Helgarpósturinn - 08.02.1980, Blaðsíða 2

2
Föstudagur 8. febrúar 1980. HelgarpÓ^fllrírii
Þetta er bara
eftir Þorgrím Gestsson
Myndir: Friðþjófur
Helgarpósturinn kannar
viðhorf islenskra fjöl-
miðlamanna til þessarar
algengu upphrópunar
þeirra sem
gagnrýna f jölmiðla
■mM*
StLitiusonliggurÍFeiéb
Jeysi Og ffWÓSÍmzmíiihim
Stunda íslensk dagbtöö æsi-
fréttamennsku? Þessari spurn-
ingu hefur oft skotiö upp i þeirri
takmörkuðu fjölmiötaræðu, sem
hefur átt sér staö hér á landi á
undanförnum árum. Eöa öllu
heldur: Þessu hefur oft veriö
haldiö fram, og þá yfirleitt af
ýmsum gefnum titefnum.
Oftasthafa þeir, sem telja sig
hafa oröiö fyrir baröinu á æsi-
fréttamennsku, talaö hæst um
þetta fyrirbrigöi. Þess vegna
leitaöi Helgarpósturinn til nokk-
urra fjölmiölaraogbaö þá aö
leggja orö I belg. Velta vöngum
yfir þvi hvað þeir telja vera æsi-
fréttamennska og i framhaldi af
þvi hvar séu mörkin milli
stikrar blaöamennsku og
rannsóknarblaðamennsku. Þaö
eru einmitt þessi mörk, sem
hafa valdiö hvaö liflegustum deil-
um á undanförnum árum.
Nú ber þess aö gæta, aö um-
ræöa um fjölmiölun er á mjög
lágu stigi á tslandi. Hún hefur
veriö þaö litil tit þessa, aö ýmsar
hugmyndir fræöilegrar blaöa-
mennsku eru á reiki. Þvi er
hætta á aö sumir tali i austur,
þegar aörir tala i vestur. Eitt af
þeim hugtökum, sem menn hafa
enn ekki komiö sér saman um
sameiginlegan skilning á, er ein-
milt „æsifréttamennska”. En
umfjöitun sem þessi ætti aö
stuöla aö þvi aö hugtak þetta
komist á hreint svo menn geti
fundið sér sameiginlegan um-
ræöugrundvölt.
■ „Svokatlaöar fréttaskýr-
ingar, sem sum biöö hafa
veriö aö birta, eiga sáralitiö
skylt viö rannsdknarblaöa-
mennsku þótt þaö eigi aö
heita svo. Þær ættu miklu
frekar að flokkast undir æsi-
fréttamennsku og lygar”.
Ómar Valdimarsson,
fréttastjóriá Dagblaöinu.
Hvaöa skilning leggur þú i
hugtakiö „æsifréttamennska?”
var fyrsta spurningin sem viö
lögöum fyrir fjölmiölarana. Jón
Sigurðsson, ritstjóri Timans,
svaraöi m.a. á þessa leið:
Grunkveikja
óheiðarlegum hætti og allir
metnaðarfullir menn skari eld
aö sinni köku. Þaö sem ekki er
æsifréttamennska miöast viö að
veita upplýsingar frá öllum hliö-
um, sjónarmiöum og hagsmun-
um. Hún er itarleg, en um leið
leiöinleg. Góö fréttablöö eru oft
um leiö leiöinleg”.
Neikvæð blaðamennska
„Ég tel, aö æsifréttamennska
sé neikvæð blaöamennska, þar
sem slegið er upp órökstuddum
fullyröingum og reynt aö færa
sér i nyt veikleika fólks i þeim
tilgangi aö selja blaö”, sagði
Björn Jóhannsson fréttastjóri
Morgunblaösins um þessa
spurningu.
ólafur Ragnarsson, ritstjóri
Visis, kvaöst verða aö viður-
kenna, aö hann hafi aldrei skilið
fyllilega þetta orð, „æsifrétta-
mennska”. En hann hafi tekiö
■„Rannsóknarblaða-
mennska krefst mikillar
vinnu og áhuga Viökomandi
blaðamanns á verkefninu. 1
flestum tilvikum er þessi
tegund blaöamennsku fólgin
i þvi aö upplýsa og segja frá
málum, sem einhverra hluta
vegna eiga ekki aö fara hátt,
en varöa þó hagsmuni al-
mennings”.
Sæmundur Guðvinsson,
btaöamaöur á Visi.
eftir þvi, aö þeir sem helst taki
sér þaö i munn séu aðilar sem
telja að sér vegiö I fjölmiölum,
eða eigi erfitt með aö sætta sig
viö, aö sannleikurinn i ákveönum
málum sé dreginn fram i dags-
ljósið.
