Helgarpósturinn - 13.03.1981, Blaðsíða 10

10
FösHidaður13. mars 1981
BlaðamaöurHelgarpóstsins ver vasklega innganginn i stakkgarðinn, þegar menn Sturlu Sighvatssonar
ráöast til inngöngu. (Jr þeim hildarleik slapp hann iltt sár, en ákaflega móöur. Við sleöann, sem rls upp
á endann Iengst til hægri á myndinni verst Þórður Þorvaidsson Vestfiröingur. Aö lokum var hann not-
aður til aö flytja burt Hk hans og Snorra bróöur hans.
Blaðamaður Helgarpóstsins lendir
í vopnaviðskiptum við ofurefli liðs
— sleppur úr þeim hildarleik lítt
sár en ákaflega móður
„Hvl sækir þú ekki aö okkur,
Dala-Freyr? Biöur þú eftir liös-
auka?” hrópar Snorri Þorvalds-
son, tvitugur sonur Þorvaldar
Vatnsfiröings, til Sturlu Sighvats-
sonar, fjandmann þeirra bræöra.
Snorri átti kollgátuna. Þeir
bræður, Snorri og Þóröur höföu
ásamt fylgdarmönnum slnum
leitað skjóls I stakkgaröi fremst i
Hundadal þegar þeir uröu varir
við, að Sturla kom riðandi við
sextánda mann i átt til þeirra frá
Sauðafelli. Þeir lágu átta I stakk-
garðinum, tveir höföu farið til
móts viö Sturlu aö reyna að semja
við hann. En það var árangurs-
laust og fengu þeir ekki að snúa til
baka til félaga sinna.
Þegar liðsaukinn barst og
stakkga rðurinn umkringdur
hrópaði Sturla eggjunarorö til
manna sinna að sækja aö þeim
Vestfiröingum. Létu þeir grjót-
hrföina dynja á þeim en réöust
siðan til atlögu meö spjótum og
öxum. Þeir stakkgarðsmenn tóku
hraustlega á móti og varö af at-
gangur mikill.
Ef treysta má tslendingabók
Sturlu Þórðarsonar geröist þessi
atburður skammt frá Sauöafelli i
Dölum fyrir réttum 749 árum.
Nánar sagt þann áttunda mars
árið 12.12. Og þvi ekki aö gera
það? Höfundur tslendingabókar
og Sturla Sighvatsson sem
stjórnaði aöförinni voru nefni-
lega bræðrasynir og Snorri
Sturluson fööurbróöir þeirra.
Sturla Þórðarson var þvi I ágætri
aöstööu til aö lýsa þessum vopna-
viðskiptum viö stakkgaröinn,
sem á nútimamáli kallast heytótt,
enda gerði hann það svo nákvæm-
lega, aö þaö minnir helst á
iþróttalýsingar nútimans.
Svo var það sunnudaginn 8.
mars áriö 1981, aö bardaginn við
stakkgarðinn var endurtekinn. Að
vt'su ekki viö sama garöinn og
ekki vestur i Dölum.
Þaö var á björtum vetrar-
morgni aö þrir tugir manna sem
höföu drukkiö morgunkaffi i mat-
sal sjónvarpsins settust ig>p i tvo
rútubila sem biðu fyrir utan
bygginguna. Mennirnir voru
klæddir mörauðum eða gráum
vaömálsfötum meö fornfáleg
húfupottlok en sumir i litklæöum,
búnir leðurbrynjum meö járn-
hjálma á höföi. Ekiö var sem leiö
lá út úr borginni, upp i Mosfells-
sveit og fariö út af þjóðveginum
viö Leirvogsá. Kippkorn upp meö
ánni var siöan ekiö inn á slétt-
lendi þar sem blasti viö stakk-
garður, hlaöinn úr torfi, undir
hárri brekku.
Ekki i alvöru
Þótt mér sé ekki beinlinis órótt
innanbrjósts þegar ég viröi fyrir
mér þennan staö sem hefur verið
valinn sem vettvangur stakk-
garðsbardaga hins nýja, er þvi
ekki aö neita, að framundan er
eitthvaö sem ég hef aldrei kynnst
áður. Raunar enginn Islendingur
sem hefur verið uppi siöustu sex
eða sjö aldirnar.
