Úrval - 01.06.1963, Síða 62

70
ÚRVAL
breytingu en þegar endurskins-
kíkirinn var fundinn upp á dög-
um Newtons eða þegar litrófs-
sjáin var fundin upp fyrir hundr-
að árum.
Einn fyrsti, merki atburðurinn
í heimi stjörnufræðinnar á þess-
ari öld verður að teljast loft-
steinninn, sem féll í Síberíu árið
1908 — heimildir eru ekki til
fyrir stærri loftsteini, sem fallið
heflir til jarðar, þótt viða séu ljót
ör í jarðskorpunni, sem benda til
þess, að stærri steinar hafi fall-
ið til jarðar. Tunglið ber þess
glögg merki, að stóreflis loft-
steinar hafa lent þar.
Gígurinn eftir steininn norður
í öræfum Síberíu er merkilegt
rannsóknarefni, en hann er vis-
indamönnuna ekki mikil ráðgáta.
Gígurinn er eins og eftir geysi-
öfluga atómsprengju, svo að
menn geta ímyndað sér þær ham-
farir náttúrunnar, þegar steinn-
inn skall á jörðunni.
Það var á þessari öld, sem við
komumst að raun um, að sólin
og reikistjörnurnar eru ekki i
eða nálægt þvi nærri miðju
stjarngeimsins. Við vitum nú, að
við erum i útjaðri stjarnkerfis
okkar, 30.000 Ijósár frá miðju
þess.
Við skulum rifja upp hina
margsögðu sögu, sem flestum
mönnum er nú kunn, um hreyf-
anleika stjarnkerfanna. Af ein-
hverjum, óútskýranlegum orsök-
um eru stjarnkerfin (en þau
skipta billjónum) á sífelldum
þeysingi. Alheimurinn er sífellt
að þenjast út.
Þetta bendir til þess, að al-
heimurinn sé stærri í dag en
hann var í gær, og að fyrir billj-
ón árum, hafi hann verið tals-
vert minni en í dag. Fyrir billjón
áruni var hann enn þéttari, og
einhve-rn tíma i grárri forneskju
hefur hann verið einn risavax-
inn klumpur —- eitt gífurlegt
„forneskjuatóm"! Sprenging' og
þensla þessa klumps er af sum-
um nefnd „sköpunin“, en aðrir
kalla þetta einfaldlega „hvellinn
mikla“, og enn aðrir vilja lítið til
málanna leggja og segja sem svo,
að enn sé vitneskja okkar svo
ófullkomin, að við getum engan
vegin kveðið upp neinn alls-
herjarúrskurð.
Rannsóknir stjörnufræðinga
stuðla að aukinni þekkingu og
auknum þroska mannsins. Reynd-
ar má segja, að mikið af fenginni
vitneskju hafi ekkert „hagnýtt"
gildi — en því er ekki að neita,
að hinar hagnýtu uppfinningar
verða ekki metnar til fjár.
Stjörnufræðingar hafa nú hag-
nýtt sér fengna þekkingu og
skotið gervitunglum á braut um-
hverfis jörðu. Nýjustu rannsóknir
á loftsteinum og halastjörnum