Helgarpósturinn - 13.11.1981, Síða 26

Fostudagur 13. nóvember 1981 holn^rnna+i irinn
mynd : Jim Smart
eftir: Guðlaug Bergmundsson
„Hann
verður mér
æ meiri
ráðgáta’7
Ný bók um Jóhannes K(arval listmálara
kom út hjá lceland Review og Bókaklúbbi Al-
menna Bókafélagsins á þriðjudaginn var,
annars vegar á ensku og hins vegar á íslensku.
Bókina prýðir mikill f jöldi mynda, bæði lit- og
svart-hvítar myndir. Höfundar hennar eru
Aðalsteinn Ingólfsson listfræðingur og Matt-
hías Jóhannessen skáld. Helgarpósturinn hitti
Aðalstein að máli og bað hann fyrst að segja
frá bókinni.
„Hún á sér langan aftdraganda. Þaö hefur veriö mikiö
samstarf undanfarin ár meö þeim Matthiasi Jóhannessen
og Haraldi J. Hamar i sambandi við bækur, og upphaflega
kemur fram sú hugmynd aö þýöa viötöl Matthiasar viö
Kjarval og birta myndir viö þau. Slöan æxlast þaö, að
Haraldur biöur mig aö ritstýra þessu, og þá þróaöist þaö
þannig, aö ég stytti texta Matthlasar og hreinsa úr staö-
bundnar tilvisanir, sem útlendingar skilja ekki. Þá vel ég
allar myndir I bókina og skrifa formála til jafnvægis við
texta Matthiasar. CJtlendingar, sem læsu hann án þess að
hafa nokkuð annaö, væru hugsanlega ekki alveg með á
nótunum um hvernig þessi listamaður veröur til. Þar set
ég Kjarval i islenskt samhengi, hvernig hann þróast sem
listamaöur og persóna, og reyni jafnframt að finna honum
staö alþjóölega.
Svona veröur þetta til, og á ööru stigi kemur Almenna
bókafélagiö inn og vill fá bókina á Islensku fyrir sinn bóka-
klúbb. Þaö setur mig i svolítinn bobba. Ég hef verið önn-
um kafinn viö aö velja myndir, sem mér finnst ættu að
gefa útlendingum hugmynd um Kjarval. Þá kemur inn I,
aö þetta veröur lika aö höfða til Islenskra lesenda, þannig,
aö það hefur verið dálítil jafnvægiskúnst að finna gullna
meöalveginn, þ.e.a.s. aö vera I mínum texta bæöi meö
staöreyndir, sem Islendingar þekkja mætavel, og er ekki
kunnugt um og i myndavalinu þurfti lika aö stila svolitiö
upp á þetta. Ég þurfti aö vera meö margar af þekktustu
myndum Kjarvals. Þær eru þekktar vegna þess, að þær
eru margar hverjar lykilmyndir á hans ferli. En svo eru
hins vegar myndir, sem Islendingar eru afskaplega hrifn-
ir af og hafa e.t.v. litla merkingu fyrir útlendinga, þannig
að ég varö lika að reyna aö grafa upp myndir, sem auö-
velduðu útlendingum aögang aö þessum listamanni.”
Alþýðlegur pistill
— Hvernig tekuröu á Kjarval I þessum formála þlnum?
Er þetta listræn úttekt?
„Nei, þetta er hugleiöing. Þetta er ekki sú fræðilega út-
tekt sem þarf, enda er sú úttekt ekki möguleg á þessu
stigi, vegna þess, aö þaö vita fáir hvar myndirnar eru, þaö
vantar alla dokúmentasjón, lista yfir verkin, ljósmyndir
o.s.frv. Þaö hefur veriö kvartað yfir þessu lengi og þetta
er eitt, sem hver og einn, sem þykist ætla aö kikja eitthvaö
á gamla manninn stendur andspænis. Þaö vantar nær all-
ar heimildir. Þær eru alla vega ekki á neinum einum stað
og myndirnar eru margar hverjar týndar.
Minn pistill er vonandi alþýölegur. Þetta er kynning
ekki fræöibók.”
— Kemstu aö einhverri nýrri niöurstööu um Kjarval
sem persónu og listamann?