„Dæmi um þetta eru viöbrögö
starfsmanna Frihafnarinnar viö
skrifum Visis um meint misferli
i þeirri opinberu stofnun. Þaö
kölluöu starfsmennirnir „æsi-
fréttamennsku” eöa „sorp-
blaöamennsku” en þau orö hef ég
ekki séö frá þeim opinberlega
eftir aö opinber rannsökn leiddi i
ljós, aö upplýsingar Visis voru
allar réttar”, sagöi Ólafur
Ragnarson.
óþekkt fyrirbæri hér
„Ég skil hugtakiö æsifrétta-
mennska þannig, aö þar séum aö
ræöa upplýsingar, sem eru
styttar, og úr þeim tekin einstök
atriöi sem eru valin þannig, aö
þau fangi augu lesendanna. Þau
séu skemmtileg og feli i sér
grunkveikju, t.d. grun um mis-
ferli og annarleg sjónarmiö.
Æsifr éttamennska elur á
fórdómum, t.d. aö öll yfirvöld
séu svikul, auöugir menn hafi
komist yfir auöæfi sin meö
Sæmundur Guðvinsson, blaöa-
maöur á Visi sagöi, aö æsifrétta-
mennska eins og hún birtist hér-
lendis sé fyrst og fremst fólgin I
þvi aö slá upp fréttum sem ekki
séu byggðar á nægilega traust-
um heimildum.
„Þessari fr éttamenns ku
bregður fyrir hér viö og viö,
einkum hjá Dagblaöinu, og mætti
nefna ýmis dæmi þvi til sönnun-
ar. Hinsvegar er hin eiginlega
æsifréttamennska, eins og hún
er iðkuö viöa erlendis, óþekkt
fyrirbæri hérlendis, sem betur
fer. Svo hlálega vill hinsvegar til,
að fólk sem gleypir i sig erlend
slúöurblöö meö upplognum sög-
um um þekktar persónur er
reiöubúiö að halda þvi fram, að
hér vaði æsifréttamennska
uppi”, sagöi Sæmundur Guövins-
son.
Hreinar lygafréttir
Ómar Valdimarsson, frétta-
stjór i á Dagblaöinu, byr jaöi á þvi
að slá þann varnagla, að,,æsi-
fréttamennska”- sé eitt af þeim
orðum, sem hver og einn viröist
leggja sina merkingu i.
,Mér hefur virst á undan-
förnum misserum, aö þaö séu
einkum andstæöingar frjálsrar
blaöamennsku, sem kalla
alvörufrétir æsifréttir. Sjálfur
hef ég alla tiö lagt þann skilning i
oröiö æsifréttir aö þar séu
hreinar lygafréttir á feröinni.
Oftar en ekki sýnist mér þær
vera pólitiskar, skrifaöar af leg-
átum flokkanna til þjónkunar
flokksvaldinu, eöa þá öörum
hagsmunahópum. Æsifrétter aö
minum dómi frétt, sem er skrif-
uö i ákveöna átt, burtséö frá
staöreyndum málsins. Flokks-
blööin eru alltaf af og til morandi
i svona óþverra”, var álit
Ómars Valdimarssonar.
Einar Karl Haraldsson, rit-
stjöri Þjóöviljans, tók dálitiö
■ „Rannsókna rblaöamenn
eru gjarnan i flokki leiöin-
legra blaöamanna og
rannsóknarblaöamennska er
itarleg og löng. Þaö er
spurning um heiöarleika,
hvort blaðamennirnir mat-
reiöa hlutina þannig, aö þeir
veröi spennandi og æsandi.
Sumir þessara manna not-
færa sér fordóma fólks til
þess aö láta efniö höföa til
þess. Þannig var meö Water-
gatemáliö. Hefðu allpr
kringumstæöur og aöstæöur
veriö raktar heföi þaö mál
veriö leiöinlegt aflestrar”.
JónSigurösson,
ritstjóriTrmans.
annan pól I hæöina og byrjaöi á
þvi aö benda á, aö fræöileg um-
ræða um islenska fjölmiölun sé
af skornum skammti og þvi vanti
sárlega skilgreiningu á hugtök-
um, sem gjarnan séu i daglegu
tali notuð i sambandi viö blaöa-
mennsku.
,,Ég álit, aö flokkun sam-
kvæmt hugtökum eins og æsi-
fréttamennska, sölufrétta-
mennska, rannsóknar blaöa-
mennsku og ábyrg blaöa-
mennska segi næsta litiö, og sé
raunar út i hött. Góöur árangur
úr rannsóknarblaöamennsku
getur til aö mynda veriö allt i
senn æsifre’tt, ábyrg frétt og
sölufrétt.
Mér er næst að halda, aö á
Islenskum blööum sé hvergi
rekin þaö hreinsræktuð frétta-
stefna, að hægt sé að flokka hana
undir eitthvert þessara heita.
Nær væri aö tala um sambland
eöa hrærigraut af þessum mis-
munandi fréttaáherslum og
nokkur tilhlaup til þess ab likja
eftir góöum fréttasiðum erlend-
um á ýmsum sviöum”.
