Hljóðabunga - 01.11.1978, Page 48

sjálfsmorða, ómannleg samskipti fólks, hálf-
gert siðferðishrun og alls konar eiturlyfja-
neyslu. Heillegri lýsingu á þessu menningará-
standi má lesa í bókinni Heimur á helvegi, sem
kom út á íslensku árið 1973(Útgefandi
Almenna bókafélagið). Greiningaraðferðirnar
leggja engan dóm á ákveðna menningu en
skýra aðeins þróunarstöðu hennar.
Áður en ég dreg ályktanir um stöðu ís-
lenskrar menningar, þá er rétt að fara nokkr-
um orðum um þau öfl er knýja fram breyting-
ar á menningu okkar.
íslensk menning
Innri og ytri öfl
Þau öfl sem innan þjóðfélagsins vinna að
breytingu á menningunni eru þeir einstakling-
ar sem vegna metnaðar eða hagsmuna taka
upp eða berjast fyrir nýjungum. Þetta ætti að
vera of augljóst að nefna, en vefur þessara afla
er flókinn. Foreldrar hvetja börn sín til
mennta og hjálpa þeim gjarna, fyrst og fremst
til að tryggja þeim betri þjóðfélagsstöðu.
Menntunin opnar ungu fólki leið að nýjum
hugmyndum, sem verða til þess að þeir ungu
kalla á breytingar, sem foreldrana óraði ekki
fyrir. Ungt fólk hefur einnig sjálfstæðan metn-
að til náms og framkvæmda er leiða til
breytinga. Ýmsir aldurshópar greiða fyrir
tækninýjungum, betri skipulagningu og ýms-
um hugsjónamálum. Einnig eru til þeir sem
greiða veg erlendra aðila til áhrifa á menning-
una.
En það eru líka hrein erlend öfl sem hafa
áhrif á íslenska menningu. Erlent fjölmiðla-
efni, hugmyndir og tækninýjungar streyma
yfir þjóðina. Bein áhrif útlendinga á efnahags-
mál, framleiðsluhætti og jafnvel listir og af-
þreyingarhætti manna, aukast stöðugt. Fyrir
þessari uppivöðslu má finna ástæður. Stjórn-
málaleg framvinda var m.a. sú hér á landi á
fyrri hluta aldarinnar, að tekist var á um
hverjar skyldu verða okkar höfuðviðskipta-
þjóðir og jafnframt bandamenn á alþjóðavett-
vangi. Þessum átökum hefur vafalaust fylgt
meira vilhylli undir aðrar þjóðir en einni lítilli
og sjálfstæðri þjóð er hollt. Og e.t.v. er fleira
sem orðið hefur til þess að íslendingar taka nú
gagnrýnislítið við þeim siðum sem berast til
landsins.
Auðvitað er okkur nauðsynlegt að hafa gott
samband við aðrar þjóðir. Þjóð okkar er lítil
og henni er hollt að hafa víðan sjóndeildar--
hring og kynnast háttum annarra þjóða. En
það merkir ekki það sama og að taka upp siði
annarra. Og það er einnig mikilvægt að halda
erlendu áhrifunum blendnum. Eins og nú er
ástatt má rekja yfirgnæfandi meirihluta er-
lendra áhrifa á íslandi til hins engilsaxsneska
hluta heims. Nægir þar að nefna að 85% af
erlendu sjónvarpsefni og kvikmyndum eru frá
Bandaríkjunum og Bretlandi. Þessar og aðrar
álíka stærðir hafa m.a. vakið ritstjóra Morgun-
blaðsins til umhugsunar, en hann sagði í
Reykjavíkurbréfi í sept. sl.: „...ef við gætum
ekki að okkur á næstu árum getur svo farið að
okkur verði veruleg hætta búin af þeim ein-
hliða áhrifum sem við verðum fyrir.“ Það
gefur augaleið að erlend áhrif verða sterkari
eftir því sem þau eru einhæfari.
Ástand og horfur
Ég mun ekki fjalla í mörgum orðum um
íslenska menningu m.t.t. greiningaraðferð-
anna þriggja. Eg tel að menningarþróun okk-
ar og þau dæmi sem þegar hafa verið nefnd
um stöðu okkar, sýni að við stefnum fast í
kjölfar menningar Vesturlanda. Við stefnum í
meiri orkunotkun og að meiri framleiðni, sem
marka má af stóriðjuframkvæmdum og fjölda-
framleiðsluháttum, sem eru að ryðja sér til
rúms. Við skipuleggjum einnig samfélag okkar
sífellt með meira tilliti til ópersónulegri
tengsla á kostnað persónulegri kynna, og við
erum sífellt að hækka menntunarstig þjóðar-
innar. Þróun allra þessara þátta er misjafnlega
langt á veg komin, sumra mjög langt, annarra
stutt, s.s. framleiðni. En aðrir eru í afdrifarík-
ari gerjun og má þar nefna vægi persónulegra
tengsla gagnvart ópersónulegum tengslum.
Það er mishröðun í þróuninni, en stefnan er
ein og söm. Við getum átt von á í fyllingu
tímans, ef heldur fram sem horfir, að ná sama
menningarstigi og ríkir nú í iðnríkjum vestur-
landa, með öllum einkennum þeirra.
48
HLJÓÐABUNGA