Helgarpósturinn - 26.11.1982, Qupperneq 13

_J~lelgai--
- pústurinn.
Föstudagur 26. nóvember 1982
13
var næstum undantekningarlaust konan, -
enda fóru ekki margar stúlkur í háskólanám á
þeim árum. Mér finnst stundum unga fólkið
ekki meta sem skyldi hve óskaplega mikils
virði námslánin eru - þrátt fyrir verðtrygg-
inguna.
Ég held aðég hafi verið fyrsti blaðamaður-
inn, sem Matthías Jóhannessen réð að
Morgunblaðinu eftir að hann varð þar rit-
stjóri. Og ég er enn þeirrar trúar, að ég hafi
verið svo lánsöm að upplifa blómaskeið í ís-
lenskri blaðamennsku. Morgunblaðið ger-
breyttist undir ritstjórn Matthíasar frá því að
vera blýfast í viðjum pólitískrar efnismeð-
ferðar og skoðana. Hann innleiddi blaða-
mennsku í átt til þess, sem tíðkast á góðum
dagblöðum í nágrannalöndunum, lagði sig
allan fram um að skilja milli pólitískra skrifa
og almenns fréttaflutnings, hleypa fjöl-
breyttari sjónarmiðum og skoðunum að
blaðinu og lagði mikla áherslu á vandaða og
nákvæma upplýsingaöflun og meðferð, svo
ekki sé talað um þá rækt, sem hann lagði við
mannúðleg sjónarmið og gott málfar. Og
þessi hópur sem vann undir handarjaðri hans
á þessum árum, var afskaplega samheldinn.
Við unnum mikið, vafalaust of mikið - en
sjálfur lagði hann líka óskaplega mikið af
mörkum; hann vann baki brotnu, var í þessu
vakinn og sofinn, kom oft niður á blað um
miðjar nætur, jafnvel hálfklæddur og berfætt-
ur í inniskónum, þegar eitthvað stórmálið
kom skyndilega upp eða einhverju þurfti að
bjarga. Hann var líka geysilega kröfuharður.
Þá voru í reynd allir á vakt eða bakvakt og
unnu hvenær sem þess var þörf og hvernig
sem á stóð fyrir hverjum og einum. Allt varð
að víkja. Þetta var því afskaplega harður
skóli, mun harðari en sá háskóli, sem ég hef
verið í undanfarin ár, þó hann sé líka erfiður
og útheimti mikla vinnu.
Nsáiu
Diaðamenn á borum
- Nú hefur þú lengst af verið í erlendum
fréttum. En byrjaðir þú strax á þeim á Morg-
unblaðinu?
„Ég fór fljótlega í erlendu fréttirnar, vorið
1960, en hélt þó áfram að skrifa viðtöl og
greinar um innlend efni meðfram. Þetta kom
til af því, að ég var með heimili og barn og
þurfti að fara heim eftir vinnu til að sinna því.
Ég gat þá tekið með mér þýðingar og önnur
verkefni heim. í þá daga fóru blaðamenn
yfirleitt ekki heim strax eftir vinnu, þeir sóttu
vertshús, sátu á börum og voru í því að afla
kontakta. Þá var fréttaöflunin ekki eins kerf-
isbundin og nú, hún byggðist mikið á því að
hitta vini og kunningja og snapa uppi fréttir
úti á meðal fólks. Það var öldungis fráleit
hugsun, að blaðamaður færi heim að sinna
heimilisstörfum, enda sagði einn kollegi
minn við mig eftir að ég hafði verið nokkra
mánuði í innlendum fréttum: „Magga mín,
vandamálið með þig er að þú þarft alltaf að
fara heim á kvöldin."
- Það eru 23 ár síðan þú byrjaðir í frétta-
mennsku. Hvers vegna heldurðu að þú hafir
haldið svo lengi út í þessari stressvinnu?
