Hljóðabunga - 01.11.1978, Page 43

nefnt, hagræna greiningu, tengsla greiningu
og viðhorfs greiningu.
Sjónvarp — einn þeirra fjölmiöla sem seilast inn í
hugi fólks. Sjónvarp flytur hér á landi einhæfa
erlenda menningarstrauma.
stærri þátt í almennri þróun menningar á
jörðinni, heldur en dreifing hugmynda, hafa
mannfræðingar deilt um. Víst er að hvort
tveggja á hlut að máli. Á okkar tíma hraða og
góðra samgangna má telja dreifinguna mun
mikilvægari þróunarþátt en uppgötvanir.
En þrátt fyrir góð tengsl og mikla dreifingu
hugmynda milli heimshluta, verður ekki
framhjá því horft að á jörðinni hafa verið, eru,
og verða að líkindum alltaf ólík menmngar-
svæði. Spyrja má hvort nokkur leið sé til að
berá saman þennan breytileika milli svæða,
hvort flokka megi menningu?
Mannfræðingar hafa svarað spurningunni
um réttmæti slíks samanburðar afdráttarlaust
játandi. Þeir hafa rannsakað hinar ýmsu teg-
undir menningar, eðli þeirra og þróunartil-
hneigingar. Reyndar er ein undirgrein mann-
fræðinnar, menningarmannfræðin, helguð
slíkum rannsóknum.
Þrjár greiningar-
aðferðir
Hér á eftir verður fjallað um þrjár aðferðir
mannfræðinga til að skýra þróun menningar.
Um er að ræða einangrun þriggja þátta sem
höfundar aðferðanna telja mikilvægasta í
hinni almennu þróun menningar. Ég hef valið
að nefna þessar aðferðir greiningaraðferðir, til
að benda á að þær má á óbeinan hátt nota til
að greina hvar ákveðin menning er stödd í
samanburði við aðrar. Aðferðirnar hef ég
Hagræn
menningargreining
„Menning þróast annað hvort þegar þaö orku-
magn, sem hver íbúi hagnýtir á ári, eykst, eða
þegar afköst þeirra tækja, sem hagnýta orkuna,
aukast, nema hvort tveggja gerist."
Leslie A. White.
Þessi stutta tilvitnun felur í sér kjarna
hinnar hagrænu menningargreiningar. Grein-
ingin spyr fyrst og fremst um orkuneyslu og
framleiðni í samfélögum og setur upp þá
einföldu mælistiku, að menningin þróist alltaf
í átt til aukningar þessara fyrirbæra. Við
getum strax gert okkur í hugarlund af hve
ólíkum stærðargráðum orkuneysla og fram-
leiðni hljóta að vera í hinum ýmsu samfélög-
um heims.
Þegar við berum saman siíkar stærðir úr
tveimur eða fleiri efnahagskerfum, er mikil-
vægt að athuga eðli kerfanna. Við verðum að
skoða hvaða framleiðsluöfl eru að verki og
sérstaklega hvaða orkunýtingarform þekkjast í
samfélögum. Þegar Homo Sapiens, frummað-
urinn, fór fyrst að spranga um jörðina, voru
lifnaðarhættir hans mjög einhæfir. Allir voru
uppteknir við að afla matar og höfðu aðeins
sína líkamlegu orku til að styðjast við. Þannig
var í safnara- og veiðimannasamfélögum.
Hjarðmennska var næsta lífsháttastig, en þar
hafði mönnum lærst að beisla orku með dýra-
tamningu. Stórt stökk var yfir til jarðræktar-
hátta, því jarðræktin var hrein orkufram-
leiðsla, sem gerði hluta samfélagsþegnanna
kleift að snúa frá matvælaöflun en sérhæfa sig
þess í stað í annarri atvinnu og mynda þétt-
býli. Nýjar leiðir til orkuöflunar komu síðar
ekki til sögunnar fyrr en farið var að nota
brennsluefni í Evrópu á seinni hluta 18. aldar.
Kol og olía mörkuðu upphaf siðmenningar,
sókn til meiri verkaskiptingar samfélagsþegn-
anna og aukins þéttbýlis. Enn hafa ný orku-
nýtingarform fundist á síðustu áratugum og
má þar nefna frumeindatengsl og sólargeisla.
Þá er aðeins ógetið ýmissa náttúrulegra orku-
HLJÓÐABUNGA
43