Helgarpósturinn - 13.03.1981, Blaðsíða 12

Helgarpósturinn - 13.03.1981, Blaðsíða 12
Fðstudagur 13. mars 1981 helgarpósti irinn helgarpósh irinn F6studagur ’3- mars 1981 „varia icisi cg með narftari sijðrnmáiamömmn „Auövitað þreytist maður á köllum, en ég er fljótur að vakna til Hfs á nýjan leik áhugasamri en fyrr. Ég er nefniiega með þessa póiitisku bakteríu og hún er ekki auðdrepin”. Það er Benedikt Gröndai þing- maður og fyrrum formaður Al- þýðuflokksins og forsætis- og utanrikisráðlterra, sem þetta mæiir, erhann er spurður um það hvort hann sé ekki orðinn þreyttur á pólitikinni eftir að hafa vasast í henni yfir 30 ár og setið 26 þing niðri við Austurvöll. „Þetta er að visu orðinn ærið langur timi” heldur Benedikt áfram, „en ég sé ekki eftir hon- um”. „Annars var það fyrir tilviljun að ég hóf afskipti af pólitík. Min menntun miðaði að þvi, að ég yrði blaðamaður, enda hóf ég störf sem blaðamaðurá Alþýðublaðinu árið 1947. Fljótlega fóru þó af- skipti min af stjórnmáium að verða timafrekari, uns að þvi kom, að þau urðu ofan á”. — Hvers vcgna fara menn út i pólitik? „Það er þetta meö bakteriuna og það er staöreynd að menn end- ast ekki lengi i stjórnmáium, án þess að þessi pólitiska bakteria sé til staöar. Þá fylgir eflaust ákveðin þrá tii frama og valda. Þvi verður ekki neitað. Ætli þetta tvennt geri menn ekki að stjórn- málamönnum, þ.e. áhuginn á stjórnmálunum og nokkur metn- aður. Hins vegar held ég að valdaþráin sé ekki aöalatriðiö hjá góðum stjórnmálamönnum, öllu frekar er það ánægjan af þvi að taka þátt i þvi að skapa atburöa - rás”. //Mörgu leyti ánægður". — Hafa þinar hugsjonir i póli- tikinni ræst, þegar þti litur til baka og skoðar árangur starfa þinna? „Það hefur verið feykilega hröð þjóðfélagsleg þróun, þessi ár, sem ég hef tekið þátt i stjórnmál- um. Framfaravilji þjóðarinnar hefur verið mikil og mótstaðan gegn frjálslyndi og lýðræðisleg- um hefðum er mjög litil hérlendis i samanburði við ýmis önnur þjóöfélög. Ég hlýt þvi að vera aö mörgu leyti ánægður með þróun mála, þessa áratugi sem ég hef tekið þátt i stjórnmálastarfi. Okkar meginvandamál hefur ef til vill fyrst og fremst legið i þvi, að ákafinn hefur stundum verið of mikill og við lagt i fjárfestingar sem við höfum ekki alltaf ráðið við. Ætli þetta atriöi sé ekki raun- verulega hin upphaflega ástæða hinnar geysilega miklu verö- bólgu, sem við eigum nú við að striða”. — Hvað með draum jafnaðar- manna um efnahagslegan jöfnuð þegnanna? „Það er alveg fullljóst að tals- vert hefur þokast i áttina á þessu sviði, ef miðað er við þjóðfélag fyrri alda. Haunar orðið stökk- breyting. Félagslegar umbætur hafa orðið geysilegar og aðstæður allar gjörbreyst til hins betra fyrir hinn vinnandi mann. Hins vegar er min hugsjón um þjóð- félag jafnaðarstefnunnar ekki nein endanlega mynd, sem ein- hvern timann verður fullmótuð. Þar er um að ræða mannlega þróun, sem sifellt heldur áfram. Þegar ein brekka er yfirunninn, þá tekur strax önnur við. Á hinn bóginn hefur það orðið mörgum tilefni vonbrigða, hve félagsleg samskipti fólks batna litið samhliða útrýmingu fátæktar og eymdar. A þvi sviði hefur alltof litið miðað. Það er svo aftur spurning hvort breyt- ingar og bætur hvað þetta varðar, nái að verða til fyrir tilverknað löggjafar”. — Er