Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 215

skynjun okkar og mat sem er í aðalhlutverki þegar við tökum inn þau áhrif sem
meðal annars breytilegur framburður annarra getur haft á okkur. Samskipti, sam-
töl og að hlýða á mál annarra og að vinna úr því sem maður heyrir, og eftir atvik-
um tileinka sér það t.d. í tímabundinni aðlögun (eða jafnvel langtímaaðlögun), er
einmitt meðal lykilatriða í útbreiðslu málbreytinga.
Hluti málkunnáttunnar er að mögulegt sé að velja milli tilbrigða. Blandaður
framburður hjá sama einstaklingi hlýtur að teljast ákveðið kjarnahugtak í rann-
sókn á breytileika og málbreytingum, og gögn Björns Guðfinnssonar og RÍN
geyma geysilega mikið um blandaðan framburð eins og vel kemur fram í rit-
gerðinni. Við kunnum bæði að framleiða og að skynja fleiri gildi en eitt fyrir
ákveðnar breytur. Taka má sem dæmi blandaðan raddaðan framburð, með rödduð
og órödduð ósamfelld hljómhljóð, auk ð-hljóðsins, á undan hörðum lokhljóðum.
Einhver fyrirbæri í framburði geta ráðist af breytilegum hljóðkerfislegum og
hljóðskipunarlegum atriðum, sbr. hinar fjölmörgu mögulegu mismunandi útgáfur
af rödduðum framburði þar sem ekki er aðeins um að ræða breytileika milli ein-
stakra málnotenda heldur einnig innri breytileika í máli einstaklinga. Málnotandi
sem segir [mjoulkh] getur sem best sagt í næstu andrá [upa], að ekki sé talað um
[pɔtɪ]; og þetta er jafnvel stundum enn flóknara sökum orðfræðilegra og orð -
hluta fræðilegra þátta; [scɪtɪð] er [kʏlth].
Ekki er nóg með það; málnotandi sem biður um [mjoulkh] við morgunverðar-
borðið gæti sem best beðið um [mjouk] í skólanum eða vinnustaðnum, sem sé
þegar aðrir viðmælendur og aðrar aðstæður koma við sögu.
Í rannsókn Margrétar er í túlkun gagnanna horft á nokkra ytri þætti, einkum
aldur, kyn og hreyfanleika eða búsetu, sem og viðhorf til tilbrigðanna. Út af standa
mögulega ýmsir þættir sem varða þann innri breytileika sem birst getur hjá ein -
um og sama málnotanda í tengslum við mismunandi málnotkunartilefni, málsnið,
hina félagslegu merkingu sem málnotandinn vill koma til skila hverju sinni, breyti -
lega viðmælendur, aðlögun o.s.frv.
Athuganir Daníels Þórs Heimissonar (2019) á gögnum úr RÍN og RAUN
leiddu í ljós að vestfirskur einhljóðaframburður var marktækt algengari hjá hluta
þátttakendanna þegar þeir lásu upp texta en þegar þeir spjölluðu um myndirnar.
Svipaður munur kom fram þegar Signý Rut Kristjánsdóttir (2020) skoðaði hv-
framburð og sá að hann var einmitt algengari í upplestri. Málaðstæðurnar sem
þarna er lýst, þ.e. annars vegar spjall, vissulega undirbúið, og hins vegar upplestur,
eiga sér vitaskuld hliðstæðu í kvarða Labovs (1972 og víðar) þannig að niður stöð -
urnar þurfa ekki að koma neinum í opna skjöldu.
Í ritgerðinni er vísað í þessar íslensku BA-rannsóknir. Þar að auki víkur
Margrét að áhrifum ritaðs texta við leit að skýringum á því að harðmæli heldur
enn í dag þó þeirri stöðu sem það hefur. Hér er vísað til þess að í umræðu um
niðurstöðurnar er nefnt að þar geti stafsetningarframburður spilað inn í.
Á bls. 39, í samhengi við þá áherslu í rannsókninni að félagsmálfræðileg og
málkunnáttufræðileg sjónarmið nái saman, segir:
Andmæli við doktorsvörn Margrétar Guðmundsdóttur 215