Úrval - 01.06.1963, Side 118

126
Ú R V A L
sem í eyrun hlæja,“ og að lok-
um, þegar maður loksins held-
ur vin tryggan samkvæmt þess-
um uppskriftum, segir enn eitt
máltæki: „Völt er vina stoðin.“
Þá koma öll íslenzku húsdýrin
við sögu og lyndi þeirra og
háttalag á jafnframt að lýsa
mannlegum ldókindum og við-
brögðum, — „þar sem köttur-
inn kemur inn höfðinu, þar
kemst hann allur“ — „sjaldan
launar kálfur ofeldið.“
Ekki má gleyma veðurfarinu,
sem er gert táknrænt fyrir aðra
hluti í þjóðlífinu, og ríkir þá
svartsýni: „Oft kemur skúr eft-
ir skin.“ Á öðrum stað stendur
„dimm ský eru sjaldan án
sluira,“ en það rifjar upp sögu
um gríska heimspekinginn
Sókrates, sem sagði svipaða
setningu á undan norrænum
mönnum. Xantippa frú hans,
sem löngum hefur verið nefnd
sem fyrirmynd pilsvarga í gegn-
um aldirnar, gaf honum einu
sinni sem oftar rækilega ádrepu
og lauk máli sínu með því að
skvetta á eftir honum vatni. Þá
varð Sókrates að orði — á
klassiskri grísku: — „Dimm ský
eru sjaldan án skúra.“
Málsháttasmiðir hafa heldur
ekki allir gleymt gamanseminni,
þótt alvöru- og viðvörunarorð
séu í miklum meiri hluta,
„Enginn er sá leppalúði, að ekki
vilji fá sér brúði“ stendur á
einum stað. „Alla má klaga nema
kónginn“ segir máltækið og hæð-
ist að yfirvaldinu. Þá er og veg-
ið að kvenfólkinu, eins og vænta
mátti: „Flestum minnkar frels-
ið, þá fengin er kona“ •— „lengi
teygir kerling lopa“ og „þá er
dælt í lcoti karls, er karl er
ekki heima.“ Svo er enn predik-
uð hógværð og rimað vel: „Flot
spillir meyjum, mergur húsfreyj-
um og mör karlgreyjum.“
Ýmis orðatiltæki, sem okkur
í daglegu lífi finnst ósköp eðli-
leg og hugsum sjaldnast um, að
séu ef til vill ofurlitið annarleg,
eru ekki síður en málshættirn-
ir eftirtektarverð og skemmti-
leg. Frá blautu barnsbeini verða
okkur þessi orðatiltæki töm og
við notum þau i óeiginlegri
merkingu um eitthvert málefni,
þótt orðin séu þvi algerlega ó-
skyld. Öll eiga þessi orðtök sér
sínar sögur, margar því miður
löngu gleymdar. Mörg eru þau
rammíslenzk, en þó líklega fleiri
af erlendum uppruna, hnytti-
yi'ði sem hafa orðið fleyg víða
ineðal þjóða. Einstök þessara
orða eru svo algeng, að þau
ganga eins og rauður þráður í
gegnum samtöl manna. Tók nú
nokkur eftir því, að þarna var
nefndur „rauður þráður“, sem
ekkert kom málinu við — og
hvers vegna „rauður þráður,“