hin eilifa barátta rikra og fátækra ekki lengur til staðar i velferðarþjóðfélagi nútimans? „Jú, þvi veröur auðvitað ekki neitað, að misskipting auðs á sér ennþá stað. Og þvi verður aö breyta. Fátæktin og erfiðleik- arnir i lifsbaráttunni eru þó ekki þeir sömu og áður var. Aðstæður hafa breyst. Það er af t.d. að heil- brigður vinnandi maður þurfi að segja sig til sveitar eins og áöur gerðist. Aftur á móti er það full- ljóst að ýmsir minnihlutahópar eiga erfitt uppdráttar i þjóðfélag- inu og þeirra stöðu þarf að bæta. Þar get ég nefnt gamla fólkið og þá sem búa viö skerta vinnugetu vegna örorku. Til viöbótar má nefna einstaka hópa, sem eiga erfitt uppdráttar og tilgreini ég t.d. einstæða foreldra, sérstak- lega mæður. Að öllu samanlögðu held ég þó að jöfnuðurinn sé mun meiri en áöur var, þótt réttlætinu séð langt frá þvi aö vera náð i þessum efnum”. //Maöur breytist óhjá- kvæmilega". — Hefurðu breyst sem stjórn- málamaður i áranna rás? „Já, maður breytist óhjákvæmilega meö árunum. Ætli aðalbreytingin liggi ekki i þvi, að þvi lengur sem ég hef um- gengist mina pólitisku andstæð- inga, þá hef ég komist að þvi að það er ekki eins mikið málefna- legt hyldýpi milli manna og ég haföi haldið. Þvi lengur sem þú starfaraðstjórnmálum, þvi betur sérðu hve margar hliðar eru raunverulega á öllum málum. Og sjaldnast stendur valið á milli góöra og illra kosta, heldur öllu frekar á milli mismunandi góðra kosta, eða mismunandi illra, þegar erfiðleikatimar eru uppi”. — Þú segir hinar pólitisku and- stæður ekki jafnglöggar og áður i þinum huga. Þýðir þetta ef til vill, að þú sért sjálfur ekki jafnstifur á meiningunni og áöur? „Maður sjóast auðvitað með árunum og sér hlutina i öðru ljósi en áður. Kannski gætu menn túlkað það sem svo, að ég hafi orðið ihaldssamri”. //Aldrei by Itingarsinni verið". — En ertu ihaldsamari? „Það gæti komið þannig út, já. Hins vegar hef ég aldrei bylt- ingarsinni verið. Ég er lýðræðis- sinni, þótt á stundum viðurkenni ég nauðsyn þess aö höggva verði á hnúta. Þvi eráræði og dugnaður ungra og eldheitra manna æski- legur, til að flýta fyrir ákveðinni þróun og koma af staö breyting- um. Hitt er þó ljóst að i marg- flóknu þjóöfélagi nútimans, verða allar breytingar mun hæg- gengari, en gerist i frumstæðari þjóðfélögum”. Umræðan beinist nú inn á Al- þingi og starfshætti þar á bæ. Benedikt hefur talsvert rann- sakað sögu Alþingis, auk þess sem þinghúsið hefur verið hans vinnustaður siðustu áratugi. Hann er þvi öllum hnútum kúnn- ugur. Hann er spurður um and- ann á þingi. „Það rikur góður andi á Al- þingi. Milli þingmanna myndast að sjálfsögðu- vinskapur, þótt pólitiskir andstæðingar eigi i hlut. Ég held þó að þingmenn dragi ekki af sér i hinni pólitisku bar- áttu, þótt þeir þurfi um leið, ef til vill að berja á persónulegum vin- um sinum. Menn koma einfald- lega fram eins og harðir lögfræð- ingarog eru hiklausir og vægðar- lausir”. — Nú er Alþingi stundum likt við leikhús og aö þingmenn séu meistarar leikrænnar tjáningar. „Ja, það er talsvert leikrænt við stjórnmálabaráttu, en það á nú lika við um aðrar starfsstéttir — og ef til vill lifið almennt. Það er þó min skoðun, að yfirleitt séu ,Hef þessa póiitisku bakteriu. þingmenn heilir i umfjöllun sinni”. — Oriitíð inn á aðrar brautir