Arkitektúr og skipulag - 01.08.1988, Qupperneq 55

„Kjarnastefnan"
Myndin sýnir þróunarsvæðin og
aðra mikilvæga athafnastaði, sem
rætt er um í greininni. örvamar
eiga að tákna, hvert eðlilegast sé
Undanfarna áratugi hafa margir velt því
fyrir sér hvernig mætti best tryggja
byggö í öllum landshlutum og stuöla
aö raunhæfri byggðastefnu. Fyrir réttum aldar-
fjóröungi setti Valdimar Kristinsson fram til-
lögu um þróunarsvæöi á íslandi í grein (Fjár-
málatíðindum. Þessar tillögur fjalla um þaö
hvernig hafa megi jákvæö áhrif á þróun byggö-
arinnar í landinu með því að tryggja „þrótt-
mikla byggö í öllum landshlutum án þess aö
hamla gegn hagvextinum". Slík byggö tæki
„jafnframt sem mest tillit til óskanna um stöö-
ugt bætta þjónustu í samræmi við nútíma
hugsunarhátt og lífsskilyröi".
Margt af því sem Valdimar ritaöi um byggöa-
þróun á þessum tíma er í fullu gildi í dag. (
upphafi greinar sinnar segir hann: „Nútíma at-
vinnuhættir miðast aö verulegu leyti við þétt-
býli í einhverri mynd og hina margvíslegu
þjónustu, sem þaö hefur upp á aö bjóöa, enda
er ýmiss konar starfsemi útilokuö nema í borg-
um, og þarf stundum stórar borgir til. Til þess
aö byggja upp nútíma þjóðfélag var (slending-
um því nauðsynlegt aö eignast nokkuö stóra
borg, en fámenni þjóðarinnar hefur hingaö til
ekki leyft uppbyggingu nema einnar raunveru-
legrar borgar.
Áhrifin frá borgarmynduninni í Reykjavík hafa
oröið til þess, aö á Suðvesturlandi hefur
myndast eins konar þróunarsvæði. Stór mark-
aður hefur dregið til sín hvers konar iðnfyrir-
tæki og þjónustu, og landbúnaðarhéruðin í ná-
grenninu hafa dafnað. Allt svæöið fær orku frá
sömu orkuverum, og margt annað er sameig-
inlegt. Samgöngur eru hvergi betri á landinu,
og þar meö eru skapaðar aðstæöur fyrir meira
eöa minna sameiginlegan vinnumarkaö, sam-
eiginlega heilbrigðisþjónustu og sameiginlegt
menningar- og skemmtanalff. Reykjavík og ná-
grenni hefur aö sönnu vaxið langörast, en
staðir í nokkurri fjarlægö hafa einnig dafnaö
vel. Staöir eins og Akranes, Borgarnes, Hvera-
gerði og Selfoss njóta þess allir að vera í ná-
lægö Reykjavíkur og vera á sjálfu þróunar-
svæðinu. Sé þetta þróunarsvæöi, er hefur
Reykjavík sem kjarna, talið ná frá ofanverðum
Borgarfiröi út á Reykjanes og austur undir
Eyjafjöll, þá búa nær 2/3 hlutar landsmanna á
svæöinu. Sú staðreynd þykir mörgum ugg-
vænleg vegna þeirra áhrifa, sem þetta hefur
haft á aörar byggðir landsins, en á hinn bóginn
verður aö taka tillit til þess, hve þjóðfélagið
hefur hagnast mikiö á þessari þróun: þéttbýli
og stóran markað var nauðsynlegt aö skapa.
