Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 230

við að umfjöllunin hefði orðið heldur fræðilegri hefði Eiríkur reynt að rekja ofan-
greinda þræði frekar.
Annar meginhluti bókarinnar ber heitið „Málbrigði“. Í honum má finna alls
50 þætti sem fjalla hver um sinn „góðkunningja málfarslögreglunnar“. Þessir
þættir eru af ýmsum toga og ná nokkuð jöfnum höndum til allra hliða málkerfis-
ins. Þannig má finna hér þætti sem bera yfirskrift eins og „Hönd, hendi, hend“,
„Ég vill“ og „Eins og pabbi sinn“, en nokkuð ljóst ætti að vera af yfirskriftinni
hverju sinni hvað er til umfjöllunar. Ekki er ástæða til að rekja inntak hvers þáttar
í smáatriðum en uppbygging þeirra allra, sem og efnisleg framsetning, er að
stofni til sú sama. Hver þáttur hefst á því að viðkomandi tilbrigði er kynnt undir
fyrirsögninni „Sagt var“ og því síðan svarað með „Rétt væri“, þar sem viðurkennt
form er kynnt til sögunnar. Því er svo fylgt eftir með undirfyrirsögninni „Eða
hvað?“, sem markar upphaf nánari umræðu um tilbrigðið og hvort, og þá á hvaða
forsendum, megi hugsanlega viðurkenna það sem hluta af „réttu máli“. Í þeirri
umræðu leggur Eiríkur sig fram um að skýra uppruna hins nýja tilbrigðis í bæði
tíma og rúmi, ef svo mætti að orði komast, þar sem hann leggur víðast fram dæmi
um hvar og hvenær tilbrigðisins varð fyrst vart (í rituðu máli) og greinir um leið
upp úr hvaða málfræðilega jarðvegi það er sprottið. Innan hins knappa þáttaforms
eru þær útleggingar yfirleitt skýrar og líkast til flestum auðskiljanlegar og Eiríkur
rökstyður iðulega vel, og á hæfilega fræðilegum forsendum, hvers vegna hæpið sé
að líta á tilbrigðið sem hreina og klára „málvillu“. Líklegt er að ýmsum mislíki það
málfarslega umburðarlyndi sem Eiríkur boðar með þessu en jafnframt er erfitt að
leggjast gegn framsetningu hans þar sem hann gætir þess að stíga varlega til jarðar
og kveður ekki upp neins konar endanlegan úrskurð á grunni „rétts“ og „rangs“
og fer heldur ekki fram á að þeir sem hafa tamið sér þá málnotkun sem hefðbund-
inn staðall gerir ráð fyrir í hverju tilviki víki frá henni. Miklu fremur reynir hann,
hér sem oftar, að benda á að það sé alveg pláss fyrir breytileika í íslensku og að
hún þoli vel að hægt sé að segja sama hlutinn á tvo vegu. Hann reynir þó að kveða
niður ýmsar mýtur sem hafa verið á kreiki í umræðum um tungumálið, svo sem
hugmyndina um að það þurfi alltaf að vera rökrétt og ýmsar vafasamar málsögu-
legar forsendur þess hvað í því telst rétt og hvað rangt.
Þótt alltaf megi deila um einstök atriði er ritdómari í megindráttum sammála
greiningu Eiríks í þessum þáttum. Það gefur greiningunni aukið gildi að iðulega er
vísað til ýmissa eldri málfarsþátta þar sem iðulega eru kveðnir upp dómar um rétt
mál og rangt þannig að lesandinn getur borið þá saman við mat Eiríks og komist
að eigin niðurstöðu. Helst er að benda megi á að forsendur valsins á einmitt þeim
50 atriðum sem hér eru rædd eru ekki skýrðar. Enda þótt mörg þeirra séu nokkurn
veginn sjálfgefin í umfjöllun af þessum toga má telja að sumar nýjungar (svo sem
dingla) séu svo langt gengnar að þær þurfi lítið að ræða frekar, á sama tíma og ýmis
atriði sem hafa verið nokkuð á milli tannanna á fólki síðustu misserin komast ekki
að. Má í því samhengi benda á að hér koma ekki við sögu tilbrigði sem rekja má
með beinum hætti til enskra áhrifa eða samskipta í rafrænum miðlum.
Þriðji og síðasti meginhluti bókarinnar kallast „Íslensk málrækt“ og í honum
leggur Eiríkur fram eins konar stefnuyfirlýsingu í 25 þáttum um það í hverju
Ritdómar230