AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.04.1999, Page 24

SIGFÚS JÓNSSON, FRAMKVÆMDASTJÓRI NÝSIS
EINKA
FRAMKVÆMD
tækifæri til aukinnar
hagkvæmni i fjárfest-
ingum og rekstri
nútíma samfélagi er ekki þörf á að hið opin-
bera sinni sjálft allri þeirri þjónustu og upp-
byggingu sem það ákveður að almenningur
njóti. Margvíslegri þjónustu, sem hið opinbera
fjármagnar og veitir, geta einkaaðilar sinnt
jafnvel, ef ekki betur. Þannig á ýmis þjónusta
hins opinbera sér hliðstæðu við það sem þekkist á
einkamarkaði og í vaxandi mæli hafa afmarkaðir
rekstrarþættir verið færðir til einkaaðila og þeim
gefið tækifæri til að hasla sér völl á starfsvettvangi
sem hið opinbera sinnti eitt áður, svo sem í
fjárfestingum í grunngerð og mannvirkjum.
Ástæða þess að hið opinbera leitar í auknum mæli
til einkaaðila um að leysa tiltekin verkefni er sú að
það kemst ekki yfir að sinna öllum þeim verk-
efnum sem kröfur eru gerðar um og hefur ekki fjár-
muni til þess heldur. Á sama tíma og kostnaður
hins opinbera af þeim rekstri sem fyrir er eykst
sífellt eru gerðar kröfur um ný jarðgöng, lagningu
nýrra vega og brúa, hafnir, flugstöðvar og flugvelli,
orkuver, háskólabyggingar, einsetningu skóla,
leiguíbúðir fyrir láglaunafólk og námsfólk, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Þeir fjármunir sem hið opinbera hefur eru tak-
markaðir og ef ráðast á í ný verkefni kann að vera
nauðsynlegt að skera niður kostnað, hætta ein-
hverri starfsemi eða fjármagna nýja með þjón-
ustugjöldum, svo sem gert var vegna Hvalfjarðar-
ganga. Annmarkar eru jafnan á því hjá hinu opin-
bera að lækka rekstrarkostnað starfandi stofnana
og því hafa ríkisstjórnir og sveitarstjórnir í ná-
grannalöndunum í auknum mæli leitað til einka-
aðila um að leysa margvísleg rekstrar-, þjónustu-
og uppbyggingarverkefni.
Hjá hinu opinbera kemur slæm nýting fjár-
festingar ekki fram í bókhaldi þess. Þótt tiltekið
mannvirki sé ekki fullnýtt, telst það ekki sóun því
ekki tíðkast að reikna fjármagnskostnað í slíkum
tilvikum eða fulla leigu. Þegar hið opinbera
ákvarðar fjárveitingu til mannvirkis, t.d. í fjár-
lögum, þá er ríkið að fjármagna viðfangsefnið en
ekki að fjárfesta í sama skilningi og einkafyrirtæki
sem þarf að fá arð af fjármagninu í gegnum tekjur
vegna notkunar.
HVAÐ ER EINKAFRANKVÆMD?
í einkaframkvæmd felst það að hið opinbera
gerir samning við einkaaðila um að veita tiltekna
þjónustu. Venjulega er um að ræða umtalsverðar
fjárfestingar, langan samningstíma og heildar-
lausn á verkefni. Mikilvægt er að um heildarlausn
sé að ræða. Aðferðir einkaframkvæmdar njóta sín
t.d. ekki vel þegar um er að ræða hlutalausnir, t.d.
viðbyggingar við skóla.
Einkaframkvæmd er frábrugðin einkavæðingu
að því leyti að opinberir aðilar hafa áfram afskipti
af viðkomandi verkefni með skilgreiningu á veittri
þjónustu. Einkavæðing gengur hins vegar út á að
færa verkefnið alfarið frá hinu opinbera til einka-
aðila, t.d. með sölu á hlutabréfum.
Einkaframkvæmd er frábrugðin útboðum
rekstrar að því leyti að útboð rekstrar nær ein-
göngu til afmarkaðra þátta rekstrar, t.d. aksturs
strætisvagna, en ekki til heildarlausnar á tilteknu
verkefni.
Einkaframkvæmd, einkavæðing og útboð
rekstrar eiga það sameiginlegt að veiting þjónust-
unnar er færð frá hinu opinbera til einkaaðila. í
stað opinbers rekstrar er lögð áhersla á að hið
opinbera hafi eftirlit með að þjónustan sé veitt í
samræmi við þær kröfur sem gerðar eru til hennar.
Hugmyndafræðin að baki þessum aðferðum er sú
að hvor aðili sérhæfi sig í því sem hann gerir best.
Einkaframkvæmd má flokka í mismunandi stig
eftir eðli og gerð samninga:
Fjárhagslega sjálfstæð verkefni.
Einkafyrirtæki tekur að sér að annast tiltekna
þjónustu. Það hannar, byggir, fjármagnar og veitir
þjónustu gegn notendagjöldum til að standa undir
rekstrarkostnaði og fjárfestingu. Opinber afskipti
eru takmörkuð við það sem kalla mætti ytri skil-
yrði. Dæmi um þetta er t.d. brú eða jarðgöng þar
sem greiddur er vegtollur.
Þjónusta seld hinu opinbera. Einkafyrirtæki
tekur að sér að annast þjónustu sem hið opinbera
er eitt kaupandi að. Kostnaði verktakans er fyrst
og fremst mætt með endurgjaldi hins opinbera
fyrir veitta þjónustu. Dæmi er bygging og rekstur
skólamannvirkis.
Hlutaþátttaka hins opinbera. Einkafyrirtæki
22