Þroskaþjálfinn - mai 2005, Síða 7

Búsetuþjónusta við
aldrað fatlað fólk
A undanförnum árum hefur aldur þroska-
hamlaðs fólks farið hækltandi. Þessi stað-
reynd hefur orðið tilefni umræðna meðal
fagmanna varðandi áherslur í þjónustu við
aldrað fatlað fólk. Ymsar spurningar hafa
vaknað. Spurningar eins og - hvort og þá
hvaða áhrif hefur öldrun fatlaðs einstak-
lings á búsetu hans? Er viðkomandi aldr-
aður eða fatlaður? Á þroskahamlaður ein-
staklingur sem búsettur er á sambýli að
flytja á öldrunarstofnun þegar hann verð-
ur 67 ára? Hvort er - ef svo má að orði
komast, betra að tilheyra hópi fatlaðs eða
aldraðs fólks?
Til þess að svara þessum spurningum
er nauðsynlegt að skoða örlítið hvað laga-
bókstafurinn segir.
Eins og kunnugt er, eru í gildi sérlög
bæði varðandi málefni fatlaðra og málefni
aldraðra sem eiga að tryggja ákveðin rétt-
indi þessara hópa.
I markmiðum laga um málefni fatl-
aðra nr. 59/1992 kemur fram í 1. gr. að
tryggja eigi fötluðum jafnrétti og sam-
bærileg lífskjör við aðra þjóðfélagsþegna
og skapa þeim skilyrði til þess að lifa eðli-
legu lífi.
I 1. gr. laga um málefni aldraðra nr.
125/1999 kemur fram að markmið þeirra
sé að aldraðir eigi völ á þeirri heilbrigðis-
og félagslegu þjónustu sem þeir þurfa á að
halda og að hún sé veitt á því þjónustustigi
sem er eðlilegast miðað við þörf og ástand
hins aldraða. Einnig er markmið laganna
að aldraðir geti, eins lengi og unnt er, búið
við eðlilegt heimilislíf en að jafnframt sé
tryggð nauðsynleg stofnanaþjónusta þegar
hennar er þörf. Við framkvæmd laganna
skal þess gætt að aldraðir njóti jafnréttis á
við aðra þjóðfélagsþegna og að sjálfsá-
kvörðunarréttur þeirra sé virtur.
Áhugavert er að bera saman markmið
þessara tveggja laga. Það á að tryggja fötl-
Sigríður I. Daníelsdóttir, þroskaþjólfi.
uðum jafnrétti og sambærileg lífskjör en
það á að gæta þess að aldraðir njóti jafn-
réttis og að sjálfsákvörðunarréttur þeirra sé
virtur.
Það er sem sagt alls ekki kveðið eins
fast að orði í lögum um málefni aldraðra
eins og í lögum um málefni fatlaðra varð-
andi jafnrétti, sambærileg lífskjör og sjálfs-
ákvörðunarrétt.
Og - í lögum um málefni aldraðra er
ákvæðið um jafnrétti og sjálfsákvörðunar-
rétt einstaldings nefnt í þriðju málsgrein
1. greinar laganna. Á eftir atriðum sem
varða heilbrigðis- og félagsþjónustu og bú-
setu- og stofnanaþjónustu.
Vert er að benda á að heilbrigðis- og
félagsþjónusta er í boði fyrir alla þjóðfé-
lagsþegna og því athyglisvert að sjá ákvæði
um þá þætti í fyrstu málsgrein fyrstu
greinar laga um málefni aldraðra.
Einnig er annað atriði sem ætla má að
skipti máli í þessu sambandi en það er að
málefni fatlaðra heyra undir félagsmála-
ráðuneytið og málefni þess þar af leiðandi
unnin út frá félagsfræðilegum forsendum.
Málefni aldraðra heyra hins vegar
undir heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið sem getur bent til þess að litið sé á
aldrað fólk sem sjúklinga og þjónustan
miðuð út frá því.
Á síðastliðnum aldarfjórðungi hafa
miklar breytingar og jákvæð þróun átt sér
stað í þjónustu við fatlað fólk. Stóru sólar-
hringsstofnanirnar hafa verið aflagðar að
mestu og býr margt þroskahamlað fólk nú
í litlum heimiliseiningum víða í samfélag-
inu.
Á sama tíma, það er síðastliðin 20 ár
virðist búsetuþjónusta við aldrað fólk lítið
hafa breyst. Stórar stofnanir, dvalar- og
hjúkrunarheimili starfræktar um allt land
og uppbygging þeirra er enn að eiga sér
stað. Það er því ekki hægt að sjá nein
markviss áform um aflagningu þeirra.
Eins og áður er komið fram nær fatlað
fólk nú almennt hærri lífaldri en áður.
Samkvæmt skilgreiningu hins opinbera er
fatlaður einstaklingur sem nær 67 ára aldri
ekki lengur skilgreindur sem fatlaður
heldur aldraður. Þetta staðfestist með því
að örorkugreiðslur fatlaðs einstaklings
breytast í ellilífeyri við 67 ára aldur.
Að undanförnu hafa því noldkrar um-
ræður orðið meðal fagfólks hvort ekki sé
rétt að þetta fuilorðna fatlaða fóllc sem býr
á heimilum fyrir fatlaða (sambýlum) flytji
á öldrunarstofnun. Viðkomandi séu sam-
kvæmt áðurgreindu ekld lengur fatlaðir
einstaklingar heldur aldraðir. Þeir séu þar
með ekki lengur skjólstæðingar svæðis-
skrifstofanna og félagsmálaráðuneytis
heldur aldraðir einstaldingar og málefni
þeirra þar með á ábyrgð heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytis.
Hvaða sjónarmið liggja að bald áður-
nefndrar spurningar? Á hvað er horft?
Lagabókstafinn eða hag einstaldingsins?
Hvaða hagsmunum er þjónað - stofnunar-
innar eða manneskjunnar? Er Iíldegt að
lífsgæði einstaldings aukist við þessar
breyttu aðstæður - og þá hvernig? Er fötl-