Helgarpósturinn - 13.03.1981, Blaðsíða 9

9
-halijarpncrh irinn Fostuda9ur 13. mars 1981
KVIKMYNDAGERÐ: ENSK
SVARTSÝNI — íslensk bjartsýni
„Þaö uröu mikil og merk tima-
mót i islensku menningarlifi er
Kvikmyndasjóður frjóvgaði það
egg sem lengi hafði setið i sinnu-
leysi i móðurlifi listagyðjunnar
hér á landi, enda höfðum við
Blablaflokksmenn lengi beitt
okkur fyrir þessu máli og barist
fyrir þvi innan þings sem utan”.
A þessa leið eiga pólitiskar mont-
rasður eftir að hljóma i náinni
framtið.
Reyndar er gild ástæða til að
býsnast yfir þessu. Kvikmynda-
sjóður var ekki náttúrumikill
pabbi að sjá. Framlag hans til
getnaðarins var nánast nærvera
hans ein. Það var áræði eða fifl-
dirfska kvikmy ndagerðar-
mannanna sjálfra sem sumarið
'79 kveikti lif i þessari listgrein á
Islandi. Þvi má likja við mey-
fæðingu með mórölskum stuðn-
ingi frá heilögum anda.
Fyrsta umferð islenskrar kvik-
myndaframleiðslu gat af sér
þrjár bfómyndiri fullri lengd sem
frumsýndar voru með nokkurra
mánaða millibili. Núna er önnur
umferð að sjá dagsins ljós með
frumsýningu myndar eftir skáld-
sögunni Púnktur punktur komma
slrik.Og þriðija umferð er i upp-
siglingu með undirbUningi á töku
a.m.k. þriggja biómynda. Enn
rikir bjartsýni landnámstima i
islenskri kvikmyndagerð.
Frumbýlingsárin i breskri
kvikmyndagerð eru aftur á móti
löngu fyrir bi'. Hér rikir álika
mikil svartsýni og á tslandi rikir
bjartsýni. Ef islenskt bió er á
uppleið. þá er breskt bió á niður-
leið og hefur reyndar verið það
siðastliðinn áratug. 1 siðustu viku
voru frumsýndar tvær breskar
biómyndir hér i London. Báðar
eru dæmigerðar fyrir ástandið.
önnur er The Mirror Crack’d
eftir skáldsögu Agötu Christie um
glæparannsóknir þeirrar ágætu
kellingar, frU Marple. Þetta er
alveg hefðbundin framleiðsla,
sem ekki hefur meira sjálfstraust
en það, að smala til Englands
slatta af afdönkuðum st jörnum Ur
ameriskri leikarastétt (Rock
Hudson, Tony Curtis, Kim Novak,
Elizabetu Taylor), stilla þeim
upp i nokkrum notalegum dag-
stofum ásamt traustum enskum
karakterleikurum, láta eitthvert
þeirra bUa til snyrtilega
morðgátu og annað leysa hana
Gulltryggð mynd. Hin myndin er
The Long Good Friday, metn-
aðarmikil mynd Ur undirheima-
.lifi Lundúna, gerð af ungum sjón-
varpsleikstjóra John Mackenzie.
Þessi mynd fékk að rykfalla mán-
uðum saman vegna þess að stóru
dreifingarfyrirtækin, sem hér
geta ráðið Urslitum um örlög
kvikmyndar, vildu ekki taka hana
til sýninga. Það voru George
Harrison, fyrrum Bitill, og
vinsælir grinistar kenndir við
Monty Python-stjónvarpsþættina,
sem tóku þessa nýju ensku kvik-
mynd upp á sina arma, og komu
henni á tjald. Og hUn fær afbragðs
viðtökur. Hvort hUn mun standa
undir kostnaði verður hins vegar
að koma i ljós.
Nýjar breskar biómyndir eru
ekki fumsýndar i viku hverri. Og
þegar nýjar myndir birtast
virðast þær annað hvort vera á
þessari tilþrifalitlu en skaðlausu
fjölskylduskemmtunarlinu (ný-
lega var frumsýnd önnur slik,
Little Lord Fauntleroy, barna-
mynd með Alec Guinness), eða þá
gervi-klámmyndir sem heita
nöfnum eins og I Was a Sexy
Housewife. Undantekningar frá
þessari reglu eru myndir eins og
Babylon eftir Franco Rosso og
Prostitute eftir Tony Garnett,
sem báðar fjalla um hlutskipti
minnihlutahópa i Bretlandi, ann-
ars vegar blakkra, hins vegar
vændiskvenna. Hvorug virðist
likleg til að skila miklum afgangi
til frékari verkefna.
