Helgarpósturinn - 08.03.1984, Side 6

INNLEND YFIRSY
Greiðsluhalli fjárlaga eða „götin” svo-
nefndu hafa verið á dagskrá undanfama
daga. AJbert Guðmundsson fjármálaráð-
herra gerir Alþingi grein fyrir nýjum útreikn-
ingum á stöðu fjárlaga í dag. Albert hefur
gefið upp töluna 1.845 milljónir sem
greiðsluhalla. Þjóðviljinn birti frétt þess
efnis í gær, að 900 milljónir króna vantaði í
húsnæðislánakerfi ríkisins. Alls er því rætt
um 2-3 milljarða króna „stórgöt”. En hverjar
eru ástæðurnar fyrir götunum, hvað er til
ráða og hvaða pólitíska dilk dregur greiðslu-
hallinn á eftir sér?
Samkvæmt heimildum HP mun greiðslu-
hallinn á fjárlögum vera 2 milljarðæ ef frá er
talið „gatið” í húsnæðisláníikerfi ríkisins.
Skýringarnar á greiðsluhallanum eru fimm:
Vanáætlun við gerð fjárlaga, óþekktir út-
gjaldaliðir við fjárlagagerð, misheppnaður
sparnaður ríkisstjómarinnar, aukin útgjöld
ríkissjóðs og tekjuáætlun sem hefur bmgð-
ist. Kíkjum nánar á dæmi fjármálaráðuneyt-
isins sem gekk ekki upp:
Hálfur milljarður var vanáætlaður. Hann
skiptist í eftirfarandi: Kostnaður við almenn-
ar tryggingar, þó einkum lyfjakostnaður
spítala, reyndist hærri en talinn var. Þá var
rekstrarkostnaður við embætti sýslumanna
og bæjarfógeta hærri en vonir stóðu til, og
sömu sögu er að segja um rekstrarkostnað
grunnskóla. í síðara dæminu mun skólaakst-
urinn einkum haia verið óhagkvæmur og
haft neikvæð áhrif á rekstrartölur gmnn-
skóla í heild.
Við gerð fjárlaga hvíldu ýmsir útgjaldalið-
ir á ríkiskassanum án vitundar fjárlaga-
smiða. Þessir ófyrirsjáanlegu útgjaldaliðir
nema alls hcilfum milljarði. Hér er einkum
um að ræða tvö lán, það fýrra, þriggja ára
gamalt, til verðjöfnunarsjóðs en hið síðara
lán til Hafnamálastofnunar vegna hafnar-
framkvæmda við Straumsvík, nokkuð eldra.
Ríkið veitti ábyrgð fyrir lánunum og er þau
féllu í eindaga í ár Ienti greiðslubyrðin á
eftir Ingólf Margeirsson
Ríkisstjórnin hefur um tvennt að
velja: Hækka skattana eða taka
erlend lán. Báðir kostirnir geta
orðið afdrifaríkir fyrirstjórn og
þjóð.
Þannig urðu götin til
ríkiskassanum. Einnig vom ófyrirsjáanlegir
mun hærri dráttarvextir en reiknað var með
á látnum ríkissjóðs hjá Seðlabankanum.
Dráttarvextirnir em nú ein milljón króna á
dag, eða 360 milljónir á ári, og er sú upphæð
mun hærri en þeir embættismenn gerðu ráð
fyrir sem sömdu fjárlögin.
Misheppnaður spamaður hefur kostað
ríkisstjórnina hálfan milljarð. Áætluð lækk-
un á ríkisútgjöldum við almennar tryggingar
nam 300 milljónum króna en brást algjör-
lega. Sömu sögu er að segja af áætlaðri út-
gjalddækkun til námsmanna sem metin var
á 100 milljónir. Við þessar 400 milljónir í
mínus bætist 80 milljón króna aukning til
niðurgreiðslu á raforku og 20 milljón króna
aukning í útflutningsbætur. Eða samanlagt
hálfur milljæður.
