Fróðskaparrit - 01.01.1961, Page 114

120
Óðalsrætturin í Føroyum
menn reistu búgv og at óðalsrætturin hevur verið galdandi
á teim økjum, sum vórðu búreist út Noregi.
Henda hugsan man tó neyvan vera bein íslandi viðvíkjs
andi. Ið hvussu so er halda norsku rættarsøgumenninir
Fr. Brandt (s. 253—54) og Abs. Taranger (s. 392), at
óðalsrætturin ikki var lóggildur á Islandi fyrr enn við fyri*
skipan frá 29. november 1622.
Afturímóti kom óðalsrætturin til Hetlands fyri hesa tíð.
Tann 22. august 1604 ásetti løgtingið í Hetlandi, »that na
persoun or personis fra this furth ather by or sell ony sort
of landis with utheris without the samen be first offerit to
the narrest of the sellaris kin according to use and consti=
tute of the contrie« (Tingb. bls. 150). Tey síðstu orðini
vísa, at tað ið hvussu so er ikki hevur verið nakað nýtt,
sum her varð lógboðið, og tað er møguligt, at óðalsrætt*
urin hevur verið kendur í oyggjunum langt afturi í tíðini.
1 tí gamla norrøna málinum (Norn) í oyggjunum kemur
orðið óðal fyri í hættinum udal ella udel. Talanin er um
ald udal, sum J. Jakobsen lýsir sum »urørlig og fra for*
fædrene arvet odelsejendom«, smbr. fornn. alda óðal. Orðið
kemur eisini fyri í staðarnøvnum (Udelsland, Udelstaft) og
í samansetingum: udaUborn (óðalsborin), udalland (gomul
óðalsjørð), udaUman ella udaler (óðalsmaður, óðalsbóndi)
og udalred (óðalsrættur).
í Føroyum verða óðalstrætur longu umrøddar í tí elstu
tingbókini (1615—54), men tað er einki sum bendir á, at
óðalsrætturin skuldi havt verið nýtt fyribrigdi í oyggjunum
tá. Tá ið Gulatingslógin kravdi 6 ættarlið til óðalshevd, er tað
rímuligt at halda, at óðalsreglurnar ikki beinanvegin vórðu
lóggildar í Føroyum, men neyvan er nakar ivi um, at óðals*
rætturin, um hann ikki áður var lóggildur her, ið hvussu
so er fekk lóggildi í 1273. Á vári hetta ár gav norski kong*
urin Magnus Løgbøti eina rættarbót fyri Føroyar, har m. a.
stendur (Dipl. Fær. s. 23—24):
». . . af Jjhui vilium vær..att her skulum ganga slick log sem
genger vm oll Gulatings log, vthann Bunadar Bolcker skall stande efter
thui sem sialf ydar bok watter«.