Hvort sem um er að kenna
vondum myndum, góðu
sjónvarpi, óheppni eða klaufa-
skap stóru dreifingarhringjanna
er staðreyndin sU. að aðsókn að
bfóum i Bretlandi hefur aldrei
verið minni. Gamli risinn i kvik-
myndaheiminum i Bretlandi,
Rank er gott dæmi um stöðuna.
Einkennismerki Ranks, vöðva-
fjallið sem lemur gylltan skjöld
valdsmannslega, er ekki lengur
tákn hins stolta og stæðilega kvik-
myndafyrirtækis. Rank fær nUna
mestar tekjur Ur hveitibransan-
um til að borga tapið af bióunum..
Rank lætur ekki sitja við að
hætta allri kvikmyndafram-
leiðslu s.l. sumar, heldur lokar nU
hverju bióinu af öðru um allt
land. Fyrirtækið hefur verið ann-
ar stærsti dreifingaraðili kvik-
mynda í Bretlandi og ráðið yfir
þriðjungi allra bióa. Er talið i
fullri alvöru, að aðeins sé tima-
spursmál hvenær það dregur sig
alveg Ut Ur þessari grein og hellir
sér af alefli i hveitið.
Ég hef hvergi séð fullnægjandi
skýringu á þessari þróun. Margt
virðist mæla gegn henni. Enskir
kvikmyndagerðarmenn eru ann-
álaðir fyrir kunnáttu og fag-
mennsku. NUna eru þeir flestir
annað hvort fokkandi i garðinum
sinum, starfandi við kennslu,
auglýsingar eða sjónvarp (sem
reyndar veitir góð tadtifæri hér),
eða þá i Ameriku, þar sem þeir
eru eftirsóttir verkamenn. Þetta
á bæði viðum gamalreynda jaxla
eins og Karel Reisz og Tony
Richardson, millikynslóðina eins
og Peter Yates og John Boorman,
og ungu mennina eins og Alan
Parker og Michael Apted. Heima
i Bretlandi eru gamalgrónu kvik-
myndaverin svo notuð sem töku-
staðir fyrir myndir ameriskra
leikstjóra leikstjóra eins og
Stanley Kubrick, sem hér gerði
t.d. The Shining, eða David
Lynch, sem tók afburðamynd
sina The Elephant Man i
Englandi með enskum leikurum.
Fjármagnið i enskumælandi
kvikmyndagerð virðist sem sagt
nær eingöngu koma frá Ameriku,
þótt á þvi séu skrýtnar undan-
tekningar, eins og þegar
ameriska myndin The Deer
Hunter var að verulegu leyti gerð
fyrir aiskt fé.
Það er eitthvað öfugsnUið við
þetta. Þjóðleg kvikmyndagerð er
á undanhaldi. Landfræðileg skil-
rUm eru að falla niður fyrir
þrýstingi alþjóðlegs fjármagns.
Indverskir kvikmyndagerðar-
menn eru til dæmis einkar fýldir
yfir þvi' nUna að indverska rikis-
stjórnin hefur veitt fé i mynd
Englendingsins Richard Atten-
borough um þjóðardýrlinginn
Gandhi, — fé sem er meira en
Satyajit Ray, þeirra frægasti
leikstjóri, hefur haft til ráðstöfun-
ar allan sinn starfsaldur sem
þjóðlegur, indverskur kvik-
myndagerðarmaður. Gagnrökin i
þessu máli eru þau, að stórmynd
um Gandhi, — þvi stórmynd á
hún að verða —, hefði yfirhöfuð
ekki verið gerð ef ekki hefði kom-
iðtil framtak Attenboroughs sem
er með 75% fjármagnsins i
farangri sinum frá Englandi. ,,Ef
menn ætla að ná til stórs, alþjóð-
legs áhorfendahóps”, segir
Attenborough, ,, verða menn að
verja tilþess stórum fjárupphæð-
um”. Og telst þetta vafasöm
viðskiptafræði þótt hUn sé ofaná i
fjárfestingarpólitik kvikmynda-
iðnaðarins nUna.
Við á Islandi megum gjarnan
velta vöngum yfir þessari stöðu.
