Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 213

Hvort sem fallist yrði á gildi tilgátunnar um sociolinguistic (eða communicative)
competence eða ekki, hefði e.t.v. verið tilefni til að geta um hana t.d. í beinu sam-
hengi við umfjöllun um grammatical competence (og eftir atvikum að hafna hug-
myndinni), ekki síst í ljósi þess að málkunnáttufræði og félagsmálfræði eru hin
tvö leiðandi stef í fræðilegri nálgun rannsóknarinnar.
Auk tilgátunnar um sociolinguistic competence — hvað sem um hana má segja
— má nefna annað dæmi sem sýnir að félagsmálvísindi skila hreint ekki auðu
þegar kemur að hugrænum ferlum, eins og lesendum gæti þó skilist af inngangs-
orðum kafla 2.5, sem heitir beinlínis „Mál og heili“, þar sem stendur (bls. 63):
Hér að framan hefur verið fjallað um fjölmarga þætti sem samkvæmt rann-
sóknum hafa áhrif á útbreiðslu málbreytinga. Allir geta þeir talist félagslegir.
Málkerfið sjálft, sú kunnátta og hæfni sem málnotendur búa yfir, liggur hins
vegar óbætt hjá garði.
Í ljósi umfjöllunarinnar hér á undan virðist Margrét ekki reikna með málnotkun-
arhæfni sem sérstökum hluta málkunnáttunnar. En sem fyrr segir mætti tiltaka
fleiri dæmi til að sýna að hugræn ferli eru vissulega einnig rannsóknarefni innan
félagsmálfræði. Nefna mætti hugmyndina um sociolinguistic monitor. Það hugtak
hefði vel getað átt erindi í rannsókninni á ævibreytingum (meðal annars með
hliðsjón af því að í ritgerðinni kemur skýrt fram að viðhorf geti verið mikilvægur
áhrifaþáttur). Labov o.fl. (2006, 2011) hafa skoðað hvernig „félagsmálfræðileg
skynjun“ fer fram og í því sambandi er notað hugtakið sociolinguistic monitor:
A growing body of sociophonetic research shows that listeners store and
remember information on speaker, identity and speech rate even when this
information is irrelevant to the main communicative message […] This infor-
mation is either stored and remembered as a discrete social judgment of the
speaker or retrieved from remembered exemplars of lexical items […] The
monitor might be conceived of as a separate processing and storage module,
or as the capacity to do a calculation ‘on the fly’ at any time by an inspection
of remembered tokens. […] we must infer the operation of a socio linguistic
monitor which tracks, stores and processes information on linguistic varia-
tion. (Labov o.fl. 2011:434–435)
Þarna er sem sé á ferðinni tilgáta um hvernig það gerist þegar við metum málfar
viðmælenda okkar (ekki síst einmitt framburðartilbrigði). Hér eru félagsmálvís-
indin m.ö.o. beinlínis að fjalla um hugræn ferli. Eins og ég hef skilið hugmynd-
irnar ganga þær helst út á að skynjun okkar á því þegar viðmælandinn notar til-
tekið gildi einhverrar framburðarbreytu ræsi í huga okkar ákveðna hugmynd eða
mat, t.a.m. varðandi túlkun á félagslegri merkingu í samskiptunum.
Þegar haft er í huga það meginstef í ritgerðinni að leita í senn til málkunnáttu -
fræði og félagsmálvísinda kemur svolítið á óvart hve umfjöllunin í kaflanum um
Andmæli við doktorsvörn Margrétar Guðmundsdóttur 213