Helgarpósturinn - 13.11.1981, Qupperneq 27

Jie/garpósturínn
Föstudagur 13. nóvember 1981
staklega ákveoio. ao oun- .
ir um það rætt að r'kis 5Stj^rnjn st£tar af ákveð-
; Blm ftfl .ör^nefnahagsstcfnu.
án verði ekki genKÍstryggð, ,tetn?.er ‘ reynd aðelns
verði þau nutt 4 nýjan leik ráðnbirgðalausmn sem
nnlendan grundvöll. «0 af annarn. Þv, til
ir og samþykkt aö það verði ar ma benda a skripa-
- rTnrwrioitrtnfpPrnlII ITIPð -CX---:A~1.—
iðnrorrniAolnr n tTPn(rÍsfe
IfiA eí--
„ÍÐNAÐURINN « um þ«
ii ” rekinn ineo t"
=, s.gSsS-SSw! íl'-SJSf
u?Sogk Í i ^"Ao^tnáðarh^ko.
lækninp ‘'»nn lacð, tu kr6nu„„„ yrðt ák 'nnlcndra K ,deyrl.
>« s5s»?e: s MRsttss
Sí-ðrn F’ Hann f^'vlns vafrœdd ít- i «> er þessu »ri, en sero djei
is.ro 'S5ínir^£?í,“' ^^SSEsv
rroncnsfe .--t.octíAra Seðlabank síðustu aramo. a ^ tn
Engin hjöönun orðbólgu hjá stjórnmálamönnum.
Orðbólga-verðbólga
Enn á ný hefur rfkisstjórnin boðað efna-
hagsráðstafanir. Almenningur ætti fyrir
löngu að vera hættur að kippa sér upp við
slikt, og sist ættu menn aö láta sér bregða
nú. Fyrir utan gengisfellingu um 6,5% eru
þessar aðgeröir nefnilega þess eðlis, að þær
virðast fljótt á litið litil sem engin áhrif
munu hafa á lifskjör fólks.
Þær snúast nefnilega að mestu um til-
færslu á fjármunum i þeim frumskógi efna-
hagsmálanna sem hið svonefnda styrkja-
kerfi er. Og um þann frumskóg er erfitt að
rata fyrir þá sem ekki eru innvigðir i leynd-
ardóma hans. Meira að segja þeir efna-
hagssérfræðingar sem ég hef rætt þessi mál
við eru mjög varkárir i tali um áhrif að-
gerðanna og telja nánast ómögulegt að
segja fyrir um þær.
E f reynt er að skoða málið niður i kjöl-
inn virðast jafnvel stjórnmálamennirnir
sem standa fyrir þessum efnahagsaðgerð-
um ekki vera alveg vissir um hvað þeir eru
að fara. Eins og stjórnmálamönnum er titt
nota þeir orðfæri sem venjulegu fólki veitist
erfittmeð að skilja — og jafnvel þeim sjálf-
um. Staðreyndin er að minnstakosti sú, að
bankaráð og bankastjórar Seðlabankans
eru alls ekki sáttir við úrræöi rikisstjórnar-
innar.
L .........i... ~ ~
Eftirköstin eftir strand sovéska kaf-
bátsins I37inniá miðju bannsvæði i skerja-
garðinum úti fyrir sænsku flotastöðinni
Karlskrona eru að byrja að koma i ljós.
Kafarar sænska flotans leita á liklegri sigl-
ingaleið kafbátsins milli skerjanna að þvi
sem hann kann að hafa skilið eftir.
Fyrst og fremst leita Sviar að hlerunar-
tækjum, sem kann að hafa verið komið
fyrir á sjávarbotni eða á skerjum i þvf
skyni að þau sendi til hlerunarstöðva so-
véska flotans merki sem gefið geta vitn-
eskju um umferð til flotastöðvarinnar i
Karlskrona og frá henni, svo og um fjar-
skipti hennar við sænsk herskip á siglingu,
aðrar strandstöðvar og yfirherstjórnina i
Stokkhólmi. Snuðr af þvi tagi þykir likleg-
asta skýringin á siglingu kafbáts 137 upp i
landsteina um vandrataða siglingaleiö,
sem einsér afsannar fyrirslátt sovétmanna
um hafvillu sökum bilaðra siglingatækja.