HUn er ekki eins fjarlæg okkur og
halda mætti. I fyrstu umferð
tslandsmótsins i kvikmyndagerð
var haldið skynsamlega á mál-
um. Viðfangsefni myndanna
þriggja sem við erum bUin að sjá
voru viðráðanleg og nærtæk,
fjölluðu um islenska samtið
og/eða nýliðna fortið. Tilkostnaði
var haldið niðri og hann miðaður
viö að innanlandsmarkaður dygði
tilað endurgreiða hann og jafnvel
gott betur. Ég man að Indriði G.
Þorsteinsson, einn tsfilm-manna,
sagði í viðtali við Helgarpóstinn
sumarið góða ’79, að það væri
hrein della að ráðast i kvik-
myndagerð á tslandi sem kostaði
meira en hundrað milljónir
(g.króna og á verðlagi þess
tima).
Þetta voru myndir gerðar af
tslendingum, um íslendinga,
fyrir tslendinga. Þeim var
sniðinn stakkur eftir vexti, Þær
voru fjármagnaða’ af islenskum
krónum, a.m.k. að langstærstu
leyti (sænskar krónur rUlluðu vist
að einhverju leyti til Oðals
feðranna). Þetta gekk vel. Kostn-
aðurinn skilaði sér og allir höfðu
afgangs til að hefjast handa að
nýju. Ennfremur efldist Kvik-
myndasjóður jafnt og þétt.
Það er leitt að þurfa að segja
það, en mér sýnist þessi
varfærnisstefna vera að fara Ur
böndunum. Strax i þriðju, ef ekki
annarri umferð er engu likara en
ekki sé um annað að velja en hella
sér Ut istórmyndir. t staðinn fyrir
að feta sig áfram á sömu braut
byggja á þvf sem reyndist vel i
fyrstu umferð, er lagt i áhættu-
söm heljarstökk.
Bretland er milljónamarkaður,
hvað sem annars má um stöðu
kvikmyndamála þar segja. Hér
The Mirror Crack’d: Þessi spegilmynd The Long Good Friday:.... en þessi lenti i mesta basli á
brunaði greiðiega upp á hvita tjaldið....... leiðinni.
Englendingur leikur indverska þjóðhetju: Ben Kingsley sem Gandhi.
er i smiðum nUna mynd The
Trespasser gerð af ungum kvik-
myndagerðarma nni, Colin
Gregg, byggð á sögu heimsfrægs
rithöfundar, D.H. Lawrence, með
heimsfrægri stjörnu i aðalhlut-
verkinu, Alan Bates. HUn var tek-
in á 19dögum. Kostnaðaráætlun:
120,000 sterlingspund eða riflega
180 milljónir g.kr. Þetta þykir
svona meðaldýr mynd hérlendis.
Og þrátt fyrir fræg nöfn til að slá
upp i auglýsingum eru áhöld um
að kostnaðurinn skili sér.
lslenskir kvikmynda-
gerðarmenn eru hins vegar i þann
mund að hefja framkvæmdir við
stórmyndir upp á fleiri hundruð
milljónir g.króna, stórmyndir
sem báðar sækja efni i timabil
Islendingasagna. Stórmyndir
sem ekki er stjarnfræðilegur
möguleiki á að geti borgað sig
upp á innanlandsmarkaði.
Þær viðtökur sem fyrstu
islensku myndirnar hafa hlotið á
erlendri grund eru vissulega
uppörvandi. En er ekki full-
snemmt að veðja á Utlendinga
sem burðarás i fjármögnun is-
lenskra mynda? Kvikmyndun
Gerpu verður greidd að lang-
mestu leyti með erlendu fé. Kvik-
myndun Gisla sögu SUrssonar
verður greidd með islenskum
krónum, en þarf Utlent fé til að fá
þær endurgreiddar. Hefði ekki
verið nær að biða aðeins nokkrar
umferðir áður en lagt er i svona
kostnaðarsamar miðaldafilmur?
Erekki af nógu að taka i nánasta
umhverfi okkar og samtima?
Ég er ekki að spyrja þessara
spurninga til að draga kjark Ur
islenskum kvikmyndagerðar-
mönnum. Það vil ég sist af öllu.
