Hljóðabunga - 01.11.1978, Blaðsíða 30

komi sér ekki við. Það sama henti Þórberg
Þórðarson, haustið 1909, þegar hann gekk í
„musteri viskunnar“, Kennaraskólann:
„Og hvaða uppbygging er það fyrir andann eða gagn
bara fyrir daglega lífið að húka hér yfir því að reyna
að muna, að það séu 500 000 manneskjur í Sheffield
- og líklega ekki einn einasti spekingur - og að í
Birmingham séu búnir til títuprjónar og smíðaðar
saumnálar? Hvers vegna er verið að sólunda tíma
okkar í svona lagað minnishrat? Hvern andskotann
kemur þetta lífi okkar við? Og hvað situr eftir í
manni, þegar vindar nýrra áhrifa hafa feykt þessu
rusli burtu? Enginn nýr skilningur á heiminum. Ekki
heldur aukin dómgreind. Því síður meiri djúp-
hyggja. Þar situr ekkert eftir annað en sama gróður-
lausa auðnin, sem þyrsti í frjóvgandi skúrir, áður en
þessi ítroðsluþyrrkingur byrjaði. Nei! Ég geri upp-
reisn gegn þessu helvíti."
(Ofvitinn bls. 25
MM, Rvík. 1964)
Brotakennd þekkingarmiðlun einkennir
námsefnisvalið. Skilningur á lífi og umhverfi
virðist ekki skipta meginmáli. En hvað skiptir
í rauninni meira máli en að þekkja umhverfi
sitt? Hversvegna og hvernig náttúrulegt og
félagslegt umhverfi er eins og það er? Hvers
vegna sumir eru ríkir, aðrir fátækir? Hvers
vegna þjóðfélagsgerðin er eins og hún er, og
hvernig mætti hugsanlega bæta hana? Skiptir
ekki máli að vita hvaða hæfileikar kunna að
búa í fólki, hvernig lunderni þess er og
kynferðislíf? Hvernig fólk skemmtir sér?
Hverjar séu hættur nautnalyfja? Hverjar séu
orsakir styrjalda og ofbeldis, atvinnuleysis,
sjúkdóma og mengunar? Hvað er mikilvægt
að vita ef ekki þetta? Hvaða spurningar leita á
hug barna og unglinga ef ekki þessar og þeim
skyldar?
Yfirleitt miða kennsluhættir skólanna að
því að mata nemendur á því sem sumir nefna
staðreyndir, en sem oft reynist vera óhrekjandi
lygi eða háskalegar einfaldanir. Þessi mötun
temur nemendum óvirka afstöðu og kemur í
veg fyrir að þeir þroski með sér einhverja
mikilvægustu hæfileika mannsandans: frjótt
ímyndunarafl, sköpunargáfu og gagnrýna
hugsun. En „stóri sannleikur“ stendur skrifað-
ur í námsbókinni og hann ber þér að læra
utanað, helst gagnrýnislaust, hvort sem þú
hefur áhuga eða ekki. Efasemdir eða ólíkir
túlkunarmöguleikar eiga þar sjaldnast
heima. Svarið er aðeins eitt, og við það ber þér
að krossa á samræmdu stöðluðu krossaprófi.
Annað einkenni kennsluhátta skólakerfisins
er bekkjafyrirkomulagið. Flestar skólastofnan-
ir eru byggðar og enn starfræktar með það í
huga að 25-35 nemendur sitji í röðum fyrir
framan upphækkað kennarapúlt og hlýði þög-
ulir á þekkingarmola, leiðbeiningar, skipanir
og yfirheyrslur kennarans. Þar við bætist svo,
að í bekki er oftast raðað eftir „getu”, þ.e.a.s.
einkunnum, og þannig skapaðir ,,tossabekkir“
og „bestu bekkir“, þrátt fyrir áðurnefnda
yfirlýsta jafnaðarmennsku skólakerfisins.
Nemendum er ætlað að tileinka sér hina
hlýðnu og óvirku afstöðu, en sú afstaða eða
það viðhorf hæfír einkar vel auðvaldsskipulag-
inu, þar sem lýðurinn skal lúta hinum fáu;
forréttinda- og valdastéttinni, eða jafnvel
„hinu menntaða einveldi“. Það er valdboðið
að ofan og samkeppnin milli hinna lægra settu
sem gildir. Þar verða það hinir sterku sem
sigra. Samvinna, samhjálp og sjálfstæð við-
leitni eiga ekki heima í hugmyndafræði þessa
kerfis. Öfugt við yfirlýsta stefnu eru það
nemendurnir sem eiga að aðlagast skólanum.
Skólinn breytir sér ekki eftir þörfum nemend-
anna, nema að sáralitlu leyti og í engum
grundvallaratriðum. Börnin fara í skóla til að
aðlagast hugmyndum ríkjandi stéttar, þjóðfé-
lagsmunstrinu, til að láta stjórnast, og til að
taka þá trú að þjóðfélagið eigi að vera í
stórum dráttum eins og það er.
Skólinn og menntunin
Markmið hins íslenska skólakerfis mun eiga
að vera öðrum þræði að mennta nemendur.
Ekki er þó gerð tilraun til að skilgreina
hugtakið menntun, hvorki í grunnskólalögum,
né í frumvarpi til laga um framhaldsskóla,
sem nú liggur fyrir Alþingi. Ef til vill er
ástæðan sú, að menntunarþátturinn svokallaði
skiptir minna máli í framkvæmd, en geymslu-
og flokkunarhlutverk skólanna. En hvað er
menntun? Hvað merkir í rauninni að mennt-
ast?
í Reglugerð um menntaskóla, nr. 270/1974,
segir um markmið þeirra:
30
HLJÓÐABUNGA