Helgarpósturinn - 04.04.1985, Blaðsíða 18

SKAK
eftir Guðmund Arnlaugsson
„Hratt flýgur stund“
Segja má að skákin sé ofin úr
þremur þáttum: efni, rúmi og
tíma. Efnið er mannaflinn, þær
tvær sveitir sem standa andspænis
hvor annarri í upphafi tafls og
heyja baráttuna til loka. Rúmið
eru þeir sextíu og fjórir reitir sem
skákborðið samanstendur af. Tím-
inn er mældur í leikjum, hver leik-
ur er ein tímaeining.
í upphafi tafls reyna báðir tefl-
endur að hervæðast á sem
skemmstum tíma, koma mönnum
sínum þannig fyrir að þeir ráði
sem mestu rúmi, í sem fæstum
leikjum. Þessir þrír þættir eru svo
samtvinnaðir að erfitt er að segja
hver þeirra sé mikilvægastur.
Stundum ræður einn þeirra úrslit-
um, stundum annar. Meginmálið
er að hafa yfirburði á réttum stað
og stund, eins og einhver gamall
herforingi sagði.
í þessum þætti er ætlunin að
huga dálítið að tímaþættinum.
Arið 1737 er merkisár í sögu
skákarinnar. Þá kom út í París bók
er nefndist Essai sur le jeu des
echecs — ritgerð um manntafl.
Sama bók kom út í aukinni og end-
urbættri gerð í London átta árum
síðar: The Noble Game of Chess.
Þessi bók varð tímamótarit á ýms-
an hátt, ekki síst sökum þess að
þar var í fyrsta skipti notuð sú
táknun reita og leikja sem við bú-
um við enn eins og fjölmargar
þjóðir aðrar. Áður tíðkaðist að lýsa
leikjum með orðum eða skamm-
stöfunum, eins og enn má sjá á
ensku, frönsku og spænsku. Bret-
ar lýsa Rf3 svo: N-KB3, riddari
fram á þriðju röð kóngsbiskups.
Þetta gamla kerfi hefur þann galla
meðal annars, að þar heitir hver
einasti reitur tveimur nöfnum, eft-
ir því hvort hvítur eða svartur á í
hlut.
Nýrri táknunina sem oft er
nefnd algebrutáknun mætti allt
eins kalla arabíska, því að þaðan
mun hún komin, en höfundurinn
var ættaður frá Sýrlandi. Hann hét
Filip Stamma, og hefur stundum
verið kenndur við Aleppó, sem er
ein af stærstu borgum Sýrlands.
Stamma bjó í Evrópu og varð
frægur fyrir bók sína. Hann tefldi
einvígi við franska tónskáldið
Philidor og beið lægri hlut, en
Philidor var þá tvímælalaust öfl-
ugasti skákmaður heims.
Megininntakið í bók Stammas
voru tafllok og eitt þeirra er ágætt
dæmi um tímann sem örlagavald í
skákinni:
Stamma 1737
Ermenkov gegn Sax
■ ll#i! ■ jjj ■ jgj jjj
W i! H ■ H H liH
■ ■ iöl §jf B 1 i|
í-;,; r §j| jjjf A H H H H
§é m n n /\ íjm mii íHH ínn
■ B ■ ■ Wá. 9 Blf1
gj! il W$ k w §J;: HK WB B
S B B ■ j|| 1I£S1
Ke2 Hbl 49. d8D og hvítur vinnur.
Þriðja dæmið sýnir svo hvernig
nútímaskáld leikur sér að því að
bæta einni sveiflu við:
Wotawa
Hvítur á að vinna.
Hvítur á í vök að verjast. Ekki
dugarað leika 1. g7,svartursvarar
glD, og við 2. Ha8+ Kd7 3. g8D á
hann 3. -Dd4+ 4. Kf7 Dd5+ 5.
Kf6 Dd6+ 6. Kf7 De6+ 7. Kg7
Hgl+ 8. Kh7 De7+ og mátar.
Svartur vinnur vegna þess að
hann er á undan.
En hvítur á kost á kænsku-
bragði, eins konar tímavél, sem
snýr tímamuninum við:
1. Hgl!! Hxgl
Um annað er ekki að ræða: Kf8
2. Hxg2 og vinnur.
2. g7 og vinnur.
Næst flettum við upp í tefldri
skák. Svona stóð taflið eftir 41. leik
svarts í skák sem tefId var á alþjóð-
legu æskumóti í Varsjá árið 1969:
Hvítur á leik.
Taflið er æði tvísýnt. Gegn sókn
svarts — hann hótar meðal annars
Dxfl+ og máti í næsta leik, valdi
drottningin ekki fl eða a.m.k.
fyrstu reitaröðina — teflir hvítur'
fram drottningarpeði sínu sem
getur orðið býsna hættulegt. Það
er erfitt að spá um það hvernig
þessari viðureign muni ljúka.
42. d7 d3
43. Db3 Hc2 44. Da3
Enn verst hvítur mátinu, en nú
kemur ný ógn:
44. ... Dxfl + I 45. Kxfl d2
Hvað nú?
46. Dxf3!Hcl+ 47. Ddll!
Nú þekkjum við bragðið. Svart-
ur gafst upp vegna 47. — Hxdl 48.