„Ég veit það ekki.Én það virðast vera ör-
lög margra okkar þeirra eidri í starfinu að
komast hreinlega ekki út úr því. Kannski var
þetta fólk meiri blaðamenn í sér en margir,
sem hafa komið í þetta á seinni árum, kann-
ski var okkur starfið eðlislægara. Starfið er
fjölbreytt, þó það sé erfitt. Það er ekki ósvip-
uð tilfinning að starfa í blaðamennsku því að
standa með sjónauka uppi í útsýnisturni þar
sem maður sér vítt yfir í allar áttir en beitir
svo sjónaukanum að hinum eða þessum
staðnum, sem forvitnilegur virðist þá og þá
stundina. Starfinu fylgir viss frelsistilfinning
og ég held kannski að blaðamenn öðlist
smám saman öðrum meiri hæfileika til að sjá
gegnum hræsni og blekkingar til að
greina hismið frá kjarna, enda þótt dagleg
umfjöllun beinist því miður oftar meira að
hisminu en vera skyldi. Um leið missum við
kannski hæfileikann til að trúa á menn eða
málefni. Við kynnumst mörgu áhugavekj-
andi og verðum því ef til vill treg til þess að
yfirgefa útsýnisturninn til að beina sjónum í
einhverja eina átt, vitandi að við lokum þá
fyrir útsýnið í aðrar áttir.‘‘
- Loks yfirgefur þú Moggann og ferð á
útvarpið. Hvers vegna?
liugsaðl
ð kiðseitlnn
Ég fór á útvarpið sumarið 1975 og til þess
lágu margar ástæður. Ein þeirra var, að mér
fannst ég farin að staðna, - ég var í andlegri
og tilfinningalegri sjálfheldu, sem ég varð að
brjótast úr. Starfið á útvarpinu sá ég sem
tækifæri til að prófa nýjan miðil og nýjar
vinnuaðferðir, meðan ég væri að melta með
mér hvað gera skyldi. Það var fróðlegt að
læra á nýjan miðil, auk þess sem ég hafði gott
af því að temja mérþann knappa ritstíl sem er
nauðsynlegur á útvarpi. Þetta var að mörgu
leyti ágætur tími, margt gott fólk en starfsað-
staðan slæm. Það var varla nokkur tími, hvað
þá friður, til þess að lesa sér til, stundum tók
ég til bragðs að flýja á klósettið tii að geta
hugsað í ró og næði, þegar ég var að skrifa
fréttaskýringar. Á sjónvarpinu er líka alltof
lítill tími til að lesa - en þar hefur hver frétta
maður þó smáklefa út af fyrir sig.“
- En þú hættir þó í fréttamennskunni unt
hríð?
„Já, sú ákvörðun varð ofan á. Eg var orðin
langþreytt og þurfti hvíld. Auk þess hafði mig
alltaf langað í háskólanám og heimilisástæð-
ur mínar voru orðnar þannig að ég taldi mér
það fært. Mig langaði líka að sinna einhverj-,
um af áhugamálum mínum um tíma. Megin-
kostur fréttastarfsins, fjölbreytnin, var orðin
mér fjötur um fót á ntargan hátt. Það er til
lengdar bæði þreytandi og ófullnægjandi að
þurfa alltaf að fást við nýja og nýja hluti, að
vera sífellt að setja sig á örskömmum tíma og
undir pressu inn í mál, sem maður veit lítið
eða ekkert um. Hugurinn er út og suður,
maður grípur alla hluti á lofti og hugmynda-
flugið verður að vera sístarfandi. í laganám-
inu neyddist ég til að fara að hugsa eftir
ákveðnum brautum, fást við fá, tiltekin verk-
efni full upp af smáatriðum, sem gátu skipt
máli. Framanaf tók það reyndar á taugarnar
að þurfa að haida sig í svo stífum farvegi - en
þegar á leið fór ég að meta gildi þess, fann að
hugsunin varð einbeittari og að þetta varð að
vissu leyti mikil hvíld fyrir mig. Hinsvegar
held ég að það sé veruleg hætta á því að ungt
námsfólk lokist inni á þessum brautum, og
komi þannig út úr náminu að það skorti
sveigjanleika og frjósemi í hugsun.“
langi irð
blaoamennskunni
- Þú valdir lögfræðina. Hvers vegna?
„Já, það er von þú spyrjir. Lögfræðin er
sennilega, eins langt frá blaðamennsku og
hugsast getur. Kannski er það hluti svarsins.
En það komu fyrst og fremst þrjár greinar til
mála. Mest langaði mig í íslensku og bók-
menntir, sem ég hafði stundað smátíma 1969
eftir að ég eignaðist yngri dóttur mína. En
þar sá ég fátt framundan nema kennslu, sem
mig langaði ekki sérstaklega til að fást við úr
þessu. Félagsfræðideildin - einkum stjórn-
málafræðin - freistaði nokkuð en lögfræðin
varð ofan á, bæði vegna þess að mig langaði
gjarnan að kynnast íslensku þjóðfélagi betur,
eftir að hafa fjallað svona lengi um erlend
málefni, og líka vegna þess að ég taldi hana
kannski opna mér fleiri leiðir, - hafði þá líka í
sigti framhaldsnám í alþjóðarétti síðar rneir. “ ■
Um þetta leyti fór Margrét líka að hafa
afskipti af íslandsdeild Amnesty Internatio-
nal, þar sem hún var formaður á árunum
1977-80.
