Helgarpósturinn - 04.04.1985, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
eftir Ómar Friðriksson
„Þessari orkuveislu er lokið,“ sagði Sverrir
Hermannsson iðnaðarráðherra í blaðavið-
tali fyrir skömmu. Kvað hann sín helstu ein-
kunnarorð vera að greiða skuldir og eyða
ekki, enda væri víða pottur brotinn í orku-
málum. Hann er ekki einn um að tala á þess-
um nótum. í seinni tíð hefur umræðan um
orkumál og orkunýtingu nánast skauthverfst
frá því sem var fyrir fimm árum. Þá vildu
flestir virkja mikið og virkja fljótt því mark-
aður fyrir orku myndi stóraukast á komandi
árum og framtíðarhagsæld var talin liggja í
hraðri uppbyggingu orkufreks iðnaðar —
helst stóriðju — og var ágreiningur því sem
næst eingöngu bundinn við hvernig eignar-
hlutdeild skyldi háttað.
Nú eru stóriðjudraumar æ sjaldnar viðrað-
ir í máli manna. Flestir þeir iðnaðarkostir,
sem ræddir voru sem væntanlegir orku-
kaupendur, þegar Alþingi markaði sína
stefnu um stóraukna uppbyggingu virkjana
víðsvegar um landið næstu 10—15 árin á ár-
unum 1981 og 1982, eru nú gleymdir ofaní
skúffum eða hefur verið frestað. Sýnt þykir
að orkuspár þær sem gerðar voru og lagðar
til grundvallar stefnu og ákvörðunum í virkj-
unarframkvæmdum voru alltof háar. Má
vænta endurskoðaðrar raforkuspár með vor-
inu og benda fregnir undanfarið til þess að sú
spá muni sýna að eldri spár hafi ekki verið
mjög áreiðanlegar til að byggja á við stefnu-
mörkun i virkjun fallvatna og jarðvarma í
framtíðinni.
Nú mun um helmingur af erlendum lang-
tímaskuldum íslendinga bundinn í orku-
mannvirkjum. Ýmsum framkvæmdum hefur
verið frestað og stjórnvöld dregið úr því fjár-
magni sem Landsvirkjun hefur farið fram á
að fá að taka að láni til framkvæmda. Engu að
síður hefur miklu fé verið varið til og skulda-
bagginn þyngdur í raforkugeiranum. Það fór
varla fram hjá nokkrum manni þegar Finn-
bogi Jónsson, framkvæmdastjóri Iðnþróun-
arfélags Eyjafjarðar og varamaður í stjórn
Landsvirkjunar, hélt því fram með rökum, að
Landsvirkjun hafi fjárfest í orkuveitum langt
umfram þörf markaðarins, sem svaraðj til.
4—4,5 milljarða króna. Skiptar skoðanir
Stefnir í að Blöndu
verði enn frestað?
Eftirköst orkudraumanna
aö koma í ljós
urðu um réttmæti reikninganna og
staðhæfingar Finnboga en benda má á að
hann lagði m.a. til að fjárfestingarþörf
Landsvirkjunar á þessu ári yrði lækkuð úr
1400 milljónum í 800. í frumvarpi ríkisstjórn-
arinnar til lánsfjárlaga fyrir 1985 var Lands-
virkjun gert heimilt að taka á árinu allt að
1200 milljónum til fjármögnunar á raforku-
framkvæmdum.
Athyglisvert er að þegar frumvarpið kom
úr þingnefnd til annarrar umræðu sl. þriðju-
dag höfðu stjórnarliðar tillögu um að þessi
heimild yrði lækkuð niður í 884 milljónir.
Felur sú ákvörðun í sér að framkvæmdum
við 5. áfanga Kvíslaveitu er frestað um óá-
kveðinn tíma auk þess sem beita á svo mikl-
um niðurskurði á framkvæmdum við Blöndu
á þessu ári sem unnt er, þó enn sé stefnt að
því marki að fyrsta vél virkjunarinn-
ar komist í gagnið 1988. Skiptingu þessara
800 milljóna er annars þannig háttað, að 516
milljónir renna til framkvæmda við Blöndu-
virkjun og 368 milljónir til annarra fram-
kvæmda. Það má svo geta þess að Finnbogi
lagði einnig til í sinni umdeildu skýrslu að 5.