Hvítur á að vinna.
Hvítur á hrók og peð yfir, en út-
litið er þó ekki sérlega glæsilegt.
Til að mynda 1. e7 elD 2. e8D
Dg3+.
En hér kemur tímavélin enn til
sögunnar:
1. Hd2l!
1. ...Hxd2 2. Hhl+Hdl
3. Hell!
Þriðji leikurinn endurtekur stef-
ið.
3. ... Hxel 4. e7 Hc(d,f,g,h)l
4. e8D elD 5. Dg6+ og mátar.

VEÐRIÐ SPILAÞRAUT LAUSN Á KROSSGÁTU
Veðurspáin nær fram til laugar-
dags:
Hvöss austlæg átt verður ríkj-
andi við suður-, SA- og aust-
urströndina en úrkomulítið
nema við austurströndina. Hiti
verður á bilinu 2—4°C og við
frostmark á Norðurlandi. Ekki
er gert ráð fyrir miklum breyt-
ingum um páskana nema að
hann fari að blása úr norðri, en
það kemur allt í Ijós. Helgar-
pósturinn óskar lesendum sín-
um, heima og heiman, gleði-
legrar páskahátíðar!
S 9-8
H K-D-6-5
T Á-D-7
L 10-9-3-2
S Á-K-6-5-4
H Á
T K-10-8-6-2
LD-5
Vestur spilar þrjú grönd.
Lausn á bls. 10
B • Æ 1 s R G m
F £ L U s T fí V u R • u m 6 ö T u R
fí K fí ö L U N V S l< p R F fí N fí
5 L U m fí P ft V ft m K fí U P 1 D
/3 Ö L V fí Ð / R 0 D I V R fí N <5 fí n
o L fí U N N V fí L u L S fí R Z> • V / u
ö N V U N R p) F V 1 R l< 1 N N P 5 / N a/
V u s r P R fí V S Æ R 1 N ■ P R h 6
£ / /? P P R R ‘fí fí N fl Ð N 5 fí /V) L.
N • p N fí fí s F ft L r * K l 5 fí N • E T /
N o N R U m Æ L 1 P 1 N ■ /< fí L i N A/
• r Æ R 5 B R E / /V N ■ L 7 r 1 N N 6
• ÍZ i) ó Ð Pi R fí • 6 R fí N N P> R r r fí T fí
fíú/£G FR'iSK Nh/D —"U” s Slé/F RflKL Furfl BflKÓ QoTN FflLL Rfímn TlNl RÆS/R PÉLfíóf)
wm SJfíRT //? /f-
r/V'ts' S/t.ST
V / >± /F/ HfífíUR FEGIS NflL- ELjKfl F?úlm
ÚR KOífíR . / /fíJOá ~ 'fíST FflHGlH N 5Kjó/f) NPTfUR UfflR TÓNN HÆ6RR FLfíHfí SHJO Í3RRL) fíRflfí 'oskóp
FflPfí? DJOFT öfírrjHL FflL/flfí TÆTfl/R mm
) 5/GFlÐ KRuN' u/y> r„ GLRÐ 1/oRGE mUNGUR em 'n - P/NHfí SRmSf K'Rtl. flfl
( 'fíKRF/j H'flt) 5/GKfí SKlLjfí 5uHT>l)R
KRfíPí V/tTfí
FLjörr LITLPi V/mmflK RflVÞ/P. \<EYRt)\ OFflN
þjoÐ KfíLL FjAFU
5TÓR WF.LL/ R£/mf> FÆDDL) FoRfíR A6/
ST'< U FROÐH
vÆTrn TflUT
GUÐ SFSTrR, Ti/fífí ■ ÚlD/K LJTT
VE6UR L'E lE6(J
Hfímfí GRNG SfímHL u. HL/ÐUK FU/O fíömUL FLÖN E/NS um G
/9 UV
'l /fíPRR JflflUK Tv'/HL FISK
SLF/N^ MVNT FoKSK flGNlR
f- FUGL /Nn . - 1 EKKt F'flTT
hN'Ðfí £fí)L SfímuR. j 1 -) fíLDR fíDUR Æöfí
18 HELGARPÓSTURINN