Helgarpósturinn - 04.04.1985, Blaðsíða 16

MYNDLIST
Milt og mjúkofid
Ása Ólafsdóttir sýnir mjúkofin verk í
Gallerí Borg um þessar mundir. Flest eða öll
verkin eru einhvern veginn tengd kettinum.
Á þeim er stundum ofinn köttur. í önnur
skipti eru þau loðin eins og köttur. Ýmis eru
loðin þannig að þau höfða jafnt til lófans og
augans: mann langar til að strjúka þeim eins
og ketti svo þau fari að mala.
í þessu „augnamiði" kembir Ása flötinn
svo augað geti gælt við hann. Og teppin eru
ofin úr ull og mohair sem er einslags angóru-
kattarhár.
Þarna sjáið þið: þetta er allt upp á köttinn
og ofið kattlipurt en ekki stórt. Enginn „mjá-
vefnaður" samt.
Sum verkanna fjalla beinlínis um köttinn.
Eins og á sýningunni 1983 eru þarna kettir
sem nota rófuna á sér næstum eins og
ramma. Kötturinn rammar sig að mestu inn
með rófunni, en hann „bítur ekki í sporð sér“
eins og drekinn.
Allir kettir Ásu eru meinleysisgrey. Þeir
sýna ekki klærnar. Og það gerir Ása ekki
heldur með handbragði eða stíl. Engir endar
fá að „leika lausum hala". Kettirnir veifa ekki
rófunni út fyrir teppið. Ekkert er að brjótast
út úr neinum viðjum heldur að láta sér bara
líða vel á fletinum.
Engin bylting er yfirvofandi. Ekkert lóðarí.
Fráleitt hvás.
Og svo auka litirnir mildina.
Þegar komið er inn á sýninguna dettur
manni í hug fljótt á litið að listakonan sé að
vefa einslags myndasögu um ketti, að hvert
lítið teppi sé reitur sem kallar á annan reit.
En það er rangt. Þetta er að vísu myndvefn-
aður en ekki ofin myndasaga sem hangir
saman á „leyndum þráðum".
Og þá fer maður að hugsa, sökum stærðar
verkanna, að verkin eru í svolitlum sauma-
púðastíl. Þau eru flest á stærð við púða. Og
yfir þeim hvílir hin mikla ró lokaðra glugga
sem ríkti á heimilum á meðan virkilegar
„stássstofur" voru í húsum, þar sem enginn
mátti koma nema á hátíðum.
Þessari heimilislegu stássstofukyrrð sjávar-
þorpa andar frá kisulúruköttunum. í verkun-
um er líka talsverð heimþrá, næstum barns-
leg eða naive tilfinning fyrir íslandi sem er
langt i burtu og hefur yfir sér léttan fjárhús-
blæ og sjávarangan, kannski anda manns
sem rær en á líka nokkrar rollur í skúr.
Og svo þegar komið er heim með hina
barnslegu tilfinningu þá er kannski eðlilegt
að listamaðurinn fari beint inn í „stássstofu-
andann" án reiðilesturs með skyttu. I vefnað-
inum er bara örlítið háðskur tónn. Kannski
sjálfsmynd sem glott er að með gælum.
í verkunum sem voru sýnd við heimkom-
una var hærra til lofts — en núna er allt heim-
ilislegra.
Kettirnir eru orðnir meiri húskettir. Samt
eru þeir ekki orðnir svo íslenskir að þeir leiki
sér við plastrottur. Eða þekki yfir höfuð ekki
mýs en aðeins dósamat.
Stærsta verkið á sýningunni er það marg-
brotnasta. Á því er stórt laufblað sem gæti
verið tré, hið forna tákn aldingarðsins Eden.
Tréð virðist vaxa út úr bergi eða klettum og
teygist úr ljósi með dökkan bol inn í skugga.
Og í skugganum er köttur, næstum svo svart-
ur að hann sést ekki. Hann er næstum „sam-
ofinn" myrkrinu. Og þá spyr maður:
Hvaða köttur er þetta?
Er þetta andskotinn hjá skilningstré góðs
og ills að bíða eftir Adam og Evu eða hefur
hann étið þau bæði?
Veggteppi veita engin svör.
Þau láta áhorfandann renna grun í þaö að
kettirnir séu kannski ekki læður heldur fress-
kettir sem líta út eins og læður. Þetta eru sem
sagt nútímakettir með engar klær en fagur-
lega ofnir og hafa orðið kattafóðrinu „að
bráð". Sjálfir veiða þeir ekki annað en sjón
manna.
Það er kannski nóg.
KVIKMYNDIR
77/ allra hólfa hjartans
Stjörnubíó: ífylgsnum hjartans (Places in the
Heart).
Bandarísk, 1984.
Kvikmyndataka: Nestor Almendros.
Framleidandi: Arlene Donovan.
Handrit og leikstjórn: Robert Brenton.
