Hljóðabunga - 01.11.1978, Síða 45

Eftir því sem menningin þróast, leysast
persónulegu böndin smátt og smátt upp.
Makaval fer t.d. að lúta nýjum reglum og
forsjálni færist í hendur annarra en ættarhöfð-
ingja. Hin nýju samfélagstengsl sem taka við,
eru m.a. eignatengsl, búsetutengsl og áhuga-
tengsl. Höfuðeinkenni þeirra er hve ópersónu-
leg þau eru; þau verða ekki til vegna þess að
einstaklingurinn heitir Jón og er Jónsson, og
hafi þess vegna frá byrjun sterk sambönd við
ættingja sína, eða vegna þess að Jón hafi
bundist sterkum vináttuböndum við ákveðnar
persónur. Það sem hefur mest áhrif á tengsl
hans við aðra eru ópersónulegar aðstæður, s.s.
þær að hann býr á ísafirði, og er þ.a.l. í
bæjarfélaginu, á íbúð í blokk og er í húsfélag-
inu, er spilamaður og meðlimur í Bridgefélag-
inu, er sósíalisti og félagi í Alþýðubandalag-
inu, svo að dæmi sé tekið. Þegar þessi tengsl
eru orðin ríkjandi í lífi hvers einstaklings, og
persónuleg tengsl orðin hverfandi sem engin,
þá er komið að þeim endapunkti, sem tengsla-
greiningin kann að segja frá.
Ég féll áðan viljandi í þá gryfju að taka
dæmi frá íslandi. Með því vildi ég ekki segja
að ópersónuleg tengsl væru orðin yfirgnæfandi
milli landsmanna. Svo held ég að sé reyndar
ekki, þó að hlutur þeirra sé sjálfsagt alltaf að
aukast. En til að athuga stöðu okkar örlítið
betur, er rétt að athuga íslensku fjölskylduna.
Fjölskyldan er einmitt mjög góður mælikvarði
á mikilvægi persónutengsla, enda segir Henry
Maine á einum stað, að lýsa megi þróun í
framsæknum þjóðfélögum sem upplausn fjöl-
skylduábyrgðar. í nýlegri bók, íslenska þjóðfé-
lagið, fjallar Þorbjörn Broddason um breyt-
ingar á eðli og hlutverkum íslensku fjölskyld-
unnar og segir m.a.: „Heimilið sem áður var
staður athafna og framleiðslu, uppeldis og
menntunar, auk neyslu og hvíldar er nú
aðeins að hluta vettvangur neyslu, uppeldis og
hvíldar“. Þorbjörn telur erfitt að meta stöðu
fjölskyldunnar, en bendir á nokkur fleiri atriði
sem vitna um veikari stöðu hennar, og önnur
sem halda merki hennar á lofti, s.s. félagsmót-
unarhlutverk og líkamleg forsjá. Hinn mikla
og sérstæða fjölda óskilgetinna barna á Is-
landi, telur Þorbjörn einnig benda til styrk-
leika fljölskyldubanda: „Ástæður þess að
stúlkur eru óragar að eignast barn sem þær
ganga með, jafnvel þótt þær geti ekki gengið
Frumstæður þjóðflokkur á tuttugustu öld: Frá sam-
félagi Papúa á Nýju Gíneu.
að félagslegum föður vísum, eru í mörgum
tilvikum að þær geta treyst á stuðning og
velvild ættarfjölskyldunnar í stað fyrirlitning-
ar og útskúfunar hjá sumum öðrum þjóðfélög-
um“. En þó finna megi þannig dæmi í
samtímanum, sem bæði halda á lofti og rýra
HLJÓÐABUNGA
45