, Tekjuáætlun brást ennfremur. Það mis-
heppnaða reikningsdæmi kostaði ríkiskass-
ann rúmlega 400 milljónir. Það voru einkum
óraunhæfcir áætlanir um lánsfjáröflun á inn-
iendum lánamarkaði og sala á ríkisskulda-
bréfum sem komu ríkisstjóminni í koll.
Aætlunin hljóðaði upp á 800 milljónir, en
aðeins tæplega helmingur þeirrcir upphæð-
ar náðist inn.
Eftir stendur ríkisstjómin, með AJbert
Guðmundsson fjármálaráðherra í farar-
broddi, með misreiknað dæmi upp á 2 millj-
arða. Ofan á þessa tölu bætist svo „gat” í
húsnæðismálakerfinu upp á tæpar 900 millj-
ónir.
Hvað tekur ríkisstjómin til bragðs? Sain-
kvæmt heimildum HP em aðeins tvær leiðir
færar: Hækkun á sköttum eða erlend lán-
taka. Fyrri kosturinn, skattlagningin, mun þá
væntanlega birtast í hækkun tekjuskatt-
stigans og/eða skylduspamaði. Þá er einnig
talað um álagningu tryggingargjalds; sem
sagt beinar greiðslur, svonefndan nefskatt
sem er bundinn tekjum, eða breytingar á
sjúkratryggingcirgjaldi. En þetta er hvorki
góður né heppilegur valkostur, pólitískt séð.
Síðari kosturinn, auknar erlendar lántökur.er
enn óheppilegri. Þær erlendu lántökur sem
áætlaðar em í ár nema 58% af þj('x5arfram-
leiðslunni. Ríkisstjómin hefur lýst því yfir,
og hefur þar til viðmiðunar siðmenntaðar
þjóðir, að erlendar lántökur megi ekki fara
yfir 60% af þjóðarframleiðslu. Hvert 1% í
erlendum lántökum, miðað við þjóðartekj-
ur, nemur 640 milljónum. 2 milljarða „gat”
þýðir samkvæmt því 3% í viðbót. Erlendar
lántökur myndu því alls nema 61% af þjóð-
arframleiðslu og ríkisstjómin komin í vond
mál.
Nú er það ekkert nýtt að halli sé á fjárlög-
um. Þau „göt” hafayfirleitt verið falin í auka-
fjárveitingu; lánum sem tekin hafa verið hjá
Seðlabanka íslands og þýða einfaldlega
meiri seðlaprentun. Hallinn í fyrra, þegar
Ragnar Arnalds sat á stóli fjármálaráðherra,
n'am 3 1/2 milljörðum. Aukafjárveitingamar
huldu hins vegar það „gat” og ríkisstjóminni
tókst að sýna fram á rekstrarafgang af fjár-
lögum.
Það nýja við stefnu ríkisstjórnarinnar, eða
öllu heldur við vinnubrögð Alberts Guð-
mundssonar, þegar f járlögin em annars veg-
ar, er að leggja spilin á borðið. Frumkvæði
Alberts er að láta gera úttekt á horfunum og
kynna úttektina fyrir Aþingi. Þetta nýmæli
ber að lofa. Hitt er annað mál hvort hin nýju
vinnubrögð munu forða ríkisstjóminni og
þjóðinni eillri undan aðsteðjandi verðbólgu-
gosi, sem „götin” spá óneitanlega fyrir um.
ERLEND YFIRSÝN
eftir Magnús Torfa Ólafsson
í fyrsta skipti síðan fyrir Falklandseyja-
stríð er fylgi Verkamannaflokksins komið
frcim úr fylgi íhaldsflokksins í skoðanakönn-
unum meðal kjósenda á Bretlandi. í fyrstu
aukakosningum á kjörtímabilinu komst
Tony Benn, fallinn foringi vinstra arms
Verkamannaflokksins, aftur inn á þing, en
frambjóðandi íhaldsmanna lenti í löku
þriðja sæti, langt á eftir frambjóðanda
Bandalags frjálslyndra og sósíaldemókrata,
með 15% atkvæða.