Þarna sit ég i hópi mikilúðlegra
manna sem eins og hefur verið
kippt aftan úr grárri forneskju,
sjálfúr klæddur i grá vaðmálsföt
með skinnskó á fótum og mó-
rauöan röggvarfeld yfir mér. Ég
vildi i'sannleika sagt helst komast
hjá þvi að mæta þeim á vigvelli i
alvöru vopnaviöskiptum. Aö
sjálfsögöu er ekki bardaginn sem
framundan er neinn „alvörubar-
dagi”, en á hinn bóginn á hann að
lita út fyrir að vera þaö og vopnin
sem liggja þarna i haugum i
snjónum, þau eru liklega sist
verri en vopn þeirra Sturlu og
Þorvaldssona.
Inn i bilinn snarast svart-
skeggjaöur maður, meö „leik-
stjórakiki” hangandi um hálsinn.
Þaö er Þráinn Bertelsson leik-
stjóri kvikmyndarinnar um
Snorra Sturluson og æfi hans.
Undir yfirstjórn hans hefst bar-
daginn innan skamms.
Stjómmálin
En fyrst þarf að setja þessa
vígalegu menn inn i þá atburða -
rás sem leiddi til vopnaviðskipt-
anna þarna viö heytóttina.
Máliö var, aö nokkrum árum
fyrr réðust þeirÞorValdssynir inn
á heimilisfólk að Sauðafelli,
heimili Sturlu Sighvatssonar og
vildu drepa hann til aö hefna fyrir
vfg föður sins þá skömmu áöur.
En Sturla var ekki heima, svo
þeir bræður uröu að láta sér
nægja vopnaskakiö og aö hræöa
heimilisfólkið.
Seinna býöur Snorri Sturluson
þeim bræörum tilveislu aö Reyk-
holti og sendir ráösmann sinn
eftir þeim. Snorri segir Sturlu
frænda sinum frá þessu heimboði,
en lætur hann jafnframt vinna
þess eið aö bræöurnir fái aö fara
óáreittir um hlaövarpann aö
Sauðafelli. Sturla tók eiðinn en
engu aö siöur riöur hann i veg
fyrir þá Vestfiröinga þegar þá ber
aö garöi tíu saman og hyggst
veita þeim fyrirsát.
Sumir söguskýrendur halda þvi
fram, að Snorri gamli hefði ein-
mitt ætlast til, aö Sturla brygðist
þannig við. Þannig var nefnilega
málum háttað, að Þorvaldur
Vatnsfiröingur var giftur Þórdisi
Snorradóttur, dóttur Snorra
Sturlusonar og áttu þau einn son
sem Einar hét, en hann var fimm
vetra gamall um þessar mundir.
Yrðu hálfbræöur hans, Snorri og
Þórður drepnir, féllu völd i Vest-
firðingafjórðungi i hendur Einars
litla, en móðir hans, dóttir Snorra
færi þá meö þau i umboöi hans.
Sjálfsagt hefði gamli maöurinn
haft hana i vasanum, og aukið
þannig völd sin til muna.
Auk þessa er bent á, að með þvi
aö rjúfa eiöinn átti Sturla eftir
það undir högg aö sækja viö
fööurbróöur sinn, sem eftir þaö
haföi betra taumhald á þessum
ofstopa- og vigamanni.
,,Berjist þið bara”
„Þar sem ég veit ekki meir um
það en þið, hvernig svona bardág-
ar fóru fram, ætla ég ekki aö
segja ykkur hvernig þið eigið aö
bera ykkur að. Berjist þið bara og
reynið aö láta þetta lita sannfær-
andi út — en án þess aö meiða
hver annan”, eru siðustu orö
leikstjórans áöur en liöinu er
skipt.
Ég lendi inni i stakkgaröinum
og er gert að verja austurvegg-
inn, þar sem innganginum er
lokaö meö hestasleða sem ris upp
á endann. Ég er illa búinn vopn-
um og verjum, hef aðeins litinn
skjöld, spjót og litla öxi. Næstur
mér stendur sjálfur Þóröur Þor-
valdsson eldri bróöirinn, fyrir-
mannlegur mjög meö skjöld
sterklegan, sverö i sliðum og auk
þess öxi og spjót og horfir hvöss-
um augum til hæðarinnar þar
sem sjálfur Sturla stendur og
biöur þess að honum berist nægur
liösafli til aö slá hring utanum
garðinn.
