Fréttir - Eyjafréttir - 05.07.2023, Qupperneq 16

16 | | 5. júlí 2023
„Ef við byrjum á hreinsuninni þá
var strax byrjað að hreinsa til að
komast um bæinn. Milli 60 og
70 prósent af öskunni, vikrinum
féll fyrstu dagana frá 25. til 29.
janúar og síðustu hrinurnar komu
um miðjan febrúar og venjulegir
bílar komust ekkert áfram. Því
varð að hreinsa aðalgöturnar og
við vissum líka strax hvað átti að
gera við vikurinn. Þannig var að
um áramótin var samþykkt nýtt
aðalskipulag að Vestmannaeyjum
sem gerði ráð fyrir því að byggðin
yrði í vestur. Það vantaði bara
uppáskrift frá skipulagsstjórn en
bæjarstjórn var búin að afgreiða
skipulagið frá sér.
Byggja átti þrjár blokkir á vegum
verkamannabústaða þar sem
Hraunbúðir eru og þegar verið var
að undirbúa byggingu þeirra um
áramótin 1972 og 1973 sáum við
fram á að vinnan og kostnaðurinn
við að fylla upp í hraunið yrði
alveg óhugnanlegur. Þetta vorum
við með í huga þegar við sáum
allan þennan vikur. Hann væri
alveg gósen sem fyllingarefni til
að fylla upp í hraunið,“ segir Páll
Zóphóníasson, tæknifræðingur,
bæjartæknifræðingur í gosinu
1973, forstöðumaður Viðlagasjóðs
og síðar bæjarstjóri þegar hann
var spurður um upphaf hreinsunar
bæjarins og hvenær ákvörðun um
uppbyggingu var tekin.
Ákvörðunin um hreinsun var
bæjarstjórnar og á fundi hennar
þann 6. febrúar samþykkir hún
að hefja skuli hreinsun í kaup-
staðnum og byrja skuli á hafnar-
svæðinu. Áhersla skuli lögð á
að fylla upp í vegstæði vestur í
hrauni og skipulögð vegstæði
þar. „Aðalskipulaginu var aðeins
breytt og sett inn fleiri einbýlishús
og farið að vinna í því í mars og
apríl 1973. Það er klárt þegar
byrjað er að hreinsa af alvöru í
maí og keyra vestur úr. Við settum
út götunar, ég þær fyrstu en svo
komu Viðar Aðalsteinsson og fleiri
að því verki,“ segir Páll.
Og verkið var í stærri kantinum.
„Um tveimur milljónum rúmmetra
af vikri var mokað upp í bænum
og milli 150.000 og 200.000
rúmmetrar af hrauni þegar upp var
staðið. Það var austurbærinn, niður
með Kirkjuveginum og út á Skans
sem var hreinsað um haustið og
veturinn 1974. Þetta er ramminn,“
segir Páll.

Kappið mikið
Er vitað hvað miklu var keyrt
í vesturbæinn? „Já, það er allt
skráð. Allt talið og sumir bíl-
stjórarnir máttu varla vera að því
að fara á klósettið til að missa
ekki úr ferð. Mikil keppni um
að fara sem flestar ferðir. Allir á
tímakaupi. Þeir sögðu sögu af ein-
um sem var að sækja olíu. Rauk
út úr bílnum áður en hann stopp-
aði. Tók slönguna og það passaði
til að bíllinn stoppaði á réttum
stað. Ekkert að gera nema skella
slöngunni í tankinn og byrja að
dæla,“ segir Páll og hlær.
Þetta kapp segir Páll að hafi
verið það sem einkenndi allt
hreinsunar- og uppbyggingarstarf
fyrstu mánuði og misseri eftir
gos. „Menn sem komu hingað
líktu þessu við stríðsástand. Það
var líka málið að geta staðið við
það sem sagt var, að búið yrði
að hreinsa bæinn í haust. Haust
er svolítið teygjanlegt hugtak en
það var búið að hreinsa megnið
haustið 1973.“
Flutt var inn í blokkirnar og rað-
húsin við Foldahraun árið 1976
og voru þær reistar samkvæmt
byggingaáætlun Vestmannaeyja-
bæjar (BÁV). „Ein var verka-
mannabústaðablokk en íbúðir í
hinum seldi bærinn á kostnaðar-
verði. Í allt voru þetta rúmlega
100 íbúðir og þetta gekk hratt
fyrir sig. Fyrsti fundur BÁV var
haldinn í janúar 1974 og í apríl
1976 er komið að frágangi lóða
við Foldahraun 37, 38 og 39.“
Fyrsta einbýlishúsið vestur frá
reisti Huginn Sveinbjörnsson
málari og Systa, Albína Elísa
Óskarsdóttir kona hans við
Áshamar 20. „Það var einhvern
tímann á árinu 1975 og þurfti að
tengja rafmagn, vatn og skólp til
bráðabirgða. Þetta var einingahús
frá Húsasmiðjunni sem hann fékk
afhent fyrr en við reiknaðum með.
Húsið allt í einu risið og þá varð
bærinn að standa við sitt. Svo
voru nokkur hús í austurbænum
tengd til bráðabirgða.“
Hiti úr hrauninu í tíu ár
„Þó hluti af efri bænum væri
hitaður með beinni rafkyndingu
var tekin ákvörðun um að hita
önnur hús upp með fjarhitun en
ekki beinni rafhitun og leggja
dreifikerfi í allan bæinn. Í flestum
húsum bæjarins voru fýrar, olíu-
kyntir katlar, sem hituðu bæði hús
og neysluvatn og það mátti tengja
þessi hús við dreifikerfið. Þessi
ákvörðun tekin, með það í huga
nýta dreifikerfið til frambúðar þó
hitinn í hrauninu entist ekki enda-
laust. Menn gætu síðar gripið til
rafmagns, með rafskautakötlum,
til að hita upp vatnið eins og gert
var þegar hitinn þvarr í hrauninu,
hann entist í 10 ár. Kerfið var til.“
Strax haustið 1973 hefst undir-
búningur fyrir komu leikskólanna
Kirkjugerðis og Rauðagerðis og
Hraunbúða, einingabyggingar sem
koma vorið 1974. „Við byrjuðum
að innrétta sjúkrahúsið haustið
1973 með loforði frá ríkinu um að
þeir myndu borga bæði hratt og
vel til baka það sem bærinn lagði
fram. Rökin voru að sjúkrahúsið
væri grundvöllur fyrir byggð í
Vestmannaeyjum. Það er tekið í
notkun um haustið 1974. Ríkið
stóð illa við stofnfjárgreiðslur
þær komu allt of seint og voru
minna virði vegna verðbólgu
og Vestmannaeyjabær sem rak
sjúkrahúsið á þessum tíma fyrir
daggjöld frá ríkinu varð líka að
leggja rekstrinum fé.
Leiksskólarnir voru teknir í
notkun um mitt ár 1974. Hraun-
búðir seinnipart árs 1974. Svo
var talað um það gengi ekkert,“
segir Páll en eitt af stóru skrefun-
um var þegar Íþróttamiðstöðin í
Brimhólalaut var afhent bænum
fullbúin við hátíðlega athöfn, 12.
september 1976, en sundlaugin
10. júlí 1976.
Páll hefur víða komið við, var m.a. skátaforingi í mörg ár. Mynd Frosti Gíslason.
Páll Zóphóníasson Aðalskipulag fyrir vesturbæinn var til staðar:
Happ að fá allan þennan vikur
ÓMAR GARÐARSSON
omar@eyjafrett ir. is