„Ég hafði tekið þátt í því 1975 að skipu-
leggja þátt íslandsdeildarinnar í herferð
vegna mannréttindabrota í Uruguay, í for-
mannstíð Hilmars Foss. Þegar hann hætti var
ég beðin að taka að mér formennskuna og
freistaðist til að láta undan. Ég var þá á-
kveðin að hætta á útvarpinu og byrja nám og
vildi gjarnan leggja eitthvað af mörkum til
þessara samtaka, sem ég hafði þá fylgst með í
mörg ár og fundist virðingarverð.
- Eru pólitísk átök innan Amnesty?
„í svona fjölmennum samtökum fólks frá
ntörgum þjóðum er auðvitað óhjákvæmilegt
að menn greini oft á bæði um markmið og
leiðir. Hjá Amnesty má segja að einhugur
ríki um meginmarkmiðin, en oft eru uppi
deilur um hversu víðtæk þau skuli vera, hvað
sé unnt að setja undir hvern hatt, ef svo má
segja, - menn deila urn inntak hugtaka, oft og
Helgarpóstsviðtallö:
Margréi
H einreksdóltir
tíðum, og vilja oft gera meira en samtökin
megna, bæði vegna takmarkaðs mannafla og
fjármagnsins. Samsetning samtakanna er
hinsvegar tvímælalaust þverpólitísk, þó ég
geri ráð fyrir að meiri hluti virkra félaga og
forystumanna myndu teljast frjálslyndir.
ncipiog m
hxgri «g vinsirí
í Amnesty deildum hefur oft komið upp sú
staða-ekki síst í byrjun - sem jafnvel brydd-
aði á hér í upphafi - að bæði harðir hægri og
vinstrimenn reyni pólitískt reiptog, vilji báðir
beita samtökunum fyrir sinn pólitíska vagn.
Það þarf mikla varkárni til að koma í vegfyrir
þetta og er viss hentill á virknina að mörgu
leyti. Það sem stendur starfi deildarinnar hér
mest fyrir þrifunt er fámennið. Þeir sem vilja
vinna þessum málstað eru yfirleitt svo önnum
kafnir bæði vegna starfa sinn og annarra
áhugamála. Samt hafa samtökin mætt hér
velvilja og skilningi."
- Nú ertu komin í fréttamennskuna aftur,
en varst ekki búin með námið.
„Já,það var algjör tilviljun að þessi þriðja
fréttamannsstaða í erlenduni fréttum á sjón-
varpinu kom til um það leyti, sem ég varð að
fara að vinna aftur. Mér fannst ekki svo vit-
laust að prófa það, úr því sem komið væri,
læra á þennan miðil lfka - það ýtti undir mig,
að ég fann mig velkomna þangað til starfa, og
þekkti fréttamennina, sem fyrir voru, að
góðu. Ég á hinsvegar eftir tvö ár í námi, sem
mig iangar að Ijúka. Sem stendur er ég í fríi
frá skólanum meðan ég er að komast inn í
starfið og koma fjárhagnum á réttan kjöl.
Svo sé ég til hvernig gengur."
- Þessir þrír fjölmiðlar, sem þú hefur starf-
að á,eru ákaflega ólíkir. Geturðu gert upp á
milli þeirra?
„Nei, það er ekki svo auðvelt; hver hefur
sína kosti og galla. Sjónvarpið er þyngst í
vöfum, það krefst sama knappa stílsins og
útvarpið en við það bætist að við verðum að
taka tillit til myndefnisins sem oft er tak-
markað, það tekur oft mikinn tíma að finna
og velja myndir og samræma efninu, sem um
þarf að fjalla. Við verðum að varast að láta
stangast á það sem eyrað nemur og augað sér
og getur því stundum verið álitamál. hvort
heldur á að beygja textann undir myndefnið
eða vera sjálfur í mynd með texta, sem maður
telur skipta meira máli en myndefnið. Það
þarf að finna jafnvægi þarna á milli en ég er
þeirrar skoðunar eftir að hafa horft talsvert á
erlent myndefni, að of mikil þjónkun við
myndmálið geti hæglega orðið mönnum af-
sökun fyrir því að sleppa frá sér illa unnum og
innantómum texta.“
„S«mi ab leljasl lil
„goiniu iðlkanna””
- Það er kannski ekki fallegt af mér að
spyrja þig einsog „einn af gömlu jálkunum".
