Helgarpósturinn - 08.02.1980, Blaðsíða 4

ásturinn__,
..Gunnar Thoroddsen hefur vissuleea þeeiö maret af forlöeunum en fær vist
aldrei stóra vinninginn þrába f happdræt'ci lifsinssagöi f „Palladómi” i Vik-
unni áriö 1972. Vist er þaö, aö i margra hugum var þaö oröib næsta fulivist aö
Gunnari Thoroddsen tækist aldrei aö ná tindinum i islenska stjórnmáiaheimin-
um. Hann hefur um áratuga skeiö veriö viö toppinn, en aidrei komist á hann —
fyrr en nú 69 ára gamali, aö forsætisráöherraembættiö langþráöa er I greip
hans.
En hver er þessi Gunnar Thoroddsen, sem hefur veriö ein af söguhetjum
islenskrar stjórnmálasögu allt frá árinu 1934, þegar hann kom inn á Alþingi
aöeins 23ára gamali? 1 46 ár hefur Gunnar gegnt flestum helstu viröingaremb-
ættum þjóöarinnar en þó aldrei oröiö forsætisráöherra eöa forseti iýöveldis-
ins. Bæöi þessi embætti hefur hann þó reynt aöhremma.
Er Gunnar Thoroddsen „glæsilegur og snjall stjórnmálamaöur”, eöa
„óábyrgur vinsældapólitikus” svo vitnaö sé I umsagnir tveggja flokksbræöra
hans?
Það er á allra vitoröi, aö tals-
veröur styrr hefur staöiö um Gunnar
Thoroddsen innan Sjálfstæöisflokks-
ins. Þótt dagfarsprúöur sé, þá hefur
hann barist ósleitilega fyrir þvi, aö
komast til æöstu metoröa innan
flokksins m.ö.o. aö hreppa formanns-
sætiö i flokknum. Aö minnsta kosti
þrisvar sinnum hefur hann veriö
k^llaöur til þess embættis, en i jafn-
rriörg skipti ekki verið sá útvaldi.
Hann hefur beöið lægri hlut fyrir
þeim Bjarna Benediktssyni, Jóhanni
Hafstein og siöast Geir Hallgrims-
syni. Engu aö siður hefur hann veriö
sterkur innan flokksins og i krafti
fylgis sins hlotið embætti borgar-
stjóra, prófessors, ráöherra og
sendiherra, hæstaréttardómara, svo
nokkuð sé taliö.
A siöari árum hefur hins vegar svo
brugðið við, að Gunnar hefur lagt litla
rækt viö sina helstu stuðningsmenn
innan flokksapparatsins, en þess i
staö leikið upp á eigin spýtur og á
stundum i samstarfi viö Albert
Guömundsson. Menn eins og Pétur
Sæmundsen bankastjóri Iðnaöar-
bankans, Valur Valsson
framkvæmdastjóri félags iðnrek-
enda, Ragnar Kjartansson forstjóri i
Hafskip og Magnús Oskarsson lög-
fræöingur stóöu fast aö baki Gunnari
i slagnum við Geir á landsfundinum
1973, þegar allt stefndi i harövitugt
uppgjör milli Geirs- og Gunnars-
armsins, en eru vart lengur i mynd-
inni. Þá féllst hins vegar Gunnar aö
lokum á þá málamiðlun, aö Geir fengi
formannssætiö, en hann sjálfur
formennsku í þingflokknum.
Gunnar er ekki sá maöur er hrópar á
torgum og opinberar hugrenningar
sinar hverjum sem heyra vill. Sumir
telja að undir sléttu og felldu yfir-
boröi hans brenni eldur sem kyntur'
séaf gneistandi metorðagirnd. Gunn-
ar var sjálfur spuröur um þessa
skilgreiningu.