áfanga Kvíslaveitu yrði frestað, eins og
stjórnarliðar hafa nú ákveðið. Vaknar sú
spurning hvort þarna sé verið að fylgja til-
lögum hans og jafnvel þar með verið að taka
undir gagnrýni hans á miklar fjárfestingar
Landsvirkjunar í verki þó margir hafi orðið
til að deila hart á skot hans á Landsvirkjun.
„Þessar breytingar á lánsfjáráætluninni
eru alveg í samræmi við það sem ég lagði til,“
segir Finnbogi Jónsson í samtali við HP.
„Þessi 80 milljóna mismunur byggir á því að
4. áfanginn yrði kláraður, sem er þó ekki
nauðsynlegt að gera. Það var þó talið ódýr-
ara að klára hann fremur en stoppa og byrja
svo allt aftur upp á nýtt einhverntíma síðar."
Finnbogi segir í samtali við HP að hann
teiji að það megi lækka lánsfjárheimildina
enn frekar en hér er stefnt að, „og ég hef trú
á að það verði gert,“ segir hann. „Það verði
dregið úr framkvæmdahraða við Blöndu-
virkjun og þá má lækka þetta enn meira, en
ákvörðun um það verður tekin í vor.“
Aðspurður sagði Finnbogi það sitt álit að
engin þörf væri fyrir Blönduvirkjun 1988,
eins og markaðshorfur eru í dag. „Það má
fresta henni um a.m.k. 3 ár og ég geri fast-
lega ráð fyrir því að tekin verði ákvörðun um
það í vor að fresta henni.“
Stjórnarandstöðuþingmenn sjá þann eina
kost við breytingar á lánsfjárlagafrumvarp-
inu að lántökuheimild Landsvirkjunar er
lækkuð og vilja ganga enn lengra. í nefndar-
áliti sínu segja þau Eiður Guðnason, Ragnar
Arnalds og Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
að draga þurfi verulega úr fjárfestingum í
orkumannvirkjum þar sem ljóst sé að ekki
verður þörf fyrir viðbótarorku eins fljótt og
fyrri orkuspár hafa gert ráð fyrir.
Finnbogi Jónsson er þó ekki á þeirri skoð-
un að það sé glænýtt að raforkuspár hafi
verið rangar: „Þessar umræður í vetur voru
kannski helst til þess að finna nýja ástæðu til
að lækka lántökur til framkvæmda. Að mínu
mati lá það alveg ljóst fyrir þegar í ársbyrjun
’84, að allar þessar orkuspár voru mjög á
skjön við veruleikann og þá var full ástæða
til að endurskoða framkvæmdaáætlanir. Það
hefði ekkert þurft að bíða eftir nýrri orku-
spá.“
Erlendar skuldir þjóðarinnar slaga nú uppí
hálft hundrað milljarða króna. Samkvæmt
nýjustu fregnum stefnir í að langtímaskuldir
þjóðarinnar fari í tæp 64% af þjóðarfram-
leiðslu. Orkufjárfestingar vega þar þyngst.
Arðsemin sem af því átti að hljótast sam-
kvæmt hugmyndum stjórnmálamanna allra
flokka fyrir fáum árum er ekki í sjónmáli.
Framtíð Blöndu — fyrstu stórvirkjunarinnar
af mörgum sem lög gera ráð fyrir — ræðst
væntanlega af niðurstöðum úr samningum
við Alusuisse um 50% stækkun álversins.
Annars eru menn farnir að huga að annarri
atvinnuuppbyggingu en orkufrekum iðnaði
sem framtíðarkosti, s.s. líftækni, fiskeldi og
upplýsingaiðnaði. „Orkuveislunni" er
kannski að ljúka en afleiðingum hennar er
þó engan veginn lokið og að sögn iðnaðar-
ráðherra er ábyrgðin eingöngu „mistækra
stjórnmálamanna".