Aöalhlutverk: Salfy Field, Lindsay Crouse,
Ed Harris, Amy Madigan, John Malkowich,
Danny Glover og fl. .
Robert Brenton hefur átt nokkuð hægan
feril í kvikmyndaheiminum. Eftir frægan fer-
il í útgáfubransanum (art director hjá tímarit-
inu Esquire), gerðist hann leiktjaldasmiður í
kvikmyndum og handritahöfundur. Heims-
frægð öðlaðist hann fyrir handritið að Bonny
og Clyde (ásamt David Newman) og síðar
hefur hann skrifað önnur fræg handrit, svo
sem What's up Doc? og Superman. Síðar
gerðist hann leikstjóri en sló fyrst í gegn sem
slíkur er hann Ieikstýrði Kramer vs. Kramer
(1979) sem færði honum Óskarinn fyrir leik-
stjórn og handrit. 1982 kom myndin Still of
the Night og tveimur árum síðar Places in the
Heart.
Brenton tæpti á æskuminningum sínum
frá Suðurríkjunum í Bonny og Clyde, en í
Places in the Heart tekur hann skrefið til fulls
og sýnir tíðarandann, lífsbaráttuna, vináttu
og kynþáttahatur í smábænum Waxahachie
í Texas árið 1935. Þar fæddist Brenton sjálfur,
og þar uxu fjórar kynslóðir fjölskyldu hans
úr grasi. Flest atriði myndarinnar hafa beina
eða óbeina skírskotun í uppvaxtarár Brent-
ons. Það er einmitt hinn persónulegi stíll sem
gerir Places in the Heart að því snilldarverki
sem hún er.
Ekkert nýtt undir sólinni
Bíóhöllin: 2010.
Klipping: James MitchelL
Tœknibrellur: Richard Edlund.
Tónlist: David Shire.
Kvikmyndataka, handrit (eftir skáldsögu
Arthur C. Clarke), framleiöandi og leikstjóri:
Peter Hyams.
Aðalhlutverk: Roy Scheider, John Lithgow,
Helen Mirren, Bob Balabab, Keir Dullea o.fl.
Peter Hyams (m.a. Outland, Capricorn
One og Star Chamber) ræðst ekki á garðinn
þar sem hann er lægstur þegar hann reynir
16 árum eftir 2001 (1968) að gera framhald
við snilldarverk Stanley Kubricks sem þegar
er orðið sígilt. Nú halda Rússar og Banda-
ríkjamenn í sameiningu til Júpíters þar sem
flakið af geimskipinu Discovery flýtur mann-
laust á braut um plánetuna með tölvuheil-
ann Hal 9000 óvirkan um borð. En Hyams
eftir Guðjón Arngrímsson og Ingólf Margeirsson
Myndin segir frá ungri ekkju, Ednu Spald-
ing (Sally Field sem lék m.a. í Hooper, Ab-
sence of Malice og Norma Rae) sem missir
mann sinn fógetann á fyrstu mínútum mynd-
arinnar. Hún berst við að halda bænum,
jörðinni og börnum sínum tveimur með að-
stoð flökkunegra sem ber að garði á réttum
tíma. Annar maður blindur, Will að nafni
(John Malkovich, m.a. í Killing Fields), flytur
inn á ekkjuna og hjálpar til í eldhúsinu og
vefur tágakörfur. í sameiningu tekst þessi
þrenning, með dyggri aðstoð barnanna og
vina, á við ill öfl, veðurguði og lánardrottna
og bjargar bómullaruppskerunni í höfn. Inn
í þessa sögu fléttast síðan nokkrar örlagasög-
ur úr þorpinu, framhjáhald, Ku Klux Klan-of-
sóknir og annað.
Places in the Heart er vel sögð saga um
tekst hvergi þar sem Kubrick sigraði; vitræn
framtíðarsýn, tæknibrellur af áður óþekktri
stærð, margbreytilegt þema um upphaf
mannsins og stöðu í alheiminum og ekki síst
pottþétt heildarstemmning — á þessu flaskar
Hyams. Hinu er ekki að neita, að tæknium-
gjörðin er öll hin veglegasta og handbragðið
afbragðsgott-þótt þarna sé ekkert á ferðinni
sem ekki hefur áður verið gert í 2001, Star
Wars, Star Trek eða Close Encounters, svo
baráttu alþýðufólks í kreppu fjórða áratugar-
ins, hæg og djúp og fjallar um dyggðir sem
því miður eru allt of sjaldgæfar í streitu-
heimi líðandi stundar. Greindarleg nærfærni
leikstjórans og persónulegar minningar gera
handrit hans og leikstjórn að öruggum
grunni. Síðan byggist ofan á framúrskarandi
leikur, afbragðs leikumgerð og meistaraleg
kvikmyndataka Nestor Almendros (Kramer
vs. Kramer, Sophies Choice og Nótt mín með
Maude (leikstjóri Rohmer) og Sagan afAdele
H. og Síðasta lestin (leikstjóri Truffaut)). Það
eru einkum hin evrópsku áhrif í kvikmynd-
inni sem gera Suðurríkjastemmningu krepp-
unnar svo eftirminnilega. Þetta er hjartahlý
mynd um fólk með stór hjörtu og lítil, gerð
án nokkurrar væmni og nær til allra hólfa
hjartans. — IM
nokkrar geimmyndir séu nefndar. Persónu-
sköpunin er fremur flöt og samtölin óper-
sónuleg eða ívið of tæknivædd til að við á
jörðinni föttum hvað er stundum verið að
fara. Lokalausnin þegar Júpíter breytist í
nýja sól og bjargar yfirvofandi heimsstyrjöld
milli Ameríkana og Rússa og gerir jarðarbúa
friðsæla og hamingjusama, dæmir sig að
sjálfsögðu sjálf.