Benedikt. Litum nánar á sjálfan þig, sem stjórnmálamann. Hvernig lýsir þú sjálfum þér sem slikum td. sem ræðumanni? „Þaö er erfitt og raunar óger- legt. Ætli ég hafi samt ekki það orð á mér i ræðustóli, að geta komist I töluveröan ham, þó án þess að fara yfir mörkin og reið- ast. Ég er svo gæfusamur að reiöast sjaldan, en ef þaö gerist þá er lika tekið eftir þvi”. — Getur stjórnmálabaráttan orðið heiftúðug? „Já, þvi verður ekki neitað. Deilurnar og heiftin verða ef til vill mest þegar tekist er á innan flokks. Agreiningur innan flokks reynir hvað mest á menn. Og við vorum að tala um reiði hér áðan. Ég man t.d. eftir einn heitan flokksfund, að samherji i pólitik- inni hringdi i mig daginn eftir og sagðist hafa frétt af þvi og undr- ast mjög, að ég hafi reiðst á fund- inum. Ekki gat ég neitað þvi”. — En ertu málafylgjumaöur? „Það fer nú eftir þvi hvernig á það er litið. Varla telst ég þó með harðari stjórnmálamönnum og stundum verið gagnrýndur fyrir skort á hörku. Ég hef hins vegar lagt meira upp úr þvi að leggja málin þannig fyrir að málstaður- inn sem verið er aö tala fyrir gleymist ekki i hamagangi og lát- um. Ég held að árangur slikra vinnubragða sé drýgri þegar saman er lagt”. //Eru ekki frændur frænd- um verstir?" — Þú minntist á deilur innan flokks. Hvers vegna geta ”þær orðið svona grimmar? „Eru frændur ekki frændum verstir? Þegar snýst til fjand- skapar milli skyldmenna eða vina, þá vilja harkan og sárindin verða hvað mest. Þar koma persónuleg atriði meira inn i, en þegar pólitiskir andstæöingar deila. Innanflokksdeiiur eru að minu mati, það erfiðasta, þung- bærasta og skaðlegasta sem ég hef reynt i minu stjórnmálastarfi. Alþýðuflokkurinn hefur ekki farið varhluta af innanflokkserj- um. Flokkurinn hefur allt frá 1930 orðið fyrir miklum skakkaföllum vegna sliks og það oftar en einu sinni leitt til klofnings. Að minni hyggju hefur flokkurinn t.a.m. ekki verið farsæll I þvi hvernig skipt hefur verið um forystu i honum i gegnum árin. Ég man t.d. eftir þegar Stefán Jóhann féll fyrir Hannibal á sinum tima. „Ekki rættust þær vonir sem voru bundnar við þau forystuskipti”. — En nú hefur þú sjálfur tekið þátt i þvi að fella formenn , eins og t.d. þegar Stefán Jóhann var felldur?. „Já, ég er ekki saklaus i þessu sambandi, frekar en margir aðrir. Ég hef þó dregiö minar ályktanir af þeirri reynslu minni”. — Nú verða menn titt fyrir skeytum i stjórnmálunum. Verður þú sár og svekktur þegar „Kannski ihaldsamari....” þú finnur fyrir mótbyr, ef til vill kannski úr eigin herbúðum? „Menn læra fljótt i pólitikinni að þar skiptast á skin og skúrir, og að skoðanir eru skiptar á mönnum og málefnum. Hinu er ekki að leyna, að það reynir á þol- rifin, ef menn.sem hafa starfað lengi saman, snúast hver gegn öðrum. Slikt veldur vonbrigöum, svo ekki sé meira sagt. Mér hefur þó yfirleitt gengið vel að sætta mig við mótbyr og ekki man ég til þessaönein deilumál, þar sem ég hef átt hlut að máli, hafi valdið varanlegum sárindum og fjand- skap”. //Óhræddur að viðurkenna mistök". — Nú er það stundum sögð al- menn regla hjá þingmönnum að eiga erfitt með að viðurkenna sin mistök. Hvernig horfir það við þér? „Ég hef alltaf verið óhræddur við að viðurkenna mistök, sem gerð hafa verið. Ég man eftir þvi á minum fyrstu