Iðjuþjálfinn - 2022, Qupperneq 14

Iðjuþjálfinn I Fagblað iðjuþjálfa14
Á síðastliðnu ári (2021) voru 45 ár liðin frá því að Iðjuþjálfa-
félag Íslands (IÍ/IÞÍ) var stofnað, en starfsemi iðjuþjálfa
hérlendis hófst nokkru fyrr. Þessi grein er sú fyrri af tveimur
þar sem leitast er við að gefa lesendum innsýn í sögu og
þróun iðjuþjálfunar á Íslandi sem fags og fræðigreinar. Til
þess að ná þessu markmiði höfum við rýnt í gögn af ýmsu
tagi. Þar ber hæst skriflegar heimildir, bæði formlegar og
óformlegar, en auk þess myndir og minningar sem varðveist
hafa í munnlegri geymd.
Þjónustu sem tengist iðjuþjálfun í okkar huga er fyrst getið
hér á landi árið 1936 er Helgi Tómasson geðlæknir ritaði
grein í Læknablaðið um svokallaðar vinnulækningar, en þær
höfðu þann tilgang að þjálfa líkamlega og sálræna starfsemi
þeirra sem áttu við geðræna erfiðleika að stríða. Sú nafngift
náði aldrei verulegri fótfestu þó að starfsemin héldi velli og
breiddist út meðal fólks með ólíkan heilsufarsvanda. Nokkrum
árum síðar benti Óskar Bender (1940) á að það væri þjóðfé-
lagsleg skylda hvers samfélags að gefa öllu fólki tækifæri til
að viðhalda líkamlegum og andlegum kröftum og vera virkir
þjóðfélagsþegnar.
Íslenskir iðjuþjálfar hasla sér völl
Fyrsti sérmenntaði iðjuþjálfinn, Jóna Kristófersdóttir, hóf
störf á Kleppsspítala fyrir hartnær 80 árum, eða árið 1945.
Hennar þjónusta gekk fyrstu árin undir heitinu „sjúkrakennsla“.
Tveimur áratugum síðar kom iðjuþjálfinn Kristín Tómasdóttir til
starfa á Akureyri. Í millitíðinni og á næstu árum þar á eftir voru
nokkrir erlendir iðjuþjálfar starfandi hér á landi í afmarkaðan
tíma (Guðrún Pálmadóttir og Lilja Ingvarsson, 2011; Þuríður J.
Árnadóttir, 1976).
Snemma á áttunda áratug síðustu aldar byrjuðu Íslendingar
að sækja að einhverju ráði nám í iðjuþjálfun á erlendri grund.
Flestir freistuðu gæfunnar á Norðurlöndunum, þar sem sumir
iðjuþjálfaskólar höfðu skuldbundið sig til að taka inn Íslendinga
annað hvert ár meðan ekki væri gefinn kostur á slíku námi á
Íslandi. Fjölgunin var hæg en fyrstu árin komu að meðaltali
þrír iðjuþjálfar á ári til Íslands (sjá töflur 1 og 2). Nokkrir höfðu
auk þess ílengst erlendis að námi loknu. Haustið 1997 var 71
iðjuþjálfi starfandi af þeim 84 sem þá voru á landinu (Guðrún
Pálmadóttir, 1997).
Starfsvettvangurinn var frekar einsleitur til að byrja með þar
sem meginhluti iðjuþjálfa starfaði á almennum sjúkrahúsum
og endurhæfingarstofnunum á höfuðborgarsvæðinu (sjá töflu
1). Á sama tíma var starfsvettvangur nágrannaþjóða okkar, t.d.
í Danmörku, í meira mæli utan stofnana þar sem um helm-
ingur iðjuþjálfa starfaði (Guðrún Pálmadóttir og Snæfríður
Þóra Egilson, 1996a). Skjólstæðingahópurinn var einnig frekar
einsleitur fyrstu árin, eða að stærstum hluta fullorðið fólk
með skerðingu af líkamlegum eða geðrænum toga. Fljótlega
bættust þó aldraðir í hópinn og síðar einnig börn (sjá töflu 2),
en iðjuþjálfun barna var á þessum tíma meginviðfangsefni
bandarískra iðjuþjálfa.
Með auknum fjölda iðjuþjálfa hér á landi urðu til áhugahópar
innan fagsins sem unnu markvisst að því að þjónusta iðjuþjálfa
yrði aðgengileg utan heilbrigðisstofnana, s.s. inni á heimilum
fólks, á leikskólum og heilsugæslustöðvum. Þessir hópar
undirbjuggu jarðveginn og lögðu þar með grunninn að til-
færslu ýmiss konar þjónustu frá ríki til sveitarfélaga. Þannig
fengu iðjuþjálfar m.a. stöður hjá tilraunasveitar félögum eins og
Akureyrarbæ (Kristín Sigursveinsdóttir, 1996; Þórhildur Sveins-
dóttir, 1993) og á Höfn í Hornafirði (Maren Ósk Sveinbjörns-
dóttir, 1994). Nokkrir hófu einnig störf á leikskólum (Kristjana
Ólafsdóttir, 1997), en þar störfuðu iðjuþjálfar stundum undir
öðru starfsheiti til að byrja með en fengu síðan stöðu iðjuþjálfa
þegar á leið (Elsa S. Þorvaldsdóttir, 1996). Það varð fljótlega
ljóst að með þessari útvíkkun á hlutverki og þjónustusviði iðju-
þjálfa þurfti fleiri hendur og að iðjuþjálfum myndi ekki fjölga
nægilega hratt fyrr en unnt yrði að nema fagið hér á landi.
Saga fags og fræða
Iðjuþjálfun á Íslandi 1945–1997
Kristjana Fenger og
Guðrún Pálmadóttir