En þaö er bróöir hans Snorri
sem hrópar eggjunarorðin og
augnabliki siöar dynur grjóthriö
yfir okkur. Viö berum fyrir okkur
skildina og reynum að kasta til
baka þeim steinum sem lenda
innan garðs. Annaö getum viö
ekki aö gert, i bili aö
minnstakosti.
Einhversstaöar á bakviö okkur
suöar kvikmyndavélin, og eftir
skamma hriöhrópar leikstjórinn:
„Hættiö”. Grjóthriöinni linnir
samstundis og leikmunamennim-
ir taka að tina steinana i plast-
poka og bera þá til umsáturs-
mannanna aftur. Eitthvað eru
þeir Þráinn og Baldur kvik-
myndatökumaður ekki alveg
ánægöir, þvi' þeir fyrirskipa nýja
grjóthrið.
Eftir að hafa kastaö grjóti um
stund taka menn Sturlu aö sækja
fram og viö stakkgarösmenn bú-
umst til átaka. Ég á lengi vel fullt
i fangi með að verjast spjótslög-
um beggja vegna sleðans, en
tekst i skjóli skjaldarins að koma
nokkrum lögum hættulega nærri
þeim sem aö mér sækja og
skjöldur annars þeirra fer fljót-
lega að láta nokkuð á sjá undan
spjóti minu.
Verr gengur hjá Þórði og ég sé
útundan mér að skjöldur hans
hefur klofnað aö endilöngu. Þá
tvihendir hann öxi sina og heggur
á spjót sem beint er að honum inn
yfir garöinn og hrekkur þaö i
sundur. Vegna augnabliks óað-
gæslu komast andstæðingar min-
ir hættulega nærri, og ég er kom-
inn úr seilingarfjarlægð frá öx-
inni sem ég haföi hengt á sleðann
ef ég skyldi þurfa aö gripa til
hennar. Nú eru góö ráö dýr. í ör-
væntingu kræki ég undir öxina
meö spjótsoddinum — og tekst að
losa hana niður og siöan kraka
hana til min. Það má heldur ekki
tæpara standa, þvi nú standa á
mig spjótin úr þremur áttum og
ég byrja að höggva á báöa bóga...
Alvara færist i leikinn
Þaö er þvi eins gott, aö leik-
stjórinn fer aö hrópa og skipa
mönnum að hætta. I fyrstunni lát-
um við raunar hróp Þráins sem
vind um eyru þjóta. Nú eru menn
nefnilega aö berjast ekki leika i
kvikmynd. Það er sótt á fast og
varist vasklega. Loks stöövast þó
bardaginn og það gefst tóm til að
litast um. Enginn liggur i valn-
um, en brotnir skildir spjótsoddar
og hálf sverö liggja á viö og dreif.
„Nú tökum við okkur matar-
hlé”, hrópar Þráinn loks þegar
hann fær hljóö og stakkgarðs-
menn klifra þreytulegir yfir
vegginn. I rútunum er borinn
fram heitur matur og eftir að
hafa snætt nægju sina halla menn
sér aftur á bak fá sér reyk og
ræöa gang bardagans. Mönnum
ber saman um aö mikil harka hafi
verið komin i leikinn og Þráinn
hefur á orði að stakkgarösmenn
séu á góöri leiö með að snúa sög-
unni viö svo vasklega hafi þeir
varist.