framboðsfundum i Borgarfirðinum i þá daga, að margir félaga minna töluðu um það hve óhikað ég hefði játað það, sem miður hefði farið hjá minum eigin flokk og þeirri rikisstjórn, sem ég þó studdi. Ég tel hyggilegt að bera það traust til kjósenda, að þeir þoli sannleikann, þótt mis- fagur sé. Ég held að kjósendur meti slika afstöðu stjórnmála- manna”. — Og úr einu i annað. Sumir telja, að þú hafir færst til hægri i þinni stjórnmálalegu afstöðu og nefna sem dæmi harkalegri af- stöðu þina til Alþýðubandalagsins og eindregnari afstöðu þina með veru bandariska varnarliösins hér á landi? „Ég lit svo á, að pólitiskar að- stæður kalli fram harðari afstöðu mina i þessum málum sem þú nefnir. Ég tel að Alþýðubanda- lagið hafi á siöustu árum komist i allt of sterka aðstöðu I stjórnkerf- inu, miðað við fylgi þess. Alþýðu- bandalagið situr nú i 3. sam- steypustjórninni á skömmum tima og hefur að þvi er virðist stöðvunarvald i utanrikismálum, enda þótt afstaða flokksins i þeim málum eigi ekki hljómgrunn meöal mikils meirihluta þjóöar- innar. Það hefur nú ný kynslóð komist til valda i Alþýöubanda- laginu og þar sitja nú ungir, röskir menn I toppstöðum og það eru menn sem svifast einskis til aðkoma sinum málum fram. Við sáum það best, nú á nýafstöðnu Norðurlandaráðsþingi, þegar tveir ráðherrar Alþýðubanda- lagsins — menntaðir i Austur- Þýskalandi — fjölluðu fyrst og fremst um skoðanir Alþýðu- bandalagsins i öryggismálum, þótt þeir væru þar sem fulltrúar islensku rikisstjórnarinnar”. Alþýðubandalag og kommúnistar. — Nú verður ekki annað séð, en þú og ýmsir aðrir Alþýðuflokks- menn liti á Alþýðubandalagið sem sinn höfuðandstæðing i is- lenskum stjórnmáium, þótt báðir „Maður hefur sjóast.” þessir flokkar kalli sig verkalýðs- flokka ? „Þessir flokkar eru um margt skyldir og stefna þeirra i all- mörgum málum fer saman. Hins vegar er gjá á milli þeirra hvaö utanrikismálin varðar. Af þessu leiðir, að flokkarnir höföa að tals- verðu leyti til sömu kjósenda og berjast þvi um sama fylgið. Þess vegna er það ekkert skrýtið að þessi flokkar berji harkalega hvor á öðrum. — Er það vonlaust að þessir flokkar geti tekið höndum saman? „Nei, það held ég ekki. Ef litið er til framtiðarinnar, þá gæti staða utanrikismála mögulega breyst þannig, að ágreiningur flokkanna i þeim efnum yröi ekki lengur fyrir hendi. Ef siðan Al- þýðubandalagiðnærað hreinsa af sér kommúnistastimpilinn, þá held ég að grundvöllur eins öflugs sameinaðs verkalýðsflokks sé ekki fjarri lagi. Ég held að slik breiðfylking lýðræðissinnaðra' jafnaðarmanna, myndi gefa verkalýðshreyfingunni og laun- þegum almennt aukinn styrk. Eins og ástandið er hins vegar i dag, er slik samvinna Alþýðu- flokks og Alþýðubandalags ekki möguleg”. — Liturðu svo á að Alþýðu- bandalaginu sé stjórnað af kommúnistum? „Alþýðubandalaginu hefur ár- um saman verið stjórnað af kommúnistum. Einar Olgeirsson og Brynjólfur Bjarnason fóru t.d. aldrei i felur með það, að þeir væru kommúnistar og það er ekki langt siðan núverandi formaöur Alþýðubandalagsins stóö fyrir þvi á þingi Alþýðuban.dalagsins að þessir gömlu forystumenn og kommúnistar væru þar hylltir. Kommúnistar hafa þar að auki ávallt haft undirtökin á Þjóðvilj- anum. Þeirri staðreynd veröur þvi miöur ekki neitað, aö kommúnistar eru