Goðasteinn - 01.12.1964, Page 82

mcð ágætum. Snillingurinn Sigurjón Magnússon í Hvammi undir
Eyjafjöllum á Jón Hieronimusson að langafa og er sjálfur vitni
þess, hvernig listfengi leggst í ættir. Sigurjón hefur gefið byggða-
safninu í Skógum þrjá útskorna gripi eftir þennan forföður sinn,
rokkhjól, rúmfjöl og snældusnúð. Sonur Jóns, Ögmundur, er lengi
dvaldi í Vestmannaeyjum - einnig oddhagur vel - átti silfur-
skeiðar, er faðir hans hafði smíðað. Útskorinn trafastokkur eftir
Jón mun til í vörzlu niðja hans.
Gripirnir þrír í Skógasafninu eru allir úr mahogny og allir vel
skornir, þótt rúmfjölin beri þar af. Hér verður aðeins dvalið við
rokkhjólið. Það ber safnnúmer 464, er skorið út úr heilli fjöl
og er nú 25 sm í þvermál. Á seinni árum var það notað sem
hjól í spólurokk og var þá nokkuð minnkað. Það hefur klofnað
um miðju en er fellt saman, svo að lítið ber á. Útskurðurinn er
á báðum hliðum, hinn sami að heita má, samhverfur jurtatein-
ungur, sem bylgjast um hjólið, blaðskraut mjög lítið.
Rokkinn, sem þetta hjól prýddi, átti lengi Anna dóttir Jóns
í Indriðakoti. Mun hann hafa liðið undir lok á seinni hluta 19.
aldar. Spólurokkurinn bjargaði hjólinu, eins og raunar fleiri gömi-
um rokkhjólum.
Hér er þá rokkhjól frá aldamótunum 1800, merkilegt dæmi um
þróun íslenzka spunarokksins. Úr Landeyjum hef ég heitið borð-
hjól um þessa hjólgerð. í Byggðasafni Skagfirðinga í Glaumbæ
munu vera til tveir rokkar með borðhjóli, báðir frá 18. öld að
talið er. Snorri Sigfússon fyrrv. námstjóri man vel eftir bróður
þeirra í Svarfaðardal. Rokkhjól af þessari gerð hafa því verið
algeng hér á landi. Ber þess þó að geta, að rokkur sr. Snorra
Björnssonar á Húsafelli, frá seinni hluta 18. aldar, er með renndum
pílárum í hjóli.
Vart hafa Sunnlendingar farið að renna pílára í rokkhjól,
fyrr en um miðja 19. öld. Byggðasafnið í Skógum á fleiri borð-
hjól en það, sem þegar hefur verið lýst, alls sex, og eru fimm
þeirra með gegnskornum hjörtum eða laufum umhverfis miðju til
skrauts. Margir muna eftir samskonar hjólum, er glatazt hafa
fyrir skömmu. Eitt borðhjól byggðasafnsins er letrað. Það er
smíðað af Jóni Jónssyni bónda í Hamragörðum undir Eyjafjöll-
80
Goðasteinn