„Þab er eflaust rétt meö eldinn,”
svarar Gunnar Thoroddsen, „en eldi-
viöurinn er aö mestu leyti annaö en
metorðagirnd”
Gunnar hefur fyrr en nú sagt
forystu Sjálfstæöisflokksins striö á
hendur. I forsetakosningunum 1952
studdi hann vel við bak tengdaföður
síns, Asgeirs Asgeirssonar, á móti
vilja foringja Sjálfstæöisflokksins
sem stóöu aö baki séra Bjarna Jóns-
syni. Sjálfstæöisflokkurinn tapaði
þeim slag og munu ákveönir menn
innan flokksins hafa geymt en ekki
gleymt þessari óflokkshollu breytni
Gunnars. Bjarni Benediktsson mun
hafa veriö einn þeirra sem seint gat
fyrirgefiö þessa afstööu Gunnars.
Þaö er þó einmitt Bjarni
Benediktsson, sem Gunnar sjálfur
vitnar til, þegar Helgarpósturinn
biöur hann aö lýsa stjórnmálamann-
inum Gunnari Thoroddsen. Hann seg-
ir: „Ég vil ógjarnan sjálfur fara aö
dæma um mina innviöi, en mér eru
sérstaklega minnisstæö orö, sem
Bjarni Benediktsson viö haföi I ræöu á
50 ára afmæli minu áriö 1960. Þau
voru efnislega á þá leiö, aö honum
fyndist eitt atriði hvað mest einkenn-
andi fyrir Gunnar Thoroddsen og það
værihæfileikihans til að taka ákvarö-
anir.”
Fyrrverandi þingmaöur Alþýöu-
bandalagsins, sem sat lengi á þingi á
árum áður meö Gunnari Thoroddsen,
segir þaö erfitt aö draga upp heillega
mynd af honum sem stjórnmála-
manni. ”Hann var aldrei þessi haröa
týpa, sem lét þung og óvægin orð falla
um pólitiska andstæöinga. öllu frekar
var hann samningamaöur i eðli sinu
og íjúfur og viðmótsþýöur. Hins
vegar var hann alltaf stemmndngs- -
maöur og gat fyllst eldmóöi
baráttumannsins. Jafnvel haföi
maöur það á tilfinningunni að hann
væri haröari og óvægnari i afstöðu
sinni til flokksbræðra, en pólitiskra
andstæðinga.”
En eins og áöur hefur ver iö ýjaö aö,
hefur Gunnar sérstaklega siöustu
þrjá áratugina átt sina hatrömmu
andstæöinga innan Sjálfstæðisflokks-
ins — en aö auki einlæga aödáendur.
Hins vegar hefur styrkur Gunnars
veriö sá innan flokksins, aö leitun er
að manni meö eins viðtæka þekkingu á
óskyldustu málum og hann hefur.
Gunnar G. Schram lagaprófessor
lýsir þessum kostum nafna sins
þannig: „Hann er bæöi góöum gáfum
gæddur og hefur viötæka þekkingu á
þjóðmálum, auk þess sem hann bygg-
ir á haldgóðri menntun I stjórnar-
farslögum.”
Gunnar G. Schram lætur ekki þar
viðsitja og lýsir Gunnari Thoroddsen
sem „einum glæsilegasta og snjall-
asta stjórnmálamanni, sem uppi hef-
ur verið hér á landi siöustu áratugi.”
I umsögn Matthlasar Bjarnasonar
alþingismanns kveöur viö annan tón.
„Þaö er hægur vandi að bera fram
vinsæl mál, sem fjöldi landsmanna
styður, þegar menn láta sig það litlu
varða hvernig eigi slðan aö standa
undir kostnaöi. Slikt kallast vinsælda-
pólitik og er stunduð af óábyrgum
stjórnmáámönnum. Þessi lýsing gæti
átt við Gunnar Thoroddsen.”
I „Palladómi” Vikunnar um Gunn-
ar Thoroddsen frá 1972 segir: „Hann
er maður fagnaöarhátiöarinnar
fremur en orrustunnar og foröast
vandlega aö óhreinka sig. Þaö stafar
ekki af hugleysi eöa annarri litil-
mennsku heldur hvaö manninum þyk-
ir vænt um sparifötin sin og er hrein-
legur. Allt þetta fer honum einkar vel
sem einstaklingi I borgaralegu
þjóöfélagi, en veldur þvihins vegar að
Gunnar dæmist ósigurstranglegur i
haröri úrslitabaráttu um völd og
mannaforráð. Hann sver sig þá i
fööurætt og vantar einhvern herslu-
mun.”