enn öflugir og valdamiklir innan Alþýðubanda- lagsins, þótt þar séu jafnframt innan flokks ágætir jafnaðar- menn”. — Nú hefur ávallt veriö til staðar allstór hópur herstööva- andstæðinga innan Alþýðuflokks- ins. Hvernig rekast þeir i flokkn- um? Það er rétt, að um langt árabil hafa verið ýmsir I Alþýðuflokkn- um sem barist hafa gegn varnar- liðinu og veru Islands i NATO. Þetta hefur þó ekki orðið til þess, að spilla friðnum i flokknum, enda er þaö meira sem sameinar, þótt skoðanir um þetta atriöi séu skiptar. Það hefur alltaf verið min skoðun, að herstöðvaand- stæðingar séu að meirihluta til þjóðernissinnar, en svo má aftur spyrja hvort þeir sem telji öryggi landsins best borgið, meö veru varnarliðsins og þátttöku i NATO- samstarfinu séu það ekki lika. Ég veit ekki hvort herstöðvaand- stæðingar leggi mikið upp úr ráð- um frá mér, en ég vék þó athygli margra þeirra á þvi, hvort það sé hyggilegt að binda sig of mikiö við stuðning við Alþýðubanda- „Gagnlegur, heiöariegur „minni spámaöur”.....” Benediki Gröndal f Heiprpösisvlðiaii lagið, sem hefur fórnað þessu máli aftur og aftur, þrátt fyrir há- stemmd loforð um hið gagn- stæða”. — Nú ert þú atvinnupólitikus Benedikt. Getur þú svarað þvi hvort þaö sé eitthvað sem menn i þeirri starfstétt eigi sameigin- legt? ,/Þingmenn ólikir" „Ég nefndi það i erindum um Alþingi, sem ég flutti i útvarpinu fyrir nokkrum mánuðum, að þingmenn væru ákaflega ólikir innbyrðis, og það eina sem sam- einaði þá væri áhugi þeirra á póli- tik blandaður mismiklum metn- aði. Annað sameinkenni fæ ég ekki séð á stjórnmálamönnum”. — Stjórnmálamenn eiga það þó sameiginlegt að vera þekktir. Hvernig tilfinning er það að vera sýkntog heilagt milli tanna fólks? „Það getur verið þreytandi. Það er rétt að stjórnmálamenn geta sjaldnast um frjálst höfuð strokið og hafa litið einkalif. Ég held að það sé mannlegt, að það kitli menn örlitið að vera þekktir, en þær stundir koma lika, að þrá- in eftir frið og ró verður æði rik”. — Hvað með þina framtið sem stjórnmálamaður? „Eins og sakir standa er fram- tið min óráðin hvað þetta snertir. Ég hef engin áform uppi um breytingar á minni stöðu. Mér finnst sem ég geti gegnt töluverðu hlutverki i minum flokki og hef á þessari stundu engar áætlanir um að hætta afskiptum af pólitik og hverfa af þingi”. — Nú dróstu þig i hlé, sem for- maður Alþýðuflokksins á siðasta þingi, þegar Kjartan Jóhannsson bauö sig fram á móti þér. Sérðu eftir þeirri ákvörðun? „Nei, þaðgeri ég ekki. Ég tel að ég hafi með þvi stuðlað að einingu i flokknum, þótt ég hafi alltaf trúað þvi, að ég ynni kosninguna um formann. Tel ég að það hafi raunar komið skýrt fram á flokksþinginu sjálfu. Og ég held að ég hafi valdið skynsamlegasta kostinn”. — Hvaða eftirmæli heldur þú að stjórnmálamaðurinn Benedikt Gröndal fái i mannkynssögunni? „Eitt af þvi sem ég hef lært i gegnum árin, er að frægðin er fallvölt og ég tel hæpið að hugsa of mikiö um þaö hvort ég eignist einhvern sess i sögunni eöa ekki. Ef ég ætti að semja min eigin eftirmæli, aetli þau yrðu ekki á þá lund, að þar hafi farið gagnlegur, velviljaður og heiðarlegur „minni spámaöur” i islenskri stjórn- málasögu”. ViDlal: Guðmunður Árni Sletansson myndir: Jim Smarl /#Aé.

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.