Iðjuþjálfinn - 2022, Síða 31

1. tölublað 202231
Í bók sem kom út 2011, Iðja, heilsa og velferð: Iðjuþjálfun í
íslensku samfélagi skrifuðu Snæfríður Þóra Egilson og Sara
Stefánsdóttir kaflann „Iðjuþjálfun barna og unglinga“. Þar telja
þær upp helstu vinnustaði iðjuþjálfa með áherslu á iðjuþjálfun
barna. Það voru vinnustaðir eins og Æfingastöðin, Barna- og
unglingageðdeild Landspítalans og Greiningar- og ráðgjaf-
arstöð ríkisins (Snæfríður Þóra Egilson og Sara Stefánsdóttir,
2011). Þessar stofnanir eru staðsettar á höfuðborgarsvæðinu
og þess er krafist að börn búsett úti á landi þurfi að leggja á sig
ferðalag til þess að geta fengið þjónustu þeirra. Auðvitað hafa
starfsmenn þessara stofnana líka lagt á sig vinnu og heimsótt
börnin í nærumhverfinu. Þegar sum börn hitta ókunnuga
geta þau átt það til að verða feimin, draga sig í hlé og haga
sér ekki eins og foreldrar og starfsfólk leik- eða grunnskóla
vænta. Snæfríður Þóra Egilson og Sara Stefánsdóttir benda
líka á að þjónusta iðjuþjálfa fer núorðið í auknum mæli fram
í nærumhverfi barnsins, með vinnu í skólum og hjá sveitarfé-
lögum. Lengi vel voru stærstu skjólstæðingahópar iðjuþjálfa
börn með hreyfihömlun eða hreyfiþroskaröskun og fengu
þjónustu á heilsugæslustöðvum. Núorðið vinna iðjuþjálfar
mikið með börnum sem glíma við sálfélagslega örðugleika, s.s.
hegðunarvanda af ýmsum toga og athyglisbrest með ofvirkni,
og með börnum á einhverfurófi (Snæfríður Þóra Egilson og
Sara Stefánsdóttir, 2011). Teymisvinna þessara barna fer fram í
skólunum fyrir tilstuðlan félagsþjónustu.
Skóli án aðgreiningar er hugtak sem yfirleitt er notað þegar
talað er um hvernig skólarnir koma til móts við alla nemendur
skólans, sérstaklega þá sem þurfa á auknum stuðningi í námi
að halda. Á Íslandi er skóli án aðgreiningar lögfestur og markar
opinbera stefnu um skóla og menntun. Einnig þarf þó að horf-
ast í augu við að margir kennarar telja skóla án aðgreiningar
vera aukaverkefni. Út frá því hefur á síðustu árum aukist álag
á kennara og þeir þurft að takast á við nýjar áskoranir vegna
vaxandi fjölbreytileika í nemendahópnum. Höfundar fræði-
greinarinnar „Opinber stefna, skólakerfið og hlutverk kennara:
Viðbragðsbúnaður skólans“ benda á álagið sem kennarar og
stjórnendur grunnskóla þurfa að þola. Þær nefna einnig mik-
ilvægi þess að „auka þurfi fjölbreytni í þjónustu til að sinna
sértækum þörfum nemenda og færa sérfræðinga í ríkara
mæli inn í skólann, á vettvangi kennara og nemenda“ (Sigrún
Júlíusdóttir og Sigrún Harðardóttir, 2019).
Í lögum um grunnskóla stendur að stuðla eigi að alhliða
þroska allra nemenda og þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi
sem er í sífelldri þróun (lög um grunnskóla nr. 91/2008). Hér
komum við iðjuþjálfar inn í starf grunnskóla. Við getum þó
varla nálgast alla nemendur ef iðjuþjálfar fá ekki tækifæri til
þess að vinna í skólunum. Því miður þarf að gera sér grein
fyrir því að skólaþjónusta sveitarfélaga, sem heldur utan um
sérfræðiþjónustu eins og þjónustu skólasálfræðinga og þjón-
ustu félagsráðgjafa, er oft rekin fyrir utan skólana og mun
þannig aldrei ná til allra nemenda. 
Styrkleikar iðjuþjálfa felast meðal annars í að vinna með
börnum með sérþarfir. Okkur er kennt að finna fjölbreyttar
lausnir og að horfa á mál með gagnrýnum augum. Í vinnu
með nemendum með sérþarfir eða fatlanir er mikilvægt að
ganga ekki út frá því að hefðbundnar leiðir séu þær réttu. Oft
þarf að fá nýjar hugmyndir og endurhugsa aðferðir og nálgun
á viðfangsefni. Í lögum um grunnskóla stendur í IV. kafla, 17.
grein að „… nemendur með leshömlun, langveikir nemendur
og aðrir nemendur með heilsutengdar sérþarfir eiga rétt á sér-
stökum stuðningi í námi í samræmi við metnar sérþarfir“ (lög
um grunnskóla nr. 91/2008). Iðjuþjálfar gætu vel tekið að sér
að meta þessar sérþarfir og í sömu grein stendur að skólastjóri
geti ráðið aðra aðila til stuðnings telji hann það nauðsynlegt.
Þennan stuðning geta umsjónarkennarar, sérkennarar eða
aðrir kennarar veitt en skólastjórar geta jafnframt ráðið aðra
aðila til verksins að fengnu samþykki sveitastjórnar (reglugerð
um nemendur með sérþarfir í grunnskóla nr. 585/2010).
Eins og fræðigreinar, lög og reglugerðir benda á, býðst iðju-
þjálfum atvinnutækifæri í skólum landsins og ekki er hægt að
horfa framhjá því að með ákvörðun Mennta- og menningar-
málaráðuneytisins um innleiðingu skóla án aðgreiningar hefur
álag á kennara aukist. Því miður þurfum við að gera okkur
grein fyrir að innleiðing svo umfangsmikillar stefnu mun ekki
fara fram án aukins fjármagns. Það er ekki hægt að bjóða nem-
endum með fjölbreyttar sérþarfir upp á skólagöngu þar sem