Hagstæð áhrif þéttbýlis sjást í Reykjavík og ná-
grenni hennar, og þá fyrirmynd þarf að nota
annars staðar á landinu. En útilokaö er aö
stuðla aö myndun verulegs þéttbýlis í hverju
héraöi. Til þess myndi skorta fólk, fjármuni og
ýmiss konar aðstöðu. Eina leiðin til að tryggja
góðan árangur hlýtur því að vera sú að stuðla
að alhliða uppbyggingu ákveðinna svæða, þar
sem reynsla og rannsóknir sýndu, að skilyrði
væru best. Þannig myndist þróunarsvæði með
ákveðnum kjarna og öðru þéttbýli, eftir því
sem aðstæöur segja fyrir um. „Meginhluti
nýrra atvinnuhátta og annars nútímalífs miðast
við þéttbýli, eins og rætt hefur verið um hér að
framan. Aðaláhersluna verður því að leggja á
þá kjarna, sem þéttbýlið myndar. Og í þessu
sambandi ber að hafa í huga að vissulega er
ekki nóg aö sjá fólkinu fyrir frystihúsum og
síldarverksmiðjum til að halda uppi mikilli at-
vinnu og háum tekjum: það verður einnig að
hafa góð tækifæri til að eyða aflafénu í sam-
ræmi við kröfurnar um stöðugt bætt lífsskil-
yrði."
(grundvallaratriöum voru þessar tillögur Valdi-
mars fólgnar í því aö sérstök áhersla yröi lögð
á að efla tvö þróunarsvæði á (slandi, Reykjavík
og Akureyri ásamt aöliggjandi byggð. Valdimar
benti á aö önnur þróunarsvæði á (slandi hlytu
að verða mun einhæfari og byggjast að mestu
á útgerð og skyldum iðnaði, þótt þau þyrftu að
að sækja ýmiss konar þjónustu,
eftir að þéttbýliskjamamir hafa
þróast frekar.
sjá fyrir margs konar þjónustu á sviði verslun-
ar, samgangna, heilbrigðismála, menntunar og
skemmtanalífs, eins og frekast væri unní.
„Þéttbýlismiðstöðvar eru því nauðsynlegar, og
góðar innbyrðis samgöngur eru undirstaða
þess, að yfirleitt nokkurt þróunarsvæði mynd-
ist.“
Auk þessara tveggja þróunarsvæða, Reykjavík-
ur og Akureyrar, taldi Valimar æskilegt að efla
fjögur önnur þróunarsvæði:
1. Miðhluta Vestfjaröa
2. Norðurhluta Austfjarða
3. Norðurhluta Snæfellsness
4. Vestmannaeyjar.
Ennfremur væri um aö ræða fjóra staði, sem
kalla mætti mikilvæga athafnastaði og rétt væri
að efla, þetta voru: Vatneyri/Sveinseyri við Pat-
reksfjörð, Blönduós/Höfðakaupstaður, Raufar-
höfn og Höfn í Hornafirði (sjá mynd).
Þessar tillögur Valdimars fengu í upphafi góð-
ar undirtektir, enda eru þær athyglisverðar um
margt. Þær hlutu samt fljótt nafnið „Kjarna-
stefnan“ og andstöðu þeirra sem töldu sig ut-
an væntanlegra kjarna. „Ef við erum ekki í
væntanlegum kjarna,“ var viðkvæðið, „þá hljót-
um við að vera hisrnið!" Þó benti Valdimar á
að utan þeirra sex þróunarsvæða og fjögurra
athafnastaða sem hann lagði til að væru efldir
byggju innan við 10% þjóðarinnar. Hugmynd
Valdimars var sú aö ef mönnum þættu þessar
hugmyndir athyglisverðar þyrfti að mynda
vinnuhópa sérfræðinga til að undirbúa þetta
mál og fylgja því eftir. Af því varð þó ekki.
Samstaða náðist ekki meðal stjórnmálamanna
um að fylgja slíkri samræmdri stefnu. Fé sem
hugsanlegt hefði verið að verja til þess að
framkvæma „kjarnastefnuna" dreifðist um allt
land og fólksflóttinn til höfuðborgarsvæðisins
hélt áfram. ■
Gestur Ólafsson
53