Eiisænski flotinn vill lika leita af sér
allan grun um að sovéski kafbáturinn hafi
átt annað erindi og viðsjárverðara um
sundin Uti fyrir þýðingarmestu flotastöð
Sviþjóðar. Grunur hefur vaknað um að frá
Þessi óeining kemur meðal annars út i
þeirri einkennilegu stöðu, aö Halldór As-
grimsson, einn þingmanna Framsóknar-
flokksins og jafnframt formaður bankaráðs
Seðlabankans, hefur lýst þvi yfir opinber-
lega, að hann hafi sömu skoðun á efnahags-
ráðstöfunum og bankaráðið og bankastjór-
arnir. Þar sem hér er um að ræða stefnu-
mörkun rikisstjórnarinnar, ekki ráöstafan-
ir sem þegar hafa verið ákveðnar, er ljóst
að Halldór stendur i ströngu þessa dagana
við að „koma vitinu fyrir samflokksmenn
sina”, eins og einn efnahagsmálasérfræð-
ingurinn oröaði það. Þessi uppákoma er
ekki siður skrýtin fyrir þá sök, að alþýðu-
bandalagsmenn i rikisstjórn hafa lengi
staðið gegn þessum ráðstöfunum en loks
látið framsóknarráðherrana sannfæra sig,
að þvi er heimildir herma.
Gengishagnaðarsjóður er eitt þeirra
orða, sem notað er þegar skýrt er frá á-
formum rikisstjórnarinnar.
Af honum á að taka til að styrkja útflutn-
ingsatvinnuvegina.
En hvað er þessi gengishagnaður?
| rauninni er hann ekkert annað en
bókhaldsleg uppfærsla sem er gerð vegna
gengislækkunar — endurmat eigna Seðla-
]
Sovéski sendiherrann i Svfþjóö, Mikhail
Jakoviéff.kemur ábúðarmikill út úr utan-
riksiráöuneytinu i Stokkhólmi frá þvi aö
veita viötöku mótmælaorösendingu.
Eftirmál strands sovéska
kjarnorkukafbátsins
kafbátnum kunni að hafa verið lagt á botn-
inn kjarnorkusprengju, sem unnt sé að
sprengja með merkjasendingu, bjóði sov-
esku herstjórninni svo við að horfa aðhún
telji sér akk i að lama sænska flotann með
þvi að eyða helstu herskipahöfn hans.
Borgin Karlskrona færi þá einnig sömu
leiðina.
Langt er síðan herf ræðingar tóku að ræða
þann usla sem unnt er að gera með þvi að
smi'ða meðfærilegar kjarnorkubotn-
sprengjur og koma þeim fyrir i fjölsóttum
flutningahöfnum eða flotastöðvum. Væru
þær búnar móttökutækjum, sem á sjálf-
virkan hátt gera sprengjurnar virkar um
leið og merki berast frá stjómstöð, sem
verið getur langt i fjarska.
Engar upplýsingar liggja fyrir um, hvort
kjarnorkuveldin hafa látið gera botn-
sprengjur af þessu tagi. Herfræðingar sem
um málið rita hallast þó að þvi að þær hafi
verið smiðaðar, en séu frekar hafðar til
taks i vopnabúrum en að þeim hafi veriö
komið fyrir i höfnum liklegs andstæðings.