-1M
Stríöiö fœrt nœr
The Killing Fields er áhrifamikil og óhugn-
anleg kvikmynd. Atburðarásin sem leiddi til
gerðar hennar er að hluta sögð í myndinni
sjálfri: Sidney Schanberg var fréttamaður
New York Times í stríðshrjáðri Kambódíu
um miðbik síðasta áratugar. Hann hafði sér
til aðstoðar innfæddan mann, Dith Pran,
sem túlkaði fyrir hann og sá um að koma
honum á milli staða — var augu hans og
eyru. Með þeim tókst sérstæð og einlæg vin-
átta. Þegar ljóst varð að Rauðu khmerarnir
myndu ná ölíu landinu undir sig og allir Vest-
urlandabúar flýðu Kambódíu urðu þeir vin-
irnir viðskila. Blaðamaðurinn fór heim en
aðstoðarmaðurinn varð eftir meðal fjand-
manna. Nokkur ár liðu án þess að til hans
spyrðist, og hann var almennt talinn af. En
hann lifði.
Eftir endurfundina skrifaði Schanberg bók
um allt saman, metsölubók, og strax þegar
hún var á uppkastsstigi fóru að berast tilboð
í kvikmyndaréttinn að henni.
Kvikmyndunin hefur tekist vel. Líkt og
önnur mjög góð mynd, Under Fire, fjallar
hún um það hvernig fólkið sem flytja á
„sannar" og „hlutlausar" fréttir af heimsat-
burðum getur í raun ekki staðið hlutlaust ut-
an við atburðina sem það á að lýsa, vegna
þess að fréttamenn eru fólk — og fólk finnur
til með öðru fólki. í Under Fire var lýsing á
þéssum andstæðum aðalstefið, en er hér til
hliðar. Killing Fields er fyrst og fremst saga
vináttu tveggja manna og um leið kraftmikil
stríðsádeila.
Við fylgjumst með þeim félögum í starfi,
sjáum í löngum en óhugnanlega trúverðug-
um köflum í fréttastíl hvernig stríðið leggur
blóðugar krumlur yfir venjulegt almúgafólk,
sérstaklega börnin. Við fylgjumst með til-
finningahlöðnum aðskilnaði Prans og fjöl-
skyldu hans og atburðunum sem leiða til
þess að hann verður eftir í landinu. Það er
nánast dauðadómur vegna sambands hans
við vestrænu blaðamennina. í síðari hluta
myndarinnar er Schanberg kominn til New
York, en Pran gengur í gegnum vítisraunir í
fangabúðum Khmeranna.
Þetta er í öllum aðalatriðum vel gerð
mynd og trúverðug. Burðarhlutverkin eru í
höndum Sam Waterston og dr. Haing S. Ngor
og eru báðir góðir — Kambódíumaðurinn
fékk Óskar fyrir. Handritið, leikstjórn Roland
Joffe, að ógleymdri ytri umgjörð myndarinn-
ar, er hnökralítið. Einstök atriði orka auð-
vitað tvímælis, einkum eftir að blaðamaður-
inn er kominn til New York. Þá eru dregnar
inn persónur sem lítið sem ekkert gildi hafa
fyrir frásögnina, svona eins og til að þakka
þeim fyrir veitta aðstoð á sínum tíma.
Þegar Schanberg tekur í myndinni við
verðlaunum fyrir blaðamennsku í Kambód-
íu lýsir hann starfi sínu sem tilraun til að sýna
bandarískum almenningi að stríðsátökin í
Kambódíu voru meira en kenningar banda-
rískra stjórnmálamanna um mikilvægi
valdajafnvægis o.s.frv. — hann vildi sýna
frammá þær þjáningar sem stjórnendur yllu
saklausu fólki með ákvörðunum sinum,
teknum í órafjarlægð. Myndin er magnaður
endapunktur þess ætlunarverks.
— GA.
16 HELGARPÓSTURINN