Hljóðabunga - 01.11.1978, Blaðsíða 33

mjög til umræðu i Danmörku nýlega (m.a. á þingi),
en þar hefur ríkt atvinnuleysi og kreppuástand og
hvers kyns hægri öflum vaxið ásmegin.
Áróður þessi hefur þó haft þau áhrif í því
marglofaða lýðræðisríki V-Þýskalandi, að þar hafa
verið sett lög - Berufsverbot - sem heimila yfirvöld-
um að vikja kennurum úr starfi, sem aðhyllast eða
eru grunaðir um að aðhyllast annað þjóðfélagsform
en það V-Þýska. Þetta er að sjálfsögðu heiftarleg
skerðing á mannréttindum og er vissulega ástæða til
að vara við slíkri þróun á íslandi.
Það mun reynast þýðingarlítið að ætla að
breyta skólakerfinu nema að framkvæma um
leið róttækar umbætur í efnahagsmálum og
atvinnumálum. Skólinn hvílir eins og aðrar
stofnanir þjóðfélagsins á efnahagskerfinu og
endurspeglar það í vissum skilningi. Hins ber
að geta, að ekki tjóir heldur að bíða eftir því
að efnahagskerfið breytist. Breytingarnar
verða að gerast samtímis í gagnvirkum tengsl-
um. En hvað ber að gera? Ég leyfi mér að setja
fram fáeinar tillögur til umhugsunar. Þær eru
byggðar að nokkru á þeirri gagnrýni sem hér
að framan greinir, en einnig á starfi mínu að
kennslu og fræðslumálum.
í fyrsta lagi þurfa valdahlutföllin í skóla-
kerfinu að breytast: frumkvæði í stefnumótun
og starfsháttum skólanna þarf að komast í
hendur skólanna sjálfra, þ.e.a.s. í hendur
kennara, nemenda, foreldra og kjörinna skóla-
nefnda. Mikilvægar ákvarðanatökur eiga ekki
að liggja einvörðungu í höndum örfárra em-
bættismanna ráðuneytanna.
í öðru lagi þarf að fella niður próf og
einkunnir í hefðbundnum stíl, samkepppnis-
andann, röðun í bekki eða í stuttu máli sagt:
Það á að hætta að sortéra fólk.
I þriðja lagi á að stytta til muna skólaskyldu
og jafnhliða að gefa nemendum kost á að læra
meira en nú tíðkaðst, það sem hugur þeirra
stendur til í það og það skiptið. Öðru vísi er
vart hægt að koma i veg fyrir einn aðal galla
íslensks skólakerfis: námsleiðann. Skólastarfið á
að stefna að því að gera fólk sjálfstætt og
sjálfbjarga. Þess vegna þarf einnig að auka
fjölbreytni námsefnis og námsaðferða. Eink-
um og sér í lagi þarf að hefja til vegs
og virðingar verkmenntun hvers konar, mynd-
íð, söng- og tónlist, en þessar greinar hafa
verið hornrekur í íslensku skólakerfi, þrátt
fyrir mikilvægi þeirra. Berjast verður gegn
þeirri aðgreiningu bóklegs og verklegs náms
sem er höfuðeinkenni framhaldsskólastigsins.
í fjórða lagi þarf öll fræðsla að miðast að því
að hjálpa fólki að öðlast skilning á mannleg-
um kjörum, aðstæðum og samskiptum, þjóðfé-
lagslegri byggingu og náttúrulegu umhverfi.
Að öðrum kosti er ekki hægt að búast við
víðsýni og fordómaleysi.
í fimmta lagi er nauðsynlegt að menntun
miðist við alla aldursflokka. Öllum, á hvaða
aldri sem er, á að vera mögulegt að afla sér
víðtækrar menntunar. Skólar þurfa því að
breytast í fræðslu- og menningarmiðstöðvar,
þar sem fólk úr ólíkum atvánnustéttum getur
gerst leiðbeinendur og kynnt störf sín og
áhugamál, ef svo ber undir.
I sjötta lagi verður að breyta Kennarahá-
skóla Islands, m.a. með tilliti til þessara atriða
er hér hafa verið nefnd, og opna hann öllum
sem áhuga hafa á fræðslu og uppeldismálum.
I sjöunda lagi er mikilvægt að leggja niður
svonefndar æviráðningar skólastjóra og kenn-
ara. Þeir ættu aðeins að vera ráðnir til fárra
ára í senn og starfsmenn skóla ættu að velja úr
sínum hópi skólastjóra er nyti trausts, sýndi
hæfileika til skipulagningar, væri laus við
íhaldssemi og óhræddur að framkvæma skyn-
samlegar breytingar í þágu skjólstæðinga
sinna: nemendanna. Jafnframt þarf að koma í
veg fyrir að í skólanefndum sitji pólitískir
loddarar eða flokksgæðingar með litla þekk-
ingu á skólamálum.
í áttunda lagi þarf að breyta og bæta
skólahúsnæði með það í huga að stórefla
verklega kennslu. Skólar eiga að vera vinnu-
staðir nemenda og kennara, með viðeigandi
vinnuaðstöðu og eðlilegum vinnutíma.
Ef við nú ímyndum okkur að þessar tiliögur
yrðu framkvæmdar, þá er lesenda væntanlega
ljóst að þar með væru ekki öll vandamál og
erfiðleikar úr sögunni. Slíkt er óhugsandi
einfaldlega vegna þess, að þjóðfélagið og stofn-
anir þess eru í stöðugri framþróun, taka
sífelldum breytingum. Megin vandann er við
tæki, tel ég vera fólginn í ýmsum af þverstæð-
um skólakerfisins:
(1) Annars vegar er ætlast til að nemendum
sé skylt að sækja skóla og menntast (m.a. til að
koma á þjóðfélagslegu jafnrétti að þessu leyti),
en hins vegar er nemendum fengið ákveðið
HLJÓÐABUNGA
33