Grunsemdir hafa vaknað um að botn-
sprengjulagning hafi hugsanlega átt sér
stað við Karlskrona, vegna þess að þar
kynni aö vera komin skýringin á þvi tiltæki
sovésku flotastjórnarinnar að búa farkost
og kafbát 137 kjarnorkuvopnum. Furðu
vakti, þegar könnunarsveit sænska flotans
mældi geislun frá kafbátnum, sem nam þvi
að i honum væri á annan tug kilóa af
kjarnakleyfum efnum. Sérfróðum mönnum
um sjóhernað kom á övart, að sli'kt far, þri-
tugur kafbátur af gerö sem tálin er Urelt f
nútima sjóhernaöi, skyldi sent á vettvang
búið kjarnorkuvopnum i leiðangur sem
endaði á grynningu inni á sænsku bann-
svæði.
^^kýringar sem fram hafa verið settar
á tuvist kjarnorkuvopna i kafbát 137 á
strandstað eru tvær. önnur er sú að so-
bankans i eriendum gjaldeyri til samræmis
við gengisfellingu. Þessum gengishagnað-
arsjóði má likja við breytingu á fasteigna-
mati. Sé matið hækkað um 50% eykst verð-
mæti fasteignarinnar sem þvi nemur. En
húseigandinn getur ekki notað þennan
hagnað nema með þvi aö selja eignina. A
sama hátt getur Seðlabankinn ekki notað
þær krónur sem gjaldeyririnn hækkar um i
bókhaldinu nema þvi aðeins að ganga á
eignir sinar — eða prenta peninga.
Þá er hugmyndin að nota hagnað Seöla-
bankans i viöskiptum sinum við aðra banka
til að lækka vexti á svonefndum afurðalán-
um. Þessi hagnaður er vissulega fyrir
hendi. Seðlabankinn stendur riflega undir
sér. Hagnaðurinn er meðal annars til kom-
inn vegna svonefndrar bindiskyldu bank-
anna i viðskiptum við Seðlabankann, þ.e.
þeirrar skyldu þeirra aö láta vissan hluta af
veltu sinni i gegnum bankann liggja þar á
vöxtum. En Seðlabankinn lánar lika fé og
tekur fyrir þaö háa vexti, svonefnda refsi-
vexti, og er það fyrirkomulag vissulega
umdeilanlegt.
ÍEn notkun þess fjár sem þannig safn-
ast fyrir er bundin i lögum. Samkvæmt
þeim á að nota þaö til að byggja upp gjald-
eyrisvarasjóð þjóöarinnar til að bæta hugs-
anlegan halla á gjaldeyrisstöðunni, þ.e.
bæta það upp, ef innflutningur þjóðarinnar
kostar meira i gjaldeyri en það sem útflutn-
ingnum nemur. Það er vitanlega pólitisk
spurning hvernig þessi hagnaður er notaö-
ur, hvort það á að vera i þágu einstakra aö-
ila eða þjóðarinnar allrar, vera einskonar
„stuðpúði”, þegar illa árar i millirikjaviö-
skiptum. Og að sjálfsögðu þarf lagabreyÞ
ingu til.
Gengistryggöum afurðalánum til útflutn-
ingsatvinnuveganna er hugmyndin að
breyta i lán i islenskum krónum, meðföst-
um vöxtum. 1 þrjú ár hafa þessi lán veriö i
erlendum gjaldeyri, þeim gjaldeyri sem
hver útflytjandi hefur óskað eftir, og á lág-
um vöxtum. Þessi breyting var á sinum
tima gerð að ósk útflytjenda. En siðan hef-
ur gengi dollarans, sem er mest notaður i
þessum viöskiptum, verið mjög óstöðugt,
og af þeim sökum orðið óhagkvæmt að end-
urgreiöa þessi lán i gjaldeyri. Þaö er þvi
vissulega hagur útflutningsatvinnuveg-
anna, að lánum verði breytt i fyrra horf —
islenskar krónur. En auk þess er hugmynd-
YFIRSÝN t
véska flotastjðrnin umgangist kjarnorku-
vopn afslikri léttúðog hafiþau til umráöa í
svo rikum mæli, að allir kafbátar hennar
séu að staðaldri búnir kjarnorkutundur-
skeytum, hvað svo sem þeir hafa fyrir
stafni. Hin skýringin er á þá leið, að ekki
hafi verið um tundurskeyti að ræða, heldur
hafi kafbáturinn haft innanborðs botn-
sprengjur með kjarnorkuhleðslum af því
tagi sem lýst var hér að framan.