Ástæðan fyrir þessum snöggu veðrabrigð-
um í breskum stjómmálum er að glæsilegur
sigur í síðustu þingkosningum virðist hafa
stigið Margaret Thatcher forsætisráðherra
til höfuðs. Hún hefur frá upphafi foringja-
ferils síns fyrir íhaldsflokknum verið einráð
og illskeytt við hvem sem dirfst hefur að
vera á öðm máli en hún, en nú hefur keyrt
um þverbak. Afleiðingin er mistök og skyss-
ur, sem á skömmum tíma hafa snarsnúið
almenningsálitinu gegn íhaldsmönnum.
Meginástæðan fyrir álitshnekkinum sem
Thatcher og stjórn hennar hafa beðið er árás
á rétt manna til að vera í stéttarfélagi og þar
með til að hafa samningsrétt um kaup sitt og
kjör. Þetta má sannarlega kalla kaldhæðni
örlaganna því það sem lengi vel var Thatdier
drýgst til vinsælda og álits með Bretum, var
að hún reyndist fyrst stjómmálaleiðtoga
hafa dirfsku til að draga vígtennumar úr
óprúttnum verkalýðsleiðtogum og löglausu
kjarakapphlaupi þeirra. Eftir að barátta allra
gegn öllum í verkalýðshreyfingunni hafði
komið síðustu stjóm Verkamannciflokksins
á kaldan klaka, vann Margaret Thatcher sig-
ur út á fyrirheit um að koma lögum yfir
uppivöðsluseggina í verkalýðsfélögunum.
Það hefur hún efnt og hlotið vinsældir fyrir.
En nú er komið á daginn, að öðm máli
gegnir, þegar um er að ræða að leysa upp
stéttarfélag með valdboði. Þá er farið yfir
markið og hefðbundnum rétti breskra þegna
stefnt í voða.
Upphaf málsins er, að í fyrra var dæmt í
rétt einu njósnamáli í Bretlandi. Geoffrey
Prime var sekur fundinn um að hafa látið
sovésku leyniþjónustunni í té vitneskju um
starfshætti í fjarskiptahlustunarstöð við
borgina Cheltenham. Þar starfa 7000 sér-
hæfðir starfsmenn að því að fylgjast með
f jarskiptum víða um heim, taka upp sending-
ar og ráða dulmálsskeyti.
Verður fjáröflun sonarins
móðurinni að falli?
Járnfrúin tekin aS ryðfalla
Svo leynileg er þessi starfsemi, að hlust-
unarstöðvarinnar var hvergi getið, fyrr en
mál Prime kom upp. Það leiddi í ljós, að í
Cheltenham hafði öryggisráðstöfunum og
eftiriiti í ýmsu verið áfátt.
Bandaríkin greiða mikinn hluta af rekstr-
arkostnaði hlustunarstöðvarinnar, gegn því
að hafa aðgang að efninu sem þar er safnað,
og Bandaríkjamenn létu í ljós óánægju með,
hvemig á málum var haldið í Cheltenham.
Breska stjórnin greip til margvíslegra ráð-
stafana til að bæta úr því sem talið var að
gengið hefði úrskeiðis í stöðinni.
Thatcher forsætisráðherra ákvað, að
meðcil annars skyldu starfsmenn í Chelten-
hcim sviptir rétti til að vera í stéttarfélagi
með samningsrétt um kaup og kjör. Var Sir
Geoffrey Howe utanríkisráðherra látinn
bjóða 7000 manna starfsliðinu að undirrita
skjal um að þeir afsöluðu sér hver um sig
þessum rétti gegn 1000 sterlingspunda
greiðslu, ella yrðu þeir að láta af starfi.
Stéttarfélög opinberra starfsmanna tóku
þessa réttindasviptingu óstinnt upp. Einnig
mæltist hún illa fyrir meðál almennings.
Þegar málið var rætt kom í ljós, að aldrei
hafði komið til neinna truflana á starfsemi í
Cheltenhcim vegna verkfalla né umsvifa
stéttarfélagsins. Sömuleiðis reyndist
Thatcher ekkert samráð hafa haft við ráð-
herra verkalýðsmála né yfirstjóm embættis-
kerfisins.