---------------6 -------
Þennan herslumun, sem þarna er
fjallaö um, viröist Gunnar Thorodd-
sen, þó hafa haft i pokahorninu þegar
allt kom til alls og hann hefur Gunnar
geymt til síðustu lotunnar á sinum
pólitiska æviferli. Hvort honum takist
að „foröast óhreinindi” er afturámóti
annaö mál.
„Þaö eru sannmæli, aö Gunnar
Thoroddsen gangi sparibúinn aö reip-
togi stjórnmálanna,” segir einn
þeirra ungu manna i Sjálfstæöis-
flokknum sem lengi hafa átt I útistöð-
um viö hann. „Þessi spariklæönaður
segir ekkert um innræti þess, sem
fötunum klæðist og kannski mála
sannast, aö þaö sé i öfugu hlutfalli viö
spariklæönaðinn. Maðurinn er hreinn
refur, eins slægvitur og þeir frekast
gerast á stjórnmálasviöinu.”
Þetta kemur aö mestu heim viö þær
lýsingar, sem stuöningsmenn Geirs
Hallgrlmssonar gefa á Gunnari
Thoroddsen. Þeir saka hann um aö
sitja á svikráðum viö foringja flokks-
ins, þrátt fyrir þaö, að Geir
Hallgrimsson hafi æ ofan i æ haldiö
hlifiskildi yfir honum i nafni
flokks einingar. Þetta drenglyndi
Geirs hafi nú Gunnar launað honum
meb þeim hætti, sem þjóöin sé nú að
verða vitni aö.
Gunnar Thoroddsen neitar þvi aö-
spurður, að þessi stjórnarmynd-
unartilraun sin sé sem rýtingsstunga
i bak Geirs og Sjálfstæöisflokksins.
„Þaö er af og frá,” segir Gunnar.
„Málið er einfalt. Nú hefur staðið yfir
tveggja mánaöa þóf milli stjórnmála-
flokkannaogekkerthefur þokast. Allt
i einu er hins vegar sú staða komin
upp, að möguleiki er á samstjórn
Sjálfs tæöisf lokks ins, Fr ams óknar -
flokksins og Alþýöubandalagsins.
Formaöur Sjálfstæðisflokksins neit-
aöiþá aö ræöa þann möguleika og hin-
ir flokkarnir sneru sér til min.
Þetta er eini raunhæfi möguleikinn á
stjórnarmyndun.”
Ekki má gleyma forsetakosningun-
um áriö 1968, er Gunnar tapaöi stórt
fyrir núverandi forseta, Kristjáni
Eldjárn. Er það hald ýmissa, að i
þeim kosningum hafi sumir sjálf-
stæöismenn launað Gunnari lambiö
gráa fyrir óflokksholla afstööu hans I
forsetakosningunum 1952. En vegtyll-
ur hefur Gunnar margar hlotið á sinu
lifshlaupi. Sverrir Hermannsson
þingmaöur og flokksbróöir Gunnars
kemur inn á þann þáttinn i sinni
umsögn.
„Stjórnmálamaðurinn Gunnar
Thoroddsen á óvenju glæstan feril
sem s tjórnmálamaður i augum
þeirra, semi ekki þekkja þeim mun
betur til. Eiginmaður móöursystur
hans, Jón Þorláksson, tók hann
barnungan upp á arma sina, og hefir
Sjálfstæðisflokkurinn siöan boriö
hann á höndum sér og véitt honum all-
ar þær vegtyllur, sem hugur hans
girntist þá og þá, sem voru margar.
Hann hefur verið ákaflega áferðar-
fallegur i þeim öllum, nema seinni ár
sin sem fjármálaráðherra i
Viöreisnarstjórninni.”
Og Sverrir Hermannsson heldur
áfram og segir: „Stjórnmálaferil
sinn endar hann nú meö ósköpum og
má segja, aö svo liggur hver sem
lund er til.”