Úr þessu veröur ekki úr málinu skorið
nema svo fari að kafarar sænska flotans
finni botnsprengju i innsiglingunni til
Karlskrona. Sænska stjórnin skirrðist við
að leggja hald á kafbátinn og rannsaka þar
hvern krók og kima, enda vafasamt aö slik
meðferð á strandmálinueigi stoð i alþjóöa-
lögum. Yfirheyrslum yfir skipherranum
var lika hætt, þegar sovéska stjórnin hafði
sent hinni sænsku afsökunarbeiðni.
Hins vegar itrekaði sænska stjórnin mót-
mælisin umleiðog hún létsleppa kafbát 137
og krafði sovétstjórnina nánariskýringa á
ferðum þessa herskips hennar en upp úr
skipherra höfðust. Sér i lagi mótmælti
sænski utanrikisráðherrann komu skips
með kjarnorkuvopn innanborðs upp á
grunn innan sænskrar landhelgi og á bann-
svæði að aukiog krafðist skýringa á, hverju
slikt sætti.
Í fyrradag svaraði sovétstjórnin Svi-
um, og er nU mun hortugri en meðan hún
átti kafbát 137 i höndum sænska flotans.
Sakar hún sænsku stjórnina um að rang-
færa málsatvik, en berþó ekkiá móti þvi að
i kafbátnum hafi verið kjarnorkuvopn.
Oröalag á sovésku nótunni er hið dólgs-
legasta og hrein storkun við Svia eftir það
sem á undan er gengið.
Jafnframt eru sovésk málgögn og frétta-
stofurlátin hefja áróðursherferð gegn Sví-
þjdð. Þar er þvi' til að mynda haldið fram,
að sænskir rannsóknarmenn segist hafa
mælt geislun frá úran 238 úr kafbátnum, en
vitanlega sé það afbrigði málmsins ekki
nothæfti kjarnorkusprengjur. Hið rétta er ,
að rannsóknir Svia sýna að frá kafbát 137
stafaði bæði geislun af úran 238 og úran 235,
en það er ein aðferð við gerð kjarnorku-
sprengja að hafa úran 235 innilukt i Uran
238, þangað til sprengihleðslunni er þrýst
saman í eitt, svo komið sé saman á einn
stað nægilegt magn af Uran 2351il að keðju-
verkun eigi sér stað og sprengjan springi.
in sú aö færa skuldirnar ekki til samræmis
viö skráð gengi, sem þýöir aö lánin hækka
ekki i islenskum krónum, þegar gengið er
fellt. „Þar með er rofin sú gengistrygging
sem hefur verið i gildi og við erum aftur i
sömu súpunni, endurgreiðslur eru orðnar
lægri en sem lánunum nemur”, segir einn
efnahagssérfræðinganna, sem ég hafði tal
af. Vissulega er þetta hjálp, en flestir telja
hana heldur skammgóöan vermi þar eö
taka verður mismuninn af sjóðum Seðla-
bankans, gjaldeyrisvaraforöa þjóðarinnar.
Spurningin er þá sú, hvað gerist, þegar þeir
peningar eru upp urnir.
M
■ Wleira að segja gengisfellingin er ekki
öll þar sem hún er séð. Það má jafnvel með
nokkrum sanni segja, að hún hafi aðeins
veriö 3% miðað við dollarann.Með sama
rétti má reyndar segja, að miðað við pundið
hafi gengið ekkert fallið.
Staðreyndin er nefilega sú, að i janúar i
ár kostaöi pundið 15 krónur, en fór siðan
lækkandi. Eftir gengisfellinguna nú fór
pundið aftur upp i 15 krónur, þannig aö
segja má, að engin gengisfelling hafi orðið.
