Læknaneminn - 01.08.1976, Side 7

r
Onœmisgallar
Helgi Valdimarsson, lœknir
Sýklavarnir líkamans eru margþættar (sjá Lækna-
nemann, 2. tbl. 1975, bls. 21-26). Sértæki hluti
varnanna hvílir á tveimur möndlum, vessa- og
frumubundnu ónæmi. Þessir möndlar verða hér eftir
kallaðir vó og fó.
BáÖir hafa marga keöjuverkandi starfsþætti og
ákvarðast varnarmáttur þeirra, líkt og styrkleiki
keðju, af veikasta hlekknum. Möndlarnir eru í flest-
um tilvikum samvirkir, en misjafnlega þýöingar-
rniklir eftir eöli aösteðjandi sýkils.
Fyrsta áreiti sýkils eða vækis (antigens) ræsir
rnöndlana til grunnsvars (primary response), en
endurtekið áreiti leiðir til skjótvirks og magnaðs
endursvars (secondary response).
Bilanir, sem trufla grunn- eða endursvör möndl-
anna, orsaka ergi1 (anergy) og ónæmisgalla (im-
mune deficiency). Ergi getur verið meðfætt eða af-
leiðing sjúkdóma, sem skadda ónæmiskerfið, víð-
tækt (immune paralysis) eða sértækt (specific
unresponsiveness). Sjúklingar meö fó-ergi hafa skert
viÖnám gegn sveppum, mörgum veirum og bakter-
íum, sem geta tekið sér bólfestu inni í frumum
(facultative intracellular bacteria). Ergi í vókerfinu
leiðir hins vegar einkum til ófullnægjandi varna
gegn ígerðarmyndandi bakteríum (pyogen bacteria).
FÓ-ERGI (CELLULAR ANERGY)
ASur hefur verið fjallaö um gerð og starfshætti
fó-kerfisins (Læknaneminn, 4. tbl. 1975). Fyrsta
mynd sýnir helstu tálmanir (blocks), sem geta orðiö
á ferli fósvara.
Itilanir í scrttnhti hlutu fó-hcrfisins
Fyrsti tálmi: Leysanleg tálmefni (humoral block-
ing factors) koma í veg fyrir, að væki (antigen)
1 Ergi = máttvana viðleitni.
geti bundist viötökum T-eitilfrumna. Slík tálmefni,
bæöi sértæk og víðtæk, hafa fundist í tilraunadýrum
og sjúklingum með krabbamein og króníska bólgu-
sjúkdóma.
Annar tálmi: Skortur á virkum T-frumum orsakar
altækt fó-ergi í sjúklingum, sem vantar tímgil
(thymic aplasia). Sértækt þol (specific tolerance)
myndast viö hvarf eöa varanlega lömum þeirra T-
frumna, sem hafa viötök fyrir þau væki, sem þoluÖ
eru.
Þriðji táilmi: Vöntun eða gallar í framleiðslu eins
eða fleiri eitilkína geta valdiö fó-ergi. Ergi af þessu
tagi hefur fundist hjá sjúklingum með króníska
sveppasýkingu (candidiasis).
Fjórði tálmi: Ónæmisminni byggist á fjölgun
eitilfrumna eftir áreiti vækis. Sjúklingar hafa fund-
ist, sem viröast hafa fó-ergi vegna þess að T-frumur
þeirra timgast ekki eftir slíkt áreiti.
Bílanir í óscrttcha hluta fó-hcrfisins
Dýratilraunir hafa sýnt, aö vægur geislaskammtur
(400r) getur í bili stöðvað skiptingu stofngleypla
(promonocytes) í merg. Blóðgleyplar þessara dýra
hverfa fljótlega og jafnframt hætta þau að geta
myndað seinnæmissvör (delayed hypersensitivity) í
húö. Þetta ergi er hægt að laga með mergflutningi
úr ónæmum dýrum, en ekki með flutningi eitilfrumna
úr næmum samstofna dýrum. Ennfremur lagast húð-
ergi geislaðra dýra sjálfkrafa jafnskjótt og gleyplar
koma fram í blóði þeirra á nýjan leik.
Fimmti tálmi: Skortur á blóðgleyplum getur þann-
ig valdið fó-ergi og svipuöum sýkingarvandamálum
og T-frumubilun.
Sjötti tálmi er möguleg þroskabilun, sem hefur
ekki ennþá verið greind.
Sjöundi tálmi: Stórir skammtar stera slæva fó-
læknaneminn
5