Samt er freistandi að láta fjúka spurninguna
um hvernig þér lítist á ungu blaðamennina nú
um stundir?
„Mér þykir nú bara sómi að því að teljast til
„gömlu jálkanna". Hinsvegar þekki ég ungu
blaðamennina varla nóg til að segja nokkuð
afdráttarlaust urn þá; þú mátt ekki gleyrna
þvi' að ég hef verið frá þessu í nokkur ár. í
fljótu bragði sýnist mér þeir upp og ofan eins
og okkar kynslóð var. Mannaskipti eru mjög
tíð í stéttinni.kannski vegna þess að menn
fara í þetta starf með einhverjar rómantískar
grillur eða af því að þeir telja það geti orðið
þeim til framdráttar á öðrum sviðum, en hafa
svo ekki úthald, þegar þeir komast að því
hvað þetta er strembin vinna - vilja ekki
verða húðarjálkar - og ég lái þeim það svo
sem ekki. Mörgum finnst líka erfitt, hef ég
heyrt, að eiga alltaf gagnrýni yfir höfði, sent
er alltaf miskunnarlaus í garð blaða- og frétta
manna, eins og við vitum; í þessu starfi helst
mönnum ekki uppi að dylja eða grafa mistök
sín og oft sitja þeir uppi með mistök annarra,
fyrir utan rökræðurnar um hvort þeir geri
hlutina svo vel sé eða ekki. Þess er svo auðvit-
að að gæta, að unga fólkið hefur miklu fjöl-
breyttari starfs- og menntunarmöguleika en
mín kynslóð hafði.“
- Nú hafa margir komið inn í stéttina með
fjölmiðlamenntun, fjölntiðlafræðingar og
fleiri, hvernig líst þér á það?
„Vel að sjálfsögðu, enda þótt slík menntun
sé út af fyrir sig engin trygging fyrir því, að
ntenn verði góðir blaðamenn -en öll mennt.
un er af hinu góða og því fjölbreyttari sem
hún er, þeint rnun betra fyrir fjölmiðlana og
neytendur þeirra. Fyrir blaðamenn sjálfa
eykur það að sjálfsögðu starfsmöguleika,
vilji þeir segja skilið við stressið, að hafa
sérmenntun á einhverju öðru sviði. En
auðvitað hefði fyrir löngu átt að vera kominn
upp íslenskur blaðamannaskóli í einhverri
mynd, annaðhvort námskeið eða námsbraut
við Háskólann. Það hefur verið ntikil blóð-
taka fyrir fjölmiðlana að þjálfa upp fólk í það
endalausa og missa síðan flesta eftir að þeir
voru farnir að geta eitthvað. En auðvitað gott
fyrir fólkið, sem þannig hefur verið í
nokkurskonar launuðu námi.“
B laðamennskuieg
umljolliin um lóniisi
Svo sem var kannski við að búast þar sem
tveir blaðamenn koma saman, höfðum við
gleymt okkur við að spjalla um starfið og
tíminn var floginn áður en við vissum af. Að
lokum komum við aðeins inn á eitt af áhuga
málum Margrétar, músík, en hún hefur
undanfarið skrifað greinar um tónlistarmál
fyrir Morgunblaðið.
„Ég geri það nú aðeins sem blaðamaður,
að frumkvæði nokkurra tónlistarmanna, sem
vildu stuðla að aukinni og reglulegri umfjöll-
un um það, sem við gætum kallað alvarlegri
músík.“
- Þú hefur fengið tónlistarhneigð í arf frá
föður þínum?
„Að nokkru leyti, líklega, þó var líka mikil
sönggleði í móðurfjölskyldu minni, og ég hef
hneigst að annarri tegund tónlistar en hann,
þó mér þyki líka allgaman að jassmúsík. En
þeir voru systkinasynir faðir minn, Bjarni
Böðvarsson (faðir Ragnars Bjarnasonar) og
Jón Leifs - og svo ólíkir menn sem þeir voru
fengust þeir allir hver við sína tegund tónlist-
ar, svo að þarna hefur líklega verið allsterk
æð. Sjálf hef ég frá barnsaldri haft mikla þörf
fyrir músík en hafði af ýmsum ástæðum ekki
tök á að leggja hana fyrir mig. Alla vega
hefur músík verið mér góður heimur að leita
skjóls í, þegar á móti blæs og hún getur verið
góður mælikvarði á það, hvort maður er and-
lega og tilfinningalega lifandi eða dauður.“
iminn nndir naminu Blarnason