A sama hátt má segja, að eftir gengisfell-
inguna i ágúst kostaði dollarinn 8.15 isl.
krónur, en hefur siðan farið lækkandi. Við
gengisfellinguna á miðvikudaginn hækkaði
hann i kr. 7.90. Miðaö viö skráð gengi dag-
inn áöur var gengisfellingin 6,5%, en miðað
við gengið i ágúst var hún ekki nema 3%.
Þetta þýðir einfaldlega það, að breskar
. vörur ættu að kosta það sama nú og i janú-
ar, og bandari'skar vörur ættu aöeins aö
i hafa hækkað um 3% miðað við það sem þær
kostuöu i ágúst.
í^eölabankamenn segja, að sú umræða
um efnahagsmál sem nú stendur yfir sé
byggð á misskilningi. Frá sjónarmiði
„venjulegs” manns byggist hún ekki siður
á þvi, að stjórnmálamennirnir tala mál
sem engir skilja aðrir en fáir Utvaldir sér-
fræöingar. Hún byggist á loðnum Utskýr-
ingum, málalengingum og orðaleikjum. Þó
ekki frekar hér en annarsstaðar, þetta er
háttur stjórnmálamanna. Þeir eru viðast
hvar haldnir orðbólgu, ekki siöur en efna-
hagslifið er haldið veröbólgu.
eftir
Þorgrim
Gestsson
]
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
Viðbrögð sovétstjórnarinnar þykja
sýna.að hUn hafieftirkafbátsstrandið gefið
upp von um að styrkja hemaðarstöðu sina i
norðanveröri Evrópu með þvi aö sveigja
hugmyndina um kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum að hernaðarhags-
munum sinum. Sumir talsmenn þessarar
hugmyndar hafa sett hana þannig fram, að
af myndi hljótast stórfelld röskun hern-
aðarlegs og póliti'sks jafnvægis Sovét-
rikjunum ihag, ef af framkvæmd yrði eftir
þeirra kokkabókum.
Hér kemur margt til, og nægir að drepa á
nokkur atriði til að sýna fram á, hversu i
pottinn er búið. Fyrst er rétt að víkja aö
þeim lærdómi sem draga verður af strandi
sovésks kafbáts með kjarnorkuvopn innan-
borðs við Karlskrona. Nú hafa sovétmenn
60 kafbáta á Eystrasalti að staðaldri. Ekki
nægirminna til að tryggja að þeir og önnur
sovésk herskip á þeim slóðum virði bann
við kjarnorkuvigbúnaði en að eftirlits-
sveitirfrá öðrum samningsaöilum haldi sig
að staðaldri um borð i hverju skipi, eða að
sovéski Eystrasaltsflotinn sé lagður niður.
Og þótt svo væri að sovétstjórnin
gengi að slikum kostum og grisjaði þar aö
auki kjarnorkuvopn á landi sem hún hefur
næst Norðurlöndum, væru Noröurlanda-
þjóðirengu óhultari fyrir sovéskum kjarn-
orkuvopnum, þvi þau draga hvert á land
sem vera skal i Evrópu frá fjarlægustu
hlutum Sovétrikjanna.
Kjamorkuveldin sjálf eiga mest á hættu i
kjamorkustyrjöld og hljóta þvi að forðast
hana. Hemaðarmáttinn sem þau ráða yfir
má hins vegar nota til þvingana, þar sem
aflsmunur er mikill. Samningur við Sovét-
rikin um kjarnorkuvopnalaust svæði hvar
sem vera skal i Evrópu, án tengsla við það
sem gerist annarsstaðar i álfunni. gæfi
sovétstjórninni ákjósanlegt tækifærrtil að
innlima það svæði i veldi sitt, þar sem hún
ætti auðvelt með aö neyta aflsmunar til að
knýja rfkin á svæðinu til að lúta vilja sinum
ihernaöarlegum og pólitiskum efnum. Hún
hefði i rauninni sjálfdæmi um hvað hún
vildi telja striða á móti samningnum um
kjarnorkuvopnalaust svæði og aðgerðir til
að framfylgja þeim skilningi sinum.