ERLEND YFIRSÝN
Fyrir ári varð José Napoleón Duarte fyrsti
þjóðkjörni forsetinn í E1 Salvador í hálfa öld.
Duarte hefur sett sér það markmið að koma
á friði í borgarastríðinu, sem hrjáð hefur
landið hátt í áratug. Með milligöngu kaþ-
ólsku kirkjunnar var komið á fundi með
Duarte og foringjum Farabundo Marti þjóð-
frelsisfylkingarinnar, sem stjórna úr útlegð
skæruhernaði. En framhald hefur ekki orðið
á viðræðum forsetans og þeirra.
Ástæðan er ekki að of mikið beri á milli.
Duarte á kosningu sína að þakka friðarvon-
inni sem almenningur í E1 Salvador bindur
við stefnu hans, og foringjar Farabundo
Marti fylkingarinnar verða að taka tillit til
þessa sama almenningsálits. Samt lögðust
samningaviðræður niður eftir fyrsta fund.
Því veldur fyrst og fremst, að Duarte forseti
hefur fram til þessa ráðið fæstu öðru en for-
setaembættinu í E1 Salvador. Á þingi hefur
flokkur Kristilegra demókrata, sem forsetinn
veitir forustu, ekki haft nema 26 þingmenn
af 60. Meirihluti hægri flokkanna hafnar
með öllu viðræðum við Farabundo Marti
fylkinguna og vill berjast til fulls sigurs á
skæruliðum.
Herinn hrakti Duarte í útlegð árið 1972,
þegar hann vann forsetakosningar í fyrra
sinn. Það valdarán varð undanfari skæru-
hernaðar af hálfu vinstri manna gegn her-
foringjastjórn. Enn er grunnt á því góða milli
forsetans og verulegs hluta af forustu hers-
ins. Herforingjarnir féllust ekki á forseta-
kosningarnar, sem lyftú Duarte loks til valda,
fyrr en bandarísk hernaðaraðstoð var bund-
in skilyrði um frjálsar kosningar til forseta-
embættis og þings.
I almennum kosningum á sunnudaginn til
þings og sveitarstjórna gafst Duarte forseta
og flokki hans tækifæri til að brjótast úr sjálf-
heldunni. Forsetinn og menn hans börðust
undir því kjörorði, að þeir þyrftu aukinn
styrk frá kjósendum til að hrinda af stað
raunhæfum viðræðum um innanlandsfrið.
Svo er að sjá sem árangurinn hafi farið
fram úr vonum Duarte og stuðningsmanna
hans. Samkvæmt kosningaspám, sem byggja
eftir Magnús Tórfa Ólafsson
• CIA kærir sig ekki um
að Duarte forseti fái bol-
magn til að ráða við
herinn.
Salvadorbúar kusu
friðargerð við skæruliða
á talningu 60% atkvæða, eru allar horfur á
að valdahlutföllin á þingi snúist við og kristi-
legir demókratar hljóti þar meirihluta, álíka
mikinn og hægri flokkar höfðu áður.
Samkvæmt þessu eru kosningaúrslitin nýtt
áfall fyrir Roberto d'Aubuisson, helsta keppi-
naut Duarte í forsetakosningum í fyrra og
leiðtoga hægriflokkabandalagsins ARENA á
þingi. I fyrri viku komu fram á fréttamanna-
fundi í Washington rækilegri upplýsingar en
áður um feril dAubuisson. Þar skýrði Ro-
berto Santivanez, fyrrum yfirmaður leyni-
þjónustusveitar hers E1 Salvador, frá vitn-
eskju sinni um forustu dAubuisson fyrir
dauðasveitum hægri manna og aðild hans að
morðinu á Oscar Arnulfo Romero, erki-
þiskupi kaþólsku kirkjunnar.
Santivanez var síðast ræðismaður E1
Salvador í New Orleans, en vikið úr embætti
eftir að hann bar vitni fyrir bandarískri þing-
nefnd um þátt opinberra aðila, hers og ör-
yggislögreglu, í athæfi dauðasveitanna, sem
orðið hafa að bana þúsundum óbreyttra
borgara, sem taldir eru á bandi skæruliða.