Yfirstjórn breska verkalýðssambandsins
tók málið að sér, og forsvarsmenn stéttar-
félaga embættismanna buðu Thatcher að
gefin skyldi skuldbinding, iagalega bindcmdi,
um að til engra vinnustöðvana skyldi nokkru
sinni koma í Cheltenhcim cif hálfu verkalýðs-
félaga. íhaldsþingmaður Cheltenhamkjör-
dæmis tók svari kjósenda sinna. En Thatc-
her vísaði öllum sáttaboðum á bug og fór
sínu fram. Niðurstaðan verður að flestir
starfsmenn í Cheltenham taka boðinu um að
selja rétt sinn fyrir þúsund pund, en nokkrir
neita að undirrita og verða látnir fara, þar á
meðal ýmsir lykilmenn í starfseminni.
Thatcher hefur þar með orðið til að valda
þeirri truflun á hlustunarstcufseminni, sem
hún segist vera að afstýra.
Þegar Bandalag frjálslyndra og sósícil-
demókrata knúði fram umræður og at-
kvæðagreiðslu um málið á þingi, fór ríkis-
stjórnin mjög halloka í umræðum, þótt hún
hefði mikinn meirihluta við atkvæða-
greiðslu, eftir að Neil Kinnock, foringi Verka-
mannaflokksins, skipaði sínum mönnum að
sitja hjá af afbrýðissemi út í Bandalagið. En
skoðanakannanir sýna, að hátt í tveir þriðju
Breta fordæma framkomu Thatcher í máli
starfsmanna í Cheltenham, og fulltrúar
verkalýðssambandsins neita að sitja fundi
samráðsnefndar um viðgang atvinnuveg-
anna undir forsæti hennar.
Kurr íhaldsmcinna yfir óráðþægni og ein-
þykkni forsætisráðherrans hefur enn magn-
ast, eftir að hún neitar að gera hreint fyrir
sínum dyrum í máli sem varðar fjáröflun
sonar hennar og gæti haft vafasama hlið. í
hitteðfyrra fór Thatcher í opinbera heim-
sókn til soldánsdæmisins Ómcins við Persa-
flóa, og var erindið ekki síst að koma því til
leiðar, að breskt fyrirtæki fengi stóran samn-
ing um háskólabyggingu í landinu. Nú er
komið á daginn, að Mark Thatcher var í
Óman samtímis foreldrum sínum, og hcinn
var umboðsmaður þess breska fýrirtækis,
Cementation, sem varð hlutskarpcist í
keppninni um að byggja háskóla fyrir 300
milljónir punda.
Virtustu helgarblöð Bretlands, Observer
og Sunday Times, hafa rakið málavexti, og
Peter Shore, talsmaður Verkamannaflokks-
ins í málum sem varða embættisfærslu og
rétta stjómarhætti, hefur krafið forsætisráð-
herra sagna. Enginn hefur staðhæft að
Thatcher hafi notað aðstöðu sína til að hygla
syninum á ótilhlýðilegan hátt, en Shore hef-
ur sýnt fram á það með fjölda dæma, að í
Bretlandi ríkir sú regla að í málum sem
þessu verða ráðherrar að vera reiðubúnir til
að hreinsa sig af öllum grun.
Thatcher tók því fagnandi, þegar hún
hlaut viðurnefnið Jámfrúin, og virðist halda
að því aðeins beri hún það með rentu að hún
fari sínu fram í hverju einu og hafi að engu
ráð sem stangast á við hennar vilja. Hennar
stóra stund var Falklandseyjastríðið. En nú
er að koma á daginn, að hún getur ekki
óhegnt farið með flokk sinn né stjómarand-
stöðuna sem argentínska óvini.
Enn eykst þrýstingurinn, því á sunnu-
daginn skýrði Sunday Times frá því, að
bankareikningurinn sem geymir umboðs-
laun Cementation til Marks Thatchers fyrir
erindreksturinn í Óman er einnig á nafni
Denis föður hans, sem fyigdi konu sinni í
Ómanferðinn:.