Fróðskaparrit - 31.12.2000, Blaðsíða 14

18
UM ØVUTAN FRAMBURð ITJØRNUVIKSMALI
Soleiðis verður [fg:a] (V+V) til [fu:wa]
(VCV), tí inn kemur eitt ljóðglopsinnskot,
soleiðis at ímillum sjálvljóðini stingur seg
eitt hjáljóð, sum hevur drøgini hjá sjálv-
ljóðinum frammanfyri (í hesum føri
[+trongt]). Og tað er júst tað, sum hendir í
føroyskum, tí eftir høg fortungusjálvljóð
fáa vit [j] og aftan á høg baktungusjálvljóð
fáa vit [w]. Kenstowicz sigur víðari:
“The semivowels or glides [y] and [w] are
close kin to the corresponding high vowels
[i] and [u]. If one articulates an [i] and then
slowly constricts the tongue body, the pro-
nunciation shades into jod [y]. [u] shades
into [w] under similar constriction. Intuitive-
ly, [y] and [w] are consonantal variants og [i]
and [u]”.
Tað er “natúrligari” í heimsins málum at
hava røðina VCV. Tann, ið tosar, vil hava
røðina VCV, men henda røðin er ikki til
staðar í [fø:a]. Við at treingja [9] til [u], er
møguligt at skjóta approximantin [w], sum
hevur hjáljóðsvirði, inn í ljóðgloppið, og
soleiðis fæst tann “natúrliga” fonologiska
røðin VCV. Nevnast skal, at innskotsljóðið
kopierar tey atgreinandi drøgini hjá sjálv-
ljóðinum frammanfyri, t.d. [j] eftir [i]-ljóð,
t.d. [si:ja] siga, og [w] eftir [u]-ljóð, t.d.
[ou:wuj] óður.
Andreasen og Dahl (1997) greiða alment
frá Ijóðgloppinum og ljóðglopsinnskotin-
um, men siga einki um bygdarmálsmunir
hesum viðvfkjandi. Teir siga soleiðis um
høvuðsregluna m.a.: “Millum tvey sjálv-
ljóð, ið standa hvørt hjá øðrum, er ljóð-
glopp” og nevna so fáa og gløa sum dømi,
og teir leggja afturat: “Tá ið ð og g svinna
millum sjálvljóð, fáa vit eisini ljóðglopp
har”. Teir nevna eisini tvíljóðanina av <æ>
og <á> framman fyri herðingarveikum a:
“í orðinum klæða høvdu tey [t.e. tey flestu
bygdarmálini] lyndi til at fáa æ at líkjast ey
[ei], so innskotið kundi gerast [j]. Og í orðin-
um fáa høvdu tey lyndi til at fáa á at líkjast ó
[ou], so innskotið kundi gerast [v]“.
Til hetta er at siga, at innskotið er [w]. Tað
eru bert nøkur fá bygdarmál, sum hava slík-
an framburð, tí í flestu førum hendir ein
ljóðfrálíking, soleiðis at í staðin fyri eina
tvíljóðan hendir tað, at stovnssjálvljóðið
flytur seg ljóðgerðarliga burtur frá ending-
arsjálvljóðinum. Og úrslitið er, at klæða
verður framborið [klø:a| og [kli:ja] og fáa
fær ljóðfrálíking, sum hevur til úrslit [fø:a]
og [fu:wa]. Stovnssjálvljóðið verður ein-
ljóðað frá [ea] til [e: | og kann síðan treingj-
ast uppaftur meir til [i:]; [oa] verður ein-
ljóðað til [9:] og kann síðani treingjast, so
úrslitið verður [u:]. Orð sum t.d. hagan,
laða, læa, fáa hava í flestu bygdarmálum
framburðin [hø:an], [lø:a], [fø:a], men í
summum bygdarmálum hendir ein ljóðfrá-
líking, soleiðis at hagan [hea:an] verður til
[hø:an] og hjá summum til [hi:jan], laða
[lea:a] verður fyrst til [lø:a] og hjá summ-
um til [li:ja], og fáa [fou:a] verður fyrst til
[f'9:a[ og hjá summum til [fu:wa]. Altso ein
treinging av a til [ø] og [i] og á til [9] og [u].
Hina gongdina at a og æ broytast til [ei:] og
á broytist til [ou:] ávikavist til [hei:jan]
hagan, [lekja] laða, [lei:ja] læa og [fou:wa]
fáa síggja vit í tjømuvíksmáli.
Tað, sum í roynd og veru hendir, er hetta,
at sjálvljóðið vinstrumegin ljóðgloppið
broytist. Tað er ein ljóðfrálíking, ið fer
fram. Hetta ber við sær, at tey bæði ljóðini,