Og það sem ég kallaði varfærnis-
stefnu i verkefnavali var vel að
nierkja bjartsýnisstefna, ef ekki
hreinlega fifldirfskustefna, fyrir
aðeins tveimur árum. Vonandi
verður sU raunin á, að bjartsýnin
fái að bli'f a i islenskri kvikmynda-
gerð. En það sakar ekki að ihuga
spurningar eins og þessar hér að
framan. Það sakar ekki að læra
af mistökum milljónaþjóða eins
og Breta. Það sakar ekki að slaka
á og hugsa málið. Kvikmynda-
gerð er enn hvitvoðungur á ts-
landi. Krakkinn hefur til þessa
notið sérstaks áhuga sinna
nánustuog velvilja umhverfisins.
Til þess að tryggja það að hann
plumi sig i framtiðinni þarf ekki
bara áræði, heldur lika aðgát. Og
látum okkur ekki detta i hug að
framtiðinsé i Utlöndum.
VETTVANGUR
„Skallapopp gott orð hjá
Bubba”, segir Kristiun „saxi”
Svavarsson i fyrirsögn á forsiftu
III* (>. mars sl.
Jæja, svo orðift skallapopp er
komift á forsiftur blaftanna. Það
var tími til kominn. Verst hvaft
margir eigna — ranglega — popp-
stjörnu níunda áratugsins þetta
ágæta orft. Ennþá verra er hvaft
margir misskilja orftift. Kristinn
„saxi” scgir t.d. i áfturnefndum
HP: „Ja, það er vist komin hefð á
Skallapopp og
listamannalaun
aft einn skallapoppari fái lista-
mannalaunin þegar þeim er
útdeilt. Bjöggi á þaft skilift eins og
liver annar.”
Aður en lengra er haldið ætla ég
að ljóstra upp um tilurð orðsins
skallapopp. Þannig var að við
Smári Vatgeirsson ritstýrðum
fyrir nokkrum árum hressilegu
poppmUsikblaði, Halló að nafni.
öfugt við poppmUsikskribenta
dagblaðanna sniðgengum við að
mestu þá steingeldu iðnaðar-
framleiðslu á afþreyingarmUsik
sem erlendis er kölluð „muzak”
eða „mor” (middleof the road).
Þessi músiktegund á ekkert skylt
við tónlist eða aðrar listgreinar
þvi hUn er gersneydd allri
sköpunargleðiog öllu lifi. Þetta er
svona nokkurskonar kópiu-
framleiðsla. En hvað um það,
Halló fór voðaiega i taugarnar á
einum poppmUsikskribent dag-
blaðanna. Sá rak geysilegan
áróður fyrir ,,mor”-mUsik, gerði
itrekaðar tilraunir að telja land-
anum trU um að hommavælið i
Bee Gees, Cliff Richard og Villige
People væri toppurinn i mUsik-
bransanum o.s.frv. Halló gekk
auðvitað þvert á þennan áróður.
Þvi réðist poppmUsikskribentinn
harkalega á Halló og óskaði þvi
ágæta blaði skjóts dauðdaga.
Við svöruðum árásinni á þann
snjalla hátt að semja islenskt orð
yfir þessa gróskulausu og
steingeldu ,,mor-mUsik og
skýrðum hana bókstaflega i höf-
uðið á poppmUsikskribentinum
áðurnefnda. Hann er nefnilega
ótrUlega þunnhærður eftir aldri
(liklega vegna ofhlustunar á
diskómUsik). Þannig varð nU orð-
ið skallapopp til. Og þannig er sá
sem framleiðir rammsköllótta
afþreyingarmUsik skallapoppari.
Þess vegna er rangt hjá Kristni
„saxa” þegar hann segir að það
sé „komin hefö á að einn
skallapoppari fái listamanna-
launin þegar þeim er Utdeilt.”
Maggi Kjartans (i Brimkló, eins
og Bjöggi) var reyndar kominn á
kaf i skallapoppið þegar hann
fékk listamannalaun i fyrra. En
Maggi hefur fengist viðtónlist svo
segja má að hann hafi bara fengið
launin of seint. Aðrir popparar,
sem fengið hafa listamannalaun,
voru að framleiða tónlist um
svipað leyti og þeir fengu launin.
Bjöggi er hinsvegar fyrsti popp-
arinn sem fær listamannalaun án
þess að hafa nokkurn tima fengist
við tónlist eða eitthvert annaö
listform! Lfklega er það heims-
met að maður sem kóperar
aðeins erlendar skallapopp-
lummur skuli fá listamannalaun
frá rikinu. Gæti svona gerst ann-
ars staðar en á tslandi?