Stefán Jón Hafstein frétta-
maður hjá útvarpinu benti á aö
fréttirnar, þ.e. það sem vest-
rænir fjölmiölar telja þess vert
aö spyrjist viðar, sé einkum
tengt þvi sem kallast atburðir
eöa uppákomur, oft i tengslum
viö persónur.
■ „Blaöamennska á bæöi aö
vera virk og óvirk. Góö
blaðamennska endurspeglar
það timabil, sem er skrifaö
um, svo lesendur skilji sam-
timann og átti sig á þvl hvaö
er aö gerast. Hún á lika aö
veita aöhald, einkanlega
þeim sem fara meö almenn-
ingsvald ogféog benda á þaö,
sem beturmættifara. Pólitik
og fréttir eiga ekki aö fara
saman.
Björn Jóhannsson,
Fréttastj. Morgunbtaösins.
„Persónur geta i sjálfri sér
veriö frétt og atburöir einnig”,
sagði Stefán, „en mest er um að
vera þegar þetta fer saman, á-
samt tilteknum skammti af þvi
semteljastmá óvenjutegt. Yfir-
leitt er æskilegast aö þessi sam-
suöa eigi upphaf sittog endi á ein-
um degi, svo öll fréttin birtist i
sama tölublaöi blaðsins, eða
sama fréttatima. Tilhneigingin
verður sú, aö fjölmiðlarnir birta
sifellt afleiöingar, orðna hluti,
miðað viö mjög þröngt timarúm.
Orsakir, sem oft eru duldar eða
eiga sér rætur i flóknu ferli á
löngum tima eru ekki fréttir.
Dæmi: Fátækter ekki frétt nema
þvi aöeins aö afleiöing hennar
birtist einn daginn: „Gamal-
menni króknar á divan”.
Söluvara
„Æsifréttamennska á bæöi
rætur sinar aö rekja til þessa
fréttamats, svo og til þess, aö
fjölmiðlarnir eru söluvara, sett
undir lögmál markaðarins.
Jafnvel miöill eins og rikisút-
varpiö, sem blessunarlega er
ekki beintundir markaöslögmál-
in sett, verður óbeint aö taka mið
af vinnubrögöum þeirra kaupa-
héöna, sem eru ritstjórar og
selja dagblöð. Fréttir eru seldar
og þær seljast betur ef þær eru
miktar fréttir.Blaö sem oft býö-
ur upp á miklar fréttir, stór-
fréttir, selst auðvitaö vel. Þetta
er I raun undirrót æsifrétta-
mennsku, tilhneigingar til aö
magna fréttina, gera úr henni
meira en efni standa til. Hún er
þvi ýktasta form þess nei-
kvæöasta sem einkennir frétta-
mat fjölmiðla. Vegna eölis sins
slitur fréttamatið hluti og at-
buröi úr samhengi og birtir án
möguleika til aö vita betur. Æsi-
fréttamennskan gerir allt þetta
og meira, þvi venjulega höföar
æsifréttamaðurinn til tilfinninga
byggöra á fordómum, frekar en
skynsemi reistri á viösýni.
Þessi tegund fréttamennsku
brenglar þvi veruleikamyndina,
raskar hlutföllum þannig aö þró-
unogframrás timans skilstekki
nema sem einstakir atburöir,
venjulega fyrir tilverknaö per-
sóna sem fjölmiölarnir hafa ást
á eöa ofsækja”, sagöi Stefán Jón
Hafstein.
Þá höföum viö samband við
Þorstein Pálsson framkvæmda-
stjóra Vinnuveitendasambands
tslands, fyrrum ritstjóra Visis,
og hann haföi þetta um æsifrétta-
mennsku aö segja:
„Ég kann enga algilda skýr-
ingu á oröinu æsifréttamennska.
En mér finnst þaö fela i sér
rokufréttamennsku, sem byggir
■ „Blöðin veröa aö skriöa
fyrir sölumöguleikunum og
bukka sig fyrir rekstrar-
örðugleikum. A flestum fjöl-
miölum erualltof fáirstarfs-
menn sem þrátt fyrir yfir-
vinnu komast aldrei út úr
rútinuverkum. Hversu
„ábyrgur ” hver ein-
staklingur þeirra er skiptir
ekki máli þar sem islenskt
fjölmiMakerfi er ábyrgðar-
laust gagnvart almenningi.
Þaö er ekki tilviljun, aö hér
þrifst ekki þaö sem kallaö er
gagnrýnin rannsóknar-
fréttamennska”.
Stefán JónHafstein,
fréttamaðurá útvarpinu.
á misjöfnum heimildum og er
stunduð I þeim tilgangi, að les-
endur veröi fyrir einskonar hug-
hrifum, án tillits til þess hvort
efnislega er rétt farið meö mál-
efnið”.
Rannsóknar/æsiblaða-
mennska
Sem svar viö ádrepum um
meinta æsifréttamennsku hafa
fjölmiölarar oft boriö fyrir sig,
að þeir séu að stunda rann-