Brezk-íslenzk viðskipti - 01.12.1946, Blaðsíða 14

Plastik Oldin
Eftir
H. Maclean Bate
HEFÐI kjarnorkusprengjan ekki
verið fundin upp, mundi þetta
tímabil vera kallað plastik öldin.
Plastik var að vísu notað fyrir stríð,
en nýjar tegundir koma nú á
markaðinn, hver á fætur annari.
Framtíð þessa efnis er dásamleg.
[ Bretlandi er þörf fyrir þúsundir
nýrra húsa og heimila til þess að
hýsa fólk það, sem misti aleigu sína í
loftárásum. Eins og sakir standa, er
skortur á öllum byggingaefnum, og er
því farið að nota plastik í hurðahúna,
borðplötur, gluggatjöld, rafmagns-
útbúnað, útvarpstæki, síma, lampa
o.s.frv.
Hvernig er plastik framleitt? Til
þess að fá dálitla hugmynd um þetta,
skulum við ímynda okkur að við séum
komin í De La Rue verksmiðjurnar í
norður London. Hráefnið líkist
upphaflega gegnsæum, brúnlitum
molum. Mismunandi tegundir af
gerfi-harpeis eru notaðar í framleiðslu
á plastik af ýmsu tagi. Algengasta
tegundin, ,,bakelite“, er unnin úr
„phenol formaldehyde“. Phenol er
unnið úr kolum, en formaldehyde
gufuseytt úr trjávið.
[ aðal vinnusalnum eru pressur af
ýmsum stærðum. Vélamaðurinn
snertir við lyftistöng og pressan, sem
getur verið frá 5 upp í 50 tonn á
þyngd, lyftist upp. Fyrir framan
hann er eins og stórt stálborð, með
ýmiskonar bylgjum og dældum.
Ef til vill er pressa þessi að fram-
leiða margbrotið mælaborð á bíl í
einu lagi; bylgjurnar og dældirnar
eru í raun og veru mótið fyrir
mælaborðið. Vélamaðurinn dreyfir
blöndu af harpeis og litum yfir
mótið, tekur í lyftistöngina aftur,
og pressan lokast. Þrýstingurinn
í pressunni nemur mörgum tonnum
á þvertommu efnisins, sem er hitað
um leið vel yfir suðumark. Eftir
nokkrar mínútur er pressunni lyft
upp, og skilar hún nú frá sér glitrandi,
lýtalausu mæiaborði. Hvað er nú
þetta, sem gerir það að verkum
að ryk-kent duft breytist í hart,
sterkt efni, sem bráðnar ekki þó
það sé hitað upp aftur? Þegar efnið
var í pressunni, hitnaði það ekki
aðeins, heldur varð það einnig fyrir
miklum efnabreytingum.
Þetta er þá ein tegund af plastik—
„thermo-setting“. Önnur er kölluð
,,thermo-plastic“, og hér gildir önnur
meðferð. Engin efnabreyting á sér
stað hér. Efnið er blátt áfram brætt,
hellt í mót og látið storkna. Ef það
er hitað nógu mikið, bráðnar það
aftur.
Spölkorn þaðan sem 1,500 tonna
pressan er í gangi er önnur, aðeins
75 tonn á þyngd, sem framleiðir hun-
druð af hárgreiðum á klukkustund.
( vélina er látið svart „thermo-
plastic" duft. Einhvers staðar í
vélinni var duftið brætt við rafmagns
hita, og sprautað inn f hárgreiðu
mót; vélamaðurinn gerir ekki annað
en að taka við hárgreiðum þeim, sem
pressan skilar. Auk þess framleiðir
þessi eina verksmiðja útvarps
umgjörðirog símaáhöld í þúsundatali.
Það er varla til sá hlutur, sem ekki
má búa til úr plastik. Ein tegund af
plastik er svo að segja óaðgreinanleg
frá gleri (perspex, sem notað er í
flugvélar, er plastik-tegund). Annað
plastik-efni er algjörlega ónæmt fyrir
rafmagni, og enn önnur tegund lítur
út og hefur sömu eiginlegleika og
gúmmí.
Sumar plastik-tegundir, eins og
til dæmis nyloo, eru ofnar og notaðar
í hverskonar vefnaðarvörur. Ein ný
tegund er kölluð P.V.C. (stytting á
Polyvinychloride) og er notuð þegar
þörf er á vatnsheldum efnum, og er
hægt að búa til úr því skó. í stríðinu
var það notað mikið til þess að
einangra rafleiðslur.
Þrátt fyrir ímyndunarfulla spádóma,
er enn ekki farið að skapa veröld, þar
sem plastik kemur í stað allra efna,
sem áður hafa verið notuð. Hinsvegar
eykst notkun þessa nýja efnis frá degi
til dags í heimilum, skrifstofum og
verksmiðjum.
Það má heldur ekki gleyma því að
plastik átti drjúgan þátt í því, að
bandamenn unnu stríðið. Brezki
plastik-iðnaðurinn framleiddi þúsund-
ir af mótum, neðan úr örsmáum
„radar“ hlutum upp í skúra, sem
(Til vinstri) Voldugar 600-og 850 tonna pressur í De La Rue
verksmiðjunni; (Til hægri): 1,500 tonna pressa útbýr
,,facia“ á bifreiðir.
14