„Ég get nú ekki sagt þaö. Ég verö aö segja eins og er, aö
ég þekkti hann aldrei persónulega, en ég sá hann mikiö á
götum Reykjavlkur eins og aörir krakkar. Og þvl meir,
sem ég hef lesiö af hans bréfum og talaö viö fólk, sem
þekkti hann, veröur hann mér æ meiri ráögáta. Ég er
langt frá þvi aö skilja hans persónu, en það er hægt aö lýsa
þvi hvernig myndlistarmaöur hann er I evrópskri mynd-
listarsögu. Hann tilheyrir expressjónistum, og sérstakri
grein þeirrar hreyfingar, sem maöur mundi bara kalla
rómantlskur landslagsexpressjónisti. Ég set hann I sam-
hengi meö fólki eins og Nolde, Jack Yates frá Irlandi, og
fleirum slikum, sem fá útrás I gegnum rómantlska úr-
vinnslu á landslagi, og þar fyrir utan er hann mjög sér-
stakur I táknrænum útleggingum á landslagi. Hann er vis
meö aö lesa út úr þvi fólk, andlit og álfa, sem tengja hann
islenskri þjóötrú.”
— Er hann stór málari á evrópskan mælikvarða?
„Þaö mundi ég segja, en þetta er dálitiö erfitt spursmál,
þvi hans kúnst verður svo mikiö tíl I návigi við Islenskt
landslag. Þess vegna er hún svolitiö lokuö útlendingum.
Fólk verður aö vita hvaöan hann er upprunninn, en hins
vegar eru I þessari meöhöndlun á landslagi hlutir, sem
höföa skýlaust til útlendinga.
Ef maöur skoöar þessa expressjónisku landslagsmál-
verkahefö á þessari öld, þá er hann stórt nafn. En hann
Spjallað við Aðalstein
Ingólfsson um
Kjarval og fleira
hefur slnar veiku hliöar. Þaö veröur aö viöurkenna, aö
hann á t.d. erfitt meö aö setja saman sannfærandi myndir
af fólki, eins og Munch gerir. Þaö er heldur ekki hans
áhugamál aö túlka sálarllf fólks. En hann bætir þessa
vankanta upp með þessari stórkostlegu túlkun á landslag-
inu.”
Klúður hjá ríkinu
— Þýöir útgafa þessarar bókar á ensku þaö, að hann sé
litt þekktur utan Islands?
„Þab er vissulega staöreynd. Ég er hér með lista yfir
söfn erlendis, þar sem verk hans eru til. Þaö eru til' nokk-
ur I Statens Museum og Folketinget I Kaupmannahöfn, I
Nasjonal Galleriet I Osló eru liklega tvær, og svo er ein i
Museum of Modern Art I New York. Það er kannski ekki
vitað, aö Museum of Modern Art falaöist á slnum tima eft-
ir Fjallamjólk, sem Ragnar i Smára átti. En Ragnar sagöi
þá, aö þaö kæmi ekki til greina, að hún færi úr landi.
Fyrir utan Danmörku, er Kjarval I raun og veru mjög
litið þekktur, og þetta er tilraun til aö glæöa áhuga fyrir
honum einhvers staðar annars staöar, en á Islandi.”
— Hvernig finnst þér þá, aö Islendingar hafi sinnt Kjar-
val i gegnum árin?
„Þaö er náttúrlega hægt aö telja til alls konar sorgar-
sögur ef menn vilja. Annars vegar er þessi hamslausa og
ógagnrýna aödáun. Fólk hefur rifiö út myndir hans og
keypt allt sem það hefur fundiö og látiö ramma inn, sama
hvers eðlis það hefur veriö. Hins vegar hefur þetta klúðr-
ast ansi mikið hjá rlkinu. Þaö var reist þetta hús úti á Sel-
tjarnarnesi, án þess að athuga hvort Kjarval vildi nokkuö
búa i svona húsi. Peningum hefur veriö fleygt út hugsun-
arlaust, og byrjaö hefur verið á öfugum enda á sumu því,
sem hefur verið gert fyrir list hans.”
— Hvaö er brýnasta verkið til þess, aö fók geti i framtiö-
inni haft yfirsýn yfir hann sem listamann?
