Skinfaxi - 01.01.2016, Blaðsíða 47

SKINFAXI tímarit Ungmennafélags Íslands 47
H eilsuefling og heilbrigðir lífshættir eru
eitt af mikilvægustu viðfangsefnum
samtímans, bæði í pólitísku og efna-
hagslegu tilliti. Við erum að nálgast leiðarenda
í meðferð og viðgerðum í heilbrigðiskerfinu.
Við þurfum gagngera hugarfarsbreytingu með
þátttöku alls samfélagsins. Það er tímabært að
ávinningur heilsueflingar og forvarna verði
meira í umræðunni. Góð heilsa er langtímafjár-
festing sem skilar sér beint sem fjárhagslegur
ávinningur til samfélagsins, að ekki sé talað
um þá mannlegu þjáningu sem liggur að baki
sjúkdómum og dauða.
Ekki bara gamlir og sjúkir
Þegar varað er við fyrirsjáanlega auknu álagi
á heilbrigðiskerfi landa er eðlilega bent á að
meðallífslíkur í heiminum eru að aukast. Árið
2013 voru reiknaðar meðalævilíkur við fæð-
ingu í OECD-löndunum 80,5 ár, en ævilíkur í
þessum löndum hafa aukist um meira en tíu
ár frá árinu 1970. Á sama tímabili hafa ævilík-
ur Íslendinga við fæðingu aukist úr 74 árum
í 82,1 ár.
Með öðrum orðum: Ævi fólks lengist að
meðaltali og líkur eru á að þeim sem ná háum
aldri fjölgi. Þegar aldurinn færist yfir fer heils-
an að bila og þörfin fyrir heilbrigðisþjónustu
eykst. Því verður ekki mótmælt. Þörfin fyrir
heilbrigðisþjónustu og kostnaður samfélagins
vegna vanheilsu er þó ekki bundin við aldur.
Ýmislegt fleira kemur til. Kyrrseta fólks (hreyf-
ingarleysi hefur aukist), mataræði er ábóta-
vant, sykurneysla er óhófleg og notkun ýmissa
heilsuspillandi efna, s.s. tóbaks, áfengis og
annarra vímuefna er útbreidd.
Þessu fylgir mikið álag á heilbrigðiskerfið
með tilheyrandi kostnaði. Vissulega viljum
við öll gott og traust heilbrigðiskerfi sem er til
staðar þegar við þurfum á að halda. Það hefur
samt sín takmörk og ekki endalaust hægt að
bæta í. Þá kemur til kasta heilsueflingar og
forvarna.
Ábyrgðin er okkar
Stærstan hluta vanheilsu fólks má rekja til lífs-
stíls (að mati Alþjóðaheilbrigðisstofnunar-
innar), þ.e. byggist á vali og ákvörðunum
fólks um hvernig það hagar lífi sínu. Ofþyngd,
háþrýstingur, há blóðfita, hár blóðsykur, ýmsir
hjarta- og æðasjúkdómar og krabbamein eru
allt dæmi um þetta. Það jákvæða er hins vegar
að úrbæturnar liggja hjá okkur sjálfum. Það er
ekkert náttúrulögmál að hafa þetta svona. Við
getum breytt þessu. Ábyrgðin er okkar, hvers
og eins, og saman. Til þess að ná árangri þurf-
um við líklega umfram allt samstilltan vilja,
einhug, þar sem allir leggja sitt af mörkum.
Stjórnvöld, félagasamtök og einstaklingar hafa
þar hlutverk, hver á sinn hátt. Við þurfum að
hugsa heildrænt, samræma og sérhæfa eftir
þörfum.
Við þurfum fræðslu og hvatningu um heil-
brigðan lífsstíl, við þurfum að bregðast skjótt
við vísbendingum um óheillavænlega þróun,
við þurfum að þora að beita neyslustýrandi ráð-
um, hvort heldur gagnvart heilsueflandi þátt-
um eða óhollustu og við þurfum gott aðgengi
og möguleika til þess að velja heilbrigðan
lífsstíl,
Líf og heilsa,
stöndum vörð um æviárin
Það er mikilvægt að hafa í huga að þegar talað
er um tjón samfélagsins vegna heilsutjóns er
ekki bara horft til dauðsfalla og taps samfélags-
ins vegna þeirra. Skoðum þetta aðeins nánar.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin notar mælikvarð-
ann „glötuð góð æviár“ sem mælikvarða á þau
æviár sem glatast vegna ótímabærs dauða og
örorku til skemmri eða lengri tíma. Tökum
sem dæmi: Meðalævi á Íslandi er 86 ár. Ef
manneskja fær sjúkdóm fertug og fer á örorku
hefur hún glatað 46 góðum æviárum sam-
kvæmt þessum skilningi. Æviárin eru glötuð
að því marki að fólk getur ekki tekið fullan,
Lífsins alvara – hugleiðing um
mikilvægi heilsueflingar og forvarna
óskertan og sjálfvalinn þátt í daglegu lífi eða á
vinnumarkaði. Þessu vilja allir, bæði þeir sem
fyrir verða og samfélagið allt, sporna gegn og
lágmarka. Hér þurfum við líka að hafa í huga
að heilsa er ekki einungis spurning um
líkamsástand. Við þurfum einnig að hafa sál-
ræna og félagslega heilsu í myndinni.
Dýrt að vanrækja heilsueflingu og forvarnir.
Nú er lögð mun meiri áhersla á að bregðast við
heilsuskaða sem þegar er orðinn í stað þess að
koma í veg fyrir hann. Við erum mjög fær í að
halda fólki á lífi en minna er lagt upp úr að
koma í veg fyrir heilsutjón. Það er miður, því
að með auknum og markvissum forvörnum
væri hægt að spara gríðarlega fjármuni og nota
þá betur.
Ótímabær dauði og æviár lifuð við örorku
eða sjúkdóm á einu ári á Íslandi kosta sam-
félagið umtalsverðar fjárhæðir, hugsanlega á
bilinu 3–400 milljarða. Það er því eftir miklu
að slægjast og hver prósenta dýr. Það er því
óeðlilegt að viðbragðsdrifna heilbrigðiskerfið
fái fertugfalt fjármagn á við forvarnadrifna
kerfið.
Ef við svo horfum til þess að íslenska heil-
brigðiskerfið kostaði 139 milljarða árið 2013
og 2,6% af þeirri fjárhæð fór í forvarnir, 0,4%
til forvarna utan heilbrigðiskerfisins með hlið-
sjón af því að 70–80% kostnaðar heilbrigðis-
kerfisins kemur til vegna langvinnra, lífsstíls-
tengdra sjúkdóma, þá verður þessi áherslu-
skekkja enn skýrari. Við þurfum algera hugar-
farsbreytingu.
1 Talnabrunnur. Fréttabréf landlæknis um heilbrigð-
isupplýsingar. 9. árg. 10. tölublað. Nóvember 2015.
2 Guðmundur Löve: Úr hverju deyjum við? Sótt á
internetið 29. febrúar 2016.
3 Erla Björg Gunnarsdóttir: Lífsstíllinn að drepa
landann. Sótt á internetið 29. febrúar 2016.
Árni Einarsson,
framkvæmdastjóri
Fræðslu og for-
varna