Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.2024, Blaðsíða 38

DULARFULLU SKIPIN Á POLLINUM
Það er gaman að skoða gamlar skipamyndir (og nýjar raunar
líka) en stundum reynist þrautin þyngri að þekkja skipin, ég tala
nú ekki um ef komin eru til ára sinna. Þá er gott að eiga hauka í
horni eins og til dæmis Hilmar Snorrason sem við þekkjum öll af
hans frábæra starfi sem skólastjóri Slysavarnaskóla sjómanna. Ég
held að ekki sé til það skip í íslenska kaupskipaflotanum, fyrr og
síð, sem Hilmar ekki þekkir. Ég sneri mér því óðara til hans með
þessa mynd sem tekin er austur yfir Pollinn á Akureyri.
Akureyrarkirkja er í forgrunni en á Pollinum eru torkennileg fley,
vægast sagt.
RASK OG VIGÖR
„Þetta eru ekki íslensk fraktskip,“ sló Hilmar föstu um leið og
hann leit augum ljósmyndina enda skipin honum ókunn með
öllu. En ekki frekar en fyrri daginn dó hann ráðalaus. „Ég skal
leita til skandinavískra vina minna, þeir hljóta að þekkja skipin.
Að minnsta kosti ef þau eiga eða áttu norræna heimahöfn.“
Og viti menn. Svarið kom um hæl frá hinum norska Dag Bakka:
„Skipið fjær er M/S Rask. Hitt er D/S Vigör frá Osló.“
FLUTTI SALT, TIMBUR OG KOL
Hyggjum fyrst að Vigör. Það var smíðað 1948 fyrir útgerðina S.
Ugelstad í Osló sem fimm árum síðar seldi skipið til Manchester
á Englandi þar sem það fékk nýtt nafn, Manchester Prospector.
Seinna fékk Vigör heimahöfn í Grikklandi og þar var það afskráð
árið 1992.
En hvað var Vigör að gera á Pollinum við Akureyri? Skoðum
timarit.is. Þar stingur skipið upp „stefni“ árin 1948 og 1949 og er
sagt leiguskip Sambands íslenska samvinnufélaga, SÍS, og færir
meðal annars kol, salt og timbur til Íslands Þá vitum við það. Því
má hnýta við að í 50 ára afmælisriti Sambandsins sem út kom
1952 segir um árið 1949 að þá hafi leiguskip á vegum SÍS verið
alls 27 talsins en höfðu verið 30 árið á undan.
DAUÐALEIT
En hvað um M/S Rask? Það komst fyrst á flot árið 1924 og gekk
kaupum og sölum allt til ársins 1971 að það var selt til Grikklands
– í brotajárn. Áður en lengra er haldið verð ég að viðurkenna að
ég hafði leitað augun úr að skipinu undir nafninu Rask. Og
ekkert fundið. En svo kviknaði á perunni – loksins. Í gramsi
mínu hafði ég ekki rekist á Vigör á Íslandi eftir 1949. Var
ljósmyndin ef til vill tekin það ár? Eða ári fyrr? Hvar var þá skipið
Rask statt í sinni sögu? Og viti menn, kemur þá á daginn að Rask
hét alls ekki Rask þessi tvö ár – 1948 og 1949 – sem hér eru
undir heldur Herma og var í eigu norska útgerðarfélagsins Leif
Erichsen Rederi A/S í Bergen.
Og nú vænkaðist hagur strympu. Í mars 1949 flutti Dagur þá frétt
að tvö skip Sambandsins væru komin til Akureyrar. Annað var
Hvassafell, hitt leiguskipið Herma sem kom færandi hendi með
kol frá Póllandi. Þar með var þó ekki sagan öll. Frá Akureyri
sneri Herma stefni til Narvíkur í Noregi en var ekki komin nema
rétt á móts við Tjörnes þegar eitthvað gerðist í vélinni og skipið
varð aflvana. Togarinn Kaldbakur var sendur til hjálpar og dró
kolaskipið aftur til Akureyrar þar sem gert var við vélarbilunina.
Í framhaldinu fór Útgerðarfélag Akureyringa (ÚA) fram á
björgunarlaun sem Norðmennirnir voru ófúsir að greiða. Þetta
var ekki björgun heldur aðstoð, var mótbára þeirra. Undirréttur
var sammála Norðmönnunum en Hæstiréttur féllst á skoðun
forráðamanna ÚA og dæmdi félaginu 200 þúsund krónur í
björgunarlaun sem var þó ekki nema tæplega helmingur
upphæðarinnar sem ÚA hafði farið fram á. Nýr fiskur út úr búð
kostaði þá rúma krónu kílóið, saltur þorskur fjórar krónur og
mjólkurlítrinn tæpar tvær og hálfa krónu.
Lýkur svo sögu Herma á Íslandi sem telur ekki nema fáeina
mánuði á því herrans ári 1949. Árið eftir var skipið selt til
Haugasunds og nefndist eftir það Rask. Þó ekki nema í eitt og
hálft ár eða svo. Þá urðu aftur eigendaskipti og nafnaskipti. Rask
varð Silja og rekjum við þá sögu ekki frekar.
Þekkir þú skipin?
Mynd: Minjasafnið á Akureyri