Nú hefur hann í fyrsta skipti leyst frá skjóð-
unni opinberlega.
Frásögn Santivanez, á fréttamannafund-
inum í Washington og í viðtali við breska
sjónvarpsstöð, er á þá leið, að Þjóðaröryggis-
nefnd hersins hafi snemma árs 1980 skipað
foringjum hers og öryggislögreglu að taka
upp samstarf við dauðasveitirnar, sem
d’Aubuisson veitti forustu. Þetta var gert,
segir Santivanez, til að grafa undan áform-
um stjórnar Adolfo Majanes ofursta um þjóð-
félagsumbætur og friðargerð við skæruliða.
Áhrifamesti talsmaður þjóðfélagsumbóta
og innanlandsfriðar var Romero erkibiskup.
Hann var skotinn til bana fyrir altari þar sem
hann söng messu. Það morð var framið eftir
beinni skipun dAubuisson, segir Santivanez.
Banamenn biskups voru tveir byssumenn úr
þjóðvarðliði E1 Salvador og tveir frá Nicar-
agua. Öryggissveitir stóðu vörð til að sjá um
■ að ekkert truflaði framkvæmd morðáætlun-
arinnar. Um svipað leyti myrtu dauðasveitir
Mario Zamora ríkissaksóknara.
Síðan Duarte forseti komst til valda, hefur
stjórn hans lítt orðið ágengt að koma lögum
yfir morðinga Romero erkibiskups og aðra
ódæðismenn. Slíkt er ekki furða, þegar þess
er gætt að landvarnaráðherra í núverandi
stjórn er Carlos Eugenio Vides Casanova,
sem sat í Þjóðaröryggisnefndinni þegar
ákveðið var að herinn legði dauðasveitun-
um lið.
Robert J. McCartney, fréttaritari Wash-
ington Post í E1 Salvador, segir að þar hafi
vakið athygli, að bandaríska leyniþjónustan
CIA hafi ekki látið fé af hendi rakna til kosn-
ingabaráttu kristilegra demókrata í ár, eins
og gert var í forsetakosningunum í fyrra.
Skýringin er sú, að sögn þeirra sem best
fylgjast með stjórnmálaþróun í E1 Salvador,
að Bandaríkjastjórn lætur sér vel líka að
Duarte forseti hafi takmarkað svigrúm til að
framkvæma stefnu sína að semja frið við
skæruliða. Með hægri menn í meirihluta á
þingi er úrslitavaldið í landinu í höndum her-
stjórnarinnar, og á hana hefur Bandaríkja-
stjórn bein áhrif með hernaðarráðunautum
sínum og vopnagjöfum.
Að þessu sinni hafði meginfylking skæru-
liða í E1 Salvador sig ekki í iframmi til að
trufla framkvæmd kosninganna. Varð það til
að auka kjörsókn og auka sigurlíkur kristi-
legra demókrata.
Upphaflega réttlætti stjórn Reagans í
Bandaríkjunum hernaðaríhlutun sína gegn
Nicaragua með því að skæruhernaðurinn í
E1 Salvador byggðist á vopnasendingum frá
stjórn sandinista þar í landi. Verði friður í E1
Salvador, hrynur þessi stoð undir skæru-
hernaði CIA gegn stjórn sandinista í
Managua.
Bandaríkjastjórn kýs því helst óbreytt
ástand, meðan hún hefur ekki náð settu
marki í Nicaragua. En í Mið-Ameríku er ekki
fast undir fæti í pólitískum efnum. Fram til
þessa hefur CIA aðallega rekið skæruhernað
sinn gegn Nicaragua frá Honduras með lið-
sinni hersins þar og Roberto Suazo Córdova
forseta. Nú hefur forsetinn kært 53 þing-
menn og fimm hæstaréttardómara fyrir
landráð. Ástæðan er að þingið þefur vikið
fimm fyrri hæstaréttardómurum úr
embætti, fyrir að þiggja mútur af forsetanum
og pólitískum bandamönnum hans svo rétt-
urinn túlkaði kosningalög þeim í hag í vænt-
anlegum forsetakosningum.
6 HELGARPÓSTURINN