Tveir forystumenn þeirra flokka,
sem nú eru i þann mund að ganga inn i
rikisstjórnarsamstarf með Gunnari,
segja örfá orð um persónu
hans. „Gunnar Thoroddsen var
ágætur i samstarfi, þau ár sem við
unnum saman i rikisstjórn,” segir
Ólafur Jóhannesson, fyrrum for-
sætisráöherra og formaður
Framsóknarflokksins. „Ég tel hann
bæði góöan og hæfan stjórnmálamann
og er liklegast að hugsjón, frjálslynd-
ur húmanisti.”
Aöspuröur segir Ólafur, aðeflaust
hefði Gunnar til-aö bera talsverða
hörku og ákveöni undir fáguðu yfir-
borði. „ööruvisi heföi stjórnmála-
ferill hans ekki verið slikur, sem
raun er.”
Og Ragnar Arnalds talsmaður
Alþýöubandalagsins hefur þetta aö
segja: „Eftir þvi sem mér hefur
virst, þá hefur Gunnar alltaf verið i
fr jálslyndari armi Sjálfstæðisflokks-
ins.”
Sverrir Hermannsson lætur þung
orðfaila þegar hann er beðinn að lýsa
persónunni Gunnari Thoroddsen.
„Um persónuna Gunnar Thoroddsen
segi ég ekkert, enda átti ég ekki von á
að verða spurður um hana. Um ætt
hans má lesa i „Fylgsnum fyrri
aldar”, eftir séra Friörik Eggerz, en
fóöurb'róöir hans var Skúli Thorodd-
sen, sem sveik félaga sina á örlaga-
stundu i Kaupmannahöfn 1908. Nú hef-
ur núllið i þvi ártali færst aftur
fyrir.”
Morgunblaðið hefur einnig tekiö
eindregna afstöðu gegn stjórnar-,
myndunartilraunum Gunnars, en
blaöiö telur að með þeim sé Gunnar
að kljúfa samstöðu hinna borgara-
legu afla sem flokkinn mynda og
Gunnar sé i raun að stuðla að myndun
vinstri stjórnar. Matthias Johannes-
sen, ritstjóri Morgunblaðsins var
spurður álits á Gunnari Thoroddsen
og hverjar afleiðingar hann teldi
einleik hans nú siðustu daga mundu
hafa i för meö sér.
„Þegar Napoleón kom aftur heim
til Frakklands úr útlegð á Elbu, köst-
uðu sjóliöarnir á bresku herskipun-
um i Calais húfum sinum i loft upp og
hrópuðu af gleöi: — Sá gamli er kom-
inn aftur,” svaraði Matthias.
„Það skipti þá engu máli, þó aö
þetta heföi i för með sér
áframhaldandi styrjöld fyrir þá.
Mér dettur ekki i hug aö bera
saman Napoleon og Gunnar Thorodd-
sen — vil ekki móöga þann
slðarnefnda.
En á eftir Elbu kom Waterloo”.
Margir flokksfélagar Gunnars eru
þvi greinilega ekki of hrifnir af þess-
ari framtakssemi hans við myndun
rikisstjórnar. Þá hafa ýmsar stofn-
anir flokksins og forystumenn hans
ekki vandað Gunnari kveðjurnar.
Þýöir þetta i raun, að Gunnar
Thoroddsen er farinn úr Sjálfstæðis-
flokknum?
„Nei, nei, nei, þvi fer fjarri. Þetta
eru aðeins augnablikser jur, sem allt-
af hljóta að koma upp i stjórnmál-
um.” svarar Gunnar sjálfur.
Þótt þannig megi margt segja um
feril Gunnars Thoroddsen, þá verður
þvi ekki neitað, aö I dag stendur hann
meö pálmann i höndunum. Honum
hefur nú tekist það, sem hann hefur
stefnt aö á 46 ára stjórnmálaferli sin-
um.
En er það ætlun Gunnars, að
komast á toppinn og yfirgefa siöan
hringiöu stjórnmálanna meö reisn
sem forsætisráöherra? Er þetta
svanasöngur hans I islenskri pólitik?
„Þessu er ógerningur að svara,”
svaraöi Gunnar .„Ef þetta á hinn bóg-
inn nefnist einhver svanasöngur, þá
er fullvist að sá söngur mun hljóma i
mörg ár.”
eftir Guðmund Arna Stefánsson mynd: Friðþjófur