Heima er bezt - 01.11.2005, Síða 41

hún væri dáin. Henni vor þá veittar nábjargir og hún lögð á
líkfjalir og breidd yfir hana rekkjuvoð úr vaðmáli. Hún vissi
af þessu öllu og heyrði allt, sem talað var. Þannig heyrði hún
fólkið í baðstofúnni tala um það að hún væri dáin og þegar
hríðinni stytti upp yrði að fara til prestsins á Þingvöllum og
tilkynna honum dauðsfallið. Hann mundi svo tilkynna þetta
föður hinnar dánu að Utskálum. Hún varð meira hissa en
hrædd, því henni fannst að hún hefði fulla meðvitund. En
hvemig sem hún reyndi að tala og hreyfa sig, var henni það
algerlega ómögulegt. Hún var alveg máttlaus. En þrátt fyrir
þetta lifði í brjósti hennar sterk von um það að hún hlyti
að geta talað og hreyft sig, þó seinna yrði. Henni þótti þó
fyrir því, þegar fólkið í baðstofunni hætti að tala um andlát
hennar og fór að tala um annað. Hún hélt þá að enginn
mundi taka eftir því ef hún skyldi geta hreyft sig.
Lítið stúlkubam, 5 eða 6 ára, var inni í baðstofunni og var
að leika sér þar nálægt sem líkfjalirnar voru. Rekkjuvoðin,
sem breidd var yfir líkama ömmu minnar, náði ekki alveg
yfir fætur hennar, svo að tæmar voru berar. Þá segir bamið
allt í einu:
„Mamma! Stóra táin á henni Gunnu hreyfist!“
Móðirin sagði þá:
„Vertu ekki að þessari vitleysu barn, það getur ekki átt sé
stað.“
Eftir nokkra stund segir barnið aftur:
„Komdu mamma og sjáðu. Hún hreyfist víst, stóra táin á
henni Gunnu.“
Þarf nú ekki að hafa fleiri orð um þetta. Amma mín
lifnaði við og komst hátt á tíræðisaldur.
Aldrei sagði hún okkur svo sögu, að hún drægi ekki af
henni holla fræðslu um háttsemi manna og reyndi að festa
í brjóstum okkar andúð á hinu illa. Dró hún enga dul á það
að í heiminum væm til tvö öfl, gott og illt, sem ætíð ættu
í deilum. Þess vegna bæri að fylgja hinu góða, taka aldrei
neitt frá öðmm og spilla engu fyrir þeim, segja aldrei ósatt
og gera aldrei á hluta annarra og temja sér að hafa hemil á
ástríðum og reiðinni. Hún mætti aldrei leiða okkur til haturs.
Bað hún okkur að gera það fyrir sig og bregðast því ekki,
þar sem hún vissi að við vorum bráðlynd, að drekka einn
bolla af fersku vatni, áður en við svöruðum eða hefðumst
að, gegn þeim er misbauð okkur. Mundi þá öldurót hugans
lægja. Þó yrðum við að hafa það hugfast að okkur bæri að
hrinda af okkur ranglæti og ódrengskap, með hugrekki og
dugnaði. Heigulskapur væri ávallt fyrirlitlegur og væri allt
annað en góð hegðun. í dómum um aðra menn ættum við
aldrei að fara eftir annarra áliti. Við ættum sjálf að rannsaka
réttmæti þeirra og fella að því búnu dóminn. Best væri
þó að láta umtal og sögusagnir um aðra menn algerlega
afskiptalausar. Okkur bæri að minnast þess hve erfitt væri
oft að verjast falli og hve torvelt væri að dæma um hrösun
annarra manna. Til þess að vera dómbær um slíkt, þyrftum
við að þekkja hæfileika viðkomandi manna. Þannig fylgdi
miklum gáfum miklar ástríður og mikið fjör, sem erfítt væri
að ráða við og afburða skapfestu þyrfti til að sigrast á.
Jafnframt því að leggja fyrir okkur lífsreglurnar og
kenna okkur sálma og bænir og ýmis konar spakmæli
og málshætti, lagði hún áherslu á það að æfa næmi okkar
og athyglisgáfu. Þegar við sátum hjá henni í rökkrinu á
kvöldin, hafði hún gaman af því að reyna nærni okkar á
þann hátt að kenna okkur vísur og þulur, sem erfitt var að
læra, og láta okkur keppa um það hvert okkar systkinanna
yrði fljótast að nema þær. Fylgdu þá oftast smásögur um
það hvemig vísumar urðu til. Þannig sagði hún okkur sögu
af manni, sem var smiður, en nefndi öll smíðatólin sín urga
og kallaði smíðisgripina því nafni líka og því hlaut hann
sjálfur nafnið urgur. Varð þá til þessi vísa, sem hún lét okkur
glíma við að læra:
Borar urgur urg í urg
argur, kargur meður sarg,
urgur fór að Jjörga urg,
fargast urgur garps við arg.
Þá sagði hún okkur einnig ffá því að hagyrðingur hefði
heimsótt prest, sem einnig var hagyrtur. Presturinn spurði
hann frétta. Gesturinn hafði þá búið til vísu, sem hann
ætlaðist til að prestur ætti erfítt með að læra og muna, er
hljóðaði svo:
Eg hlaut að stauta blauta braut,
bikkjan skrykkjótt nokkuð gekk.
Hún þaut og hnaut, ég hraut í laut,
hnykk með rykk í skrokkinnfékk.
Eg hef tekið þessi tvö dæmi og valið þau úr mörgum, til
að sýna hvernig hún æfði næmi okkar.
En auk þessa flýttum við okkur til hennar ef vanda bar
að höndum okkar bamanna, og ávallt var hún jafn fus til
þess að reyna að leysa úr vandræðunum, jafha ágreining og
leiða hug okkar á réttar brautir. Þannig man ég það alla ævi,
þegar ég frostaveturinn mikla (1881) kom inn í baðstofuna
frá því að gegna gripum, kjökrandi af kulda, er hún rétti mér
svonefnda lambhúshettu úr þeli, sem hún sjálf hafði prjónað
og þæft og gaf mér. Hún hlífði hálsi, enni, höku og eymm,
og eftir það þoli ég kuldann vel.
Þetta, sem nú hefúr sagt verið, snertir áhuga hennar fýrir
uppeldi okkar systkinanna. Verður nú drepið á þá hlið, sem
snýr að umgengni hennar í ellinni við eldra fólk.
Þegar ég var 14 ára gamall, þóttist ég orðinn mikill maður
og fær í flestan sjó. Mætti ég þá eitt sinn ömmu minni úti á
túni og sagði við hana í gamni:
„Nú get ég sýnt þér, amma mín, glímubragðið, sem ég
skellti honum Leifa á.“
Hún tók þessu vel, en um leið og ég ætlaði að sýna henni
bragðið, brá svo við að hún felldi mig á augabragði. Hló
hún þá og sagði að ég þyrfti líka að kunna snarræði og
viðbragðsflýti. Var hún þá nærri áttræð.
Er menntamenn bar að garði, spurðu þeir strax
eftir Guðrúnu Sæmundsdóttur. Kom hún þá ofan af
baðstofuloftinu til fundar við þá, glettnisleg og brosandi
og kát og glaðleg. Byrjuðu þá strax glaðværar og fjömgar
samræður.
Heimaerbezt 473