„Þáð er tvímælalaust skrásetning verka hans, ljós-
myndun á öllu, sem hægt er aö komast yfir, og hafa sam-
band viö fólk, sem veit hvernig margar þessar myndir
uröu til, ná á blað þeirra frásögnum og upplýsingum um
ákveöin verk, sem mundi hjálpa til viö að tímasetja þau.”
„Artist books"
— Ef viö snúum okkur að þér sjálfum, hvaö ertu að
bauka um þessar mundir?
„Ég er núna i Lundi. Þaö stendur til, aö ég skrifi ritgerð
um fyrirbæri, sem heitir „artist books”. Þarna er um að
ræöa bækur, sem listamenn gefa út, eins og t.d. Helgi
Þorgils Friðjónsson, Magnús V. Guölaugsson, Magnús
Pálsson og fleiri. Ég kanna þetta fyrirbæri alþjóölega en
meö Islenskar bækur I hnotskurn.
Þetta er fyrirbæri, sem verður til fyrir alvöru fyrir tutt-
ugu og fimm árum eöa svo og þaö hefur hvergi verið fjall-
að um þetta á yfirgripsmikinn hátt. Svona skrif ganga
hægt fyrir sig fyrstu misserin en ég geri ráð fyrir að vera I
Lundi næsta áriö og dunda viö þetta.”
— Af hverju valdirðu Sviþjóö? Er það góöur staöur til að
stunda listnám?
„Ég veit þaö nú ekki alveg. En þeir gera afskaplega vel
viö stúdenta. Hugsunin var sú aö hvila sig aðeins á stress-
inu hérna heima og þá var annað hvort aö koma sér I
vinnu einhvers staöar, helst við listasafn, eöa fara út í
doktorsnám. Ég var búinn að þreifa fyrir mér I Banda-
rlkjunum og var eiginlega búinn að fá boö um starf við
safn I Nebraska, en þaö var ekki nógu hagstætt fjárhags-
lega. Svo vildi til, aö ég fékk styrk til að fara til Svlþjóðar
og ég komst I kynni viö afskaplega sympatískan prófess-
or, sem hefur á sér mjög gott orð við þessa deild. Það réði
eiginlega úrslitum. En þaö er svosem ekki mikiö aö gerast
I listum I Svlþjóð. Þegar maöur talar við listamenn, eða
fólk tengt listum vill það helst ekki um annað tala en
gróskuna I Islenskri myndlist. Margir fullyröa, aö siöast-
liöin tiu ár hafi Island staðiö lang fremst af Norðurlöndum
I nútima myndlist.
Sviar eru fremur aftarlega á merinni I myndlist. Þeir
eru t.d. nýbyrjaðir aö búa til „artist books”. Þeim finnst
þetta mjög nýtt og merkilegt, en það er búið aö stunda
þetta á Islandi I fimmtán ár. Einnig eru þeir rétt aö byrja
meö gjörninga og þeim finnast þeir alveg nýjasta nýtt.”
— Standa íslendingar framarlega I gerð þessara „artist
books”?
„Þeirra framlag er mikilvægt og þaö hefur ótrúlega
mikiö verið gert af þessum bókum hérna. Þaö má t.a.m.
segja, að þetta fyrirbæri verði til hér á landi. Dieter Roth
byrjar aö gera svona bækur hér á landi 1957, þannig aö
landiö tengist alveg beint tilurö þessara bóka.
Þessar pælingar eru mjög skammt á veg komnar hjá
mér, en þetta höföar til mín, þvi ég hef alltaf verið bóka-
béus, og þetta efni sameinar myndlist og bækur. Þannig
séö finnst mér þetta afskaplega spennandi.”
— Hættur I blaöamennskunni?
„Já, I bili. Aö vísu er ég nú laustengdur Dagblaöinu og
hef veriö aö senda þeim greinar, og kem til meö aö gera
það áfram. Blaöamennska er afskaplega góður skóli og
þaö er erfitt að losna viö hana úr blóðinu, þegar maöur er
1 einu sinni lentur I henni. En ég get ómögulega sagt fyrir
um framtíöaráform. Þaö getur svo mikiö breyst á einu
ári.”