Hljóðabunga - 01.11.1978, Side 46

gildi íslensku fjölskyldunnar, þá nægir að líta
til aðeins lengri tíma, s.s. síðustu aldamóta, til
að sannfærast um að þróun ísl. fljölskyldunnar
hefur verið í átt til stöðugt meiri verkefnafæð-
ar.
Viðhorfs greining
Þriðja greiningaraðferðin á menningu, sem
hér er tekin fyrir, sú nýjasta og á margan hátt
sú athyglisverðasta, fjallar um viðhorf og
innbyrðis afstöðu kynslóða. Þessi aðferð, sem
er framlag bandariska mannfræðingsins
Margaret Mead, tekur mið af hvaða aldurs-
hópar séu áhrifamestir hvað ráði uppbyggingu
þeirra, hverjir stjórni og hverjir móti þær
hugmyndir sem ríkjandi eru og fjallað er um.
Viðhorfs greiningin skiptir menningu í þrjú
stig: afturmyndaða menningu (postfigurative)
sammyndaða menningu (cofigurative) og
frammyndaða menningu (prefigurative). í aft-
urmyndaðri menningu fer þekkingarmiðlun
aðeins fram frá þeim eldri til hinna yngri og
elsta kynslóðin er ráðandi. í sammyndaðri
menningu læra þeir ungu ekki aðeins af
fullorðnum, heldur einnig af jafningjum sín-
um. Og í frammyndaðri menningu eru þeir
ungu alls ráðandi, og eru reyndar þeir einu
sem geta tekið forystu á hendur. Það má lesa
út úr skrifum Mead, að þróunin liggur frá
afturmyndaðri menningu til frammyndaðrar
menningar. Þó ber að hafa hér í huga að
frammyndaða menningin kemst aldrei á
nema veigamiklar forsendur verði uppfylltar.
Einföld samfélög bera flest sterk einkenni
afturmyndaðrar menningar. Eins Og áður er
minnst á, hafa þessi samfélög ákveðnar reglur
um tengsl milli þegna, og ein af höfuðreglun-
um er, að saman fer aldur og virðing. Sá sem
er eldri hefur rétt til að fræða og siða þau
yngri, svo fremi sem engin stétta- eða ætta-
skipting rugli samneyti þeirra. Af þessu leiðir,
að elsta kynslóðin verður áhrifamest, stjórn-
málalega, hugmyndalega og þekkingarlega.
Öldungarnir verða dómarar, spekingar og
siðapostular. Og öldungahyggja er gjarnan
tengd inn í trúarbrögð þessara samfélaga, með
þeirri skýringu að samfara hækkandi aldri
færist einstaklingarnir nær guði og forfeðrun-
Aukin eiturlyfjaneysla hefur orðið fylgifiskur iðn-
og þéttbýlisþróunar.
um, þ.e. dauðanum; þeim beri því mesta
virðing samfélagsins.
Sammynduð menning er millistig aftur-
myndaðrar og frammyndaðrar menningar.
Þar er unga kynslóðin farin að hafa eitthvað
að segja. Ég geri ráð fyrir að íslenskt þjóðfélag
hafi lengi borið merki þessa stigs. Ef leitað er í
gömlum sögum og ályktað út frá þeim, um
tíðarandann má finna dæmi um bráðþroska
Egils Skallagrímssonar og Kjartans Ólafssonar
og hversu snemma var farið að taka tillit til
þeirra. Þetta bendir í átt til sammyndaðrar
menningar. Úr íslensku nútímaþjóðfélagi má
taka tvö dæmi sem benda í sömu átt. Annars
vegar höfum við mjög háan meðalaldur í
stjórnum félagasamtaka og stofnana, einkenni
öldungaþjóðfélagsins, en hins vegar öfugt:
starf ýmissa æskulýðssamtaka, róttækar tillög-
ur sem frá þeim hafa komið, og sókn fólks úr
þessum samtökum til áhrifa og embætta.
En skyldu aukin áhrif ungs fólks í þjóðfélag-
46
HLJÓÐABUNGA