Virkið fellur
Menn Sturlu viröast hafa tekið
þessi orð leikstjórans alvarlega,
sumir hverjir, þvi þegar gripið er
til vopna á ný eftir matarhlé er
atgangurinn hálfu haröari en
fyrr.Og þar kemur, að mótherjar
minir tveir ryðja sleöanum inn og
ráðast til inngöngu annar meö
sveröið á lofti, hinn höggvandi ótt
og ti'ttmeðöxi sinni. Viö tckum þó
hraustlega á móti, mér tekst aö
spyrna sleðanum til baka, en verð
aö lokum aö láta undan siga og
bera fyrir mig skjöldinn, sem nú
hefur klofnað i tvennt. öxina hef
ég misst og reyni að leggja með
spjótinu. En návigið er oröiö of
mikiö og er þaö umsvifalaust
höggviö i sundur. Ég féll á kné og
þrif brotið sverð, sem einhver
hefur misst og reyni aö höggva
frá mér, en að lokum er ég ofur-
Iiðiborinn. Það vill mér liklega til
lifs aö rétt i þann mund hrópar
Þóröur Þorvaldsson hásum rómi:
„Griö, viö biöjumst griöa”. And-
stæðingar okkar láta umsvifa-
laust vopnin siga og viö leggjum
okkar vopn frá okkur. Þórður
gengur þögull en hnarreistur út
úr garðinum og viö hinir á eftir,
nema Snorri Þorvaldsson. Hann
stekkur upp á garðsvegginn og
sest á brúnina. Þegar viö stönd-
um vopnlausirframmi fyrir fénd-
um okkar sem skaka vopnunum
ógnandi framan I okkur stekkur
skyndilega einn út úr hópi þeirra
meö öxina á lofti og heggur i fót
Snorra. Hann fellur af veggnum,
ris siöan meö erfiðismunum upp
viö dogg, horfir á stúfinn og segir
lágri röddu: „Hvar er fótur
minn”.
Það veröur uppi fótur og fit,
Halldór i Kvennabrekku, ná-
granni Sturlu segir við hann:
„Þetta var illt högg og ómannúö-
legt”. „Nei”, svarar Sturla meö
hægö þetta var gott högg og
drengilegt” snýr sér siðan að
Þórði og segir: „Þórður Þor-
valdsson leggst þú niöur”.
Þóröur réttir úr sér signir sig
og leggst siöan endilangur i snjó-
inn. Einn af mönnum Sturlu
gengur fram með öxi á lofti...
Sturla horfir á með þóttasvip,
maöurinn sem allan bardagann
hafði staðið i hæfilegri fjarlægð
og eggjað menn sina. Tilgangi
hans er náö hefndum hefur verið
komiö fram.
„Ákaflega móðir”
Þegar myndað hefur verið at-
riöiö þar sem lík þeirra bræðra
eru dregin af stað frá vigvellinum
á hestasleöanum, sem lengst af
var helsta vörn min gegn inn-
rásarmönnunum, er töku kvik-
myndarinnar um Snorra Sturlu-
son lokiö. Ekki er þetta samt
lokaatriðið þvi þennan dag, átt-
unda mars áriö 1232, átti Snorri
gamli enn ni'u ár eftir ólifuð og
þeir Vatnsfiröingar voru einmitt
á leið I heimboð að Reykholti þeg-
ar þeim var veitt fyrirsátin. Lik-
lega hefur þó ekkert orðið af
heimboöinu að þessu sinni og þeir
sem eftir lifðu snúið aftur heim
með sorgarfréttir, litt sárir eftir
átökin en ákaflega móöir.
Og i sannleika sagt vorum við,
sem tókum þátt i þessari kvik-
myndun, ákaflega móöir eftir
mestu orrahriöimar. Tökurnar
Menn Sturlu gera haröan aðsúg
að stakkgarðsmönnum.
stóöuallan daginn, þar til sól var
sest, svo við fengum tima til aö
kasta mæðinni á milli. Og jafn-
framt hugleiöa og ræða þessa
nýstárlegu reynslu okkar. Niður-
staöan var sú aö annaöhvort sé
grunnt á villimennskunni i okkur,
hugsunarháttur forfeöra okkar á
Sturlungaöldblundi meö okkur en
sé ekki með öllu horfinn eða
draumar æskuáranna um „al-
vörubardaga” hafi fengið þarna
heiftarlega útrás. Aö minnsta-
kosti var atgangurinn svo harður
að ýmsir fengu harða byltu grjót-
kastarar hittu oft I höfuö fótleggi
og mjaðmir (grjótiö var sem bet-
ur fer úr plasti) og margir fengu
þung högg á sig i hita bardagans.
En enginn slasaðist og leik-
stjórinn var ánægður meö
árangurinn. Þá er bara að biða og
sjá hvernig stakkgarðsbardaginn
hinn nýi tekur sig út á skjánum
„749 árum sfðar”.
ööru hvoru var gert hlé á
bardaganum....
Eftir Þorgrím Gestsson
Myndir: Þorri og Friddi