Helgarpósturinn - 26.06.1986, Blaðsíða 4

eftir G. Pétur Matthíasson
INNLEND YFIRSYN
Listahátíð er undarlegt fyrirbæri. Fyrir-
bæri sem ekki er beint rifist um í þjóðfélag-
inu en er þó alla tíð á milli tanna fólks. Þetta
gildir fullkomlega um Listahátíð í Reykjavík
1986. Sú hátíð reyndi að fara aðrar leiðir,
reyndi að bregðast við gagnrýni á fyrri hátíð-
ir, t.d. með því að hafa færri atriði, frægara
fólk, ekki gleyma jassinum eða poppinu.
Samt sem áður er fólk á sama hátt og áður
mismunandi ánægt og mismunandi óánægt.
Er það bara ekki eins og það á að vera? Eða
hvað?
Eitthvað eru þó menn sammála um í sam-
bandi við Listahátíð. Það er hægt að taka
undir orð klippara Þjóðviljans Pö/s Valssonar
í því sambandi þegar hann segir: „Vonandi
greinir menn ekki lengur á um að öflug Lista-
hátíð er nauðsynlegur þáttur t lífi fámennrar
þjóðar sem sjaldan gefst tækifæri til þess að
fá inn á borð til sín bitastæðustu molana í
kúltúr heimsins. Listahátíð á að standa fyrir
hingaðkomu viðurkenndra listamanna í
hverri listgrein, en einnig og samhliða á hún
að kappkosta að gefa landsmönnum færi á
að kynnast af eigin raun þeim hræringum í
samtímalistum sem merkastir þykja eða
umdeildastar eru. Og Listahátíð, með stóru
,,elli“, verður að vera hátíð ísienskra lista,
bæði þeirrar sem þegar hefur áunnið sér við-
urkenningar í samfélaginu sem og þeirrar
sem rétt er þornuð á papprínum, léreftinu
eða nótnablaðinu."
Margir viðmælenda Helgarpóstsins í þess-
ari viku eru sammála um að Listahátíð 1986
hafi að mörgu leyti verið ágæt, þetta hafi ver-
ið lítil og nett hátíð. Eins og gefur að skilja
eru menn ánægðir með stóru nöfnin á hátíð-
inni: Bergman, Picasso, Lessing, Claudio
Arrau, Daue Brubeck og Herbie Hancock,
Paala Burchuladze og Katia Ricciarelli.
Neyðarleg óheppni að tvö þeirra síðast-
nefndu komust ekki til landsins. Mörgum
finnst þó alveg nóg um allar stórstjörnurnar.
Listahátíð hefur t.d. verið gagnrýnd fyrir að
gera of lítið með íslenska tónlistarmenn. T.d.
skrifaði tónlistargagnrýnandi HP, Karólína
Eiríksdóttir: „Ég hef ekkert á móti stórstjörn-
um á heimsmælikvarða. /.../ En það má ekki
gleyma að rækta eigin garð og hlutur ís-
lenskra tónlistarmanna hefði mátt vera
I fyrsta sinn útlit fyrir að
ríki og borg þurfi ekki
að greiða halla Listahá-
tíðar, þökk sé ungling-
unum á Listapoppi!
Lítil og nett hátíð
í bland við klaufaskap
miklu stærri, það hefði ekki þurft að sleppa
nema einni stjörnu. Það er nefnilega hægt
að halda marga tónleika með íslenskum
flytjendum og panta mörg ný verk fyrir það
sem kostar að fá eina erlenda stórstjörnu
hingað. Og Eyjólfur Melsted í DV sem segir í
ljósi Iiðinnar hátíðar að ekki eigi einungis
„að sækjast eftir skrautblómum að utan sem
skilja í besta falli eftir fölnandi minningar, ef
ekki tóm.“
Og þá er komið að fjármálahlið Listahátíð-
ar. Listahátíð hefur áður en þessi kom tii ver-
ið gagnrýnd mjög af þeim aðilum sem hafa
gert með sér samning um að borga halla
Listahátíðar — verði hann einhver — þ.e. af
ríki og borg og sérstaklega af Reykjavíkur-
borg sem þó á afmæli í ár. En það er önnur
saga að til þeirrar veislu er hvergi til sparað.
Vegna þessarar miklu gagnrýni frá peninga-
mönnum — listamenn og listneytendur hafa
ekki gagnrýnt fjárlagahalla listahátíða —
hefur framkvæmdastjórn Listahátíðar 1986
einbeitt sér að miklu leyti að því að láta þessa
hátíð standa undir sér. Enda er það kjörorð
okkar tíma að allt eigi að standa undir sér!
En hvