóðargjöfin frá 1974 er
löngu fokin á haf út. Verst er ástandið á afrétt-
arsvæðum Suður-Þingeyjarsýslu og hvergi er
gróðureyðingin meiri en á Mývatnssvæðinu.
Veruleg gróðureyðing og uppblástur á sér
einnig stað sunnan fjalla, bæði í Árnes- og
Rangárvallasýslu.
En hvað er þá til ráða?
f fyrsta lagi þarf að veita nægilegt fé til land-
græðslu og gróðurverndar svo sú mikla jarð-
vegseyðing sem nú á sér stað verði stöðvuð.
í öðru lagi er löngu orðið tímabært að tak-
marka lausagöngu búfjár. Ofbeit er ekki eina
orsök uppblásturs og landeyðingar en hún er
stærst þeirra og sú eina sem við verður ráðið.
Verið er að draga saman búfjárframleiðslu af
markaðsástæðum og þá á skilyrðislaust að
takmarka hana helst á þeim svæðum þar sem
otbeitin hefur verið mest. Fyrst og fremst þarf
aö takmarka og hætta loks með öllu beit á af-
réttum á eldfjallasvæðum landsins þar sem
gróður er viðkvæmastur. Þetta verður ekki gert
nema í nánu samráði og samvinnu viö bænd-
ur, og gegn banni við lausagöngu verða að
koma í þeirra hlut tilsvarandi bætur. Og þegar
allt kemur til alls mun ríkissjóður hagnast en
ekki tapa þótt fækkun sauðfjár eigi sér stað
með þessum hætti.
[ þriöja lagi þarf að virkja unga fólkið i landinu
til öflugs átaks í landgræðslu- og gróðurvernd-
armálum. (sumar komu hingað unglingar frá
Noröurlöndum og gróðursettu tré í Þórsmörk.
(slenskir unglingar hafa ekki verið hvattir til
slíks framtaks. Ég efast þó ekki um að margir
þeirra væru reiðuþúnir til þess aö verja mánuði
á hverju sumri við landgræðslustörf, ef um
skipulögð verkefni og starfsemi væri að ræða.
Um 20.000 unglingar eru á aldrinum 13-17 ára.
Við eigum að virkja áhuga þeirra, stofna með
þeim „grænar sveitir" sem fara um landið og
leggja landgræðslunni og skógræktinni lið.
[ fjórða lagi þarf aö stemma strax stigu við
þeim spjöllum á viðkvæmum gróðri hálendis-
ins sem þar eru unnin af örtröð ferðamanna.
Landmannalaugar eru sá staður sem sker
einna mest í augun en þeir eru miklu fleiri. Til
þess þarf nýjar reglur um skipulag umferðar
og takmarkanir en fyrst og fremst miklu virk-
ara eftirlit. Á öræfum búa engir kjósendur og
því má með réttu kalla þau öskustó íslenskra
umhverfismála í dag.
[ fimmta lagi ætti aö gefa mönnum kost á jarð-
næði á eyðijörðum ríkisins um land allt til úti-
vistar og sumarhúsabyggingar gegn því eina
endurgjaldi að þeir rækti þar skóg. Víöa myndi
það gjörbreyta ásýnd landsins.
Áður þurftum við aö verja fiskimiðin. Nú þurf-
um við að verja landið. Eftir örfá ár er komið
að aldamótum. Þau ár ættum við að nota til að
snúa vörn í sókn, græða og gróðursetja þar
sem nú er örfok og melur. Betri afmælisgjöf
gæti þjóðin vart gefið sjálfri sér á þeim tíma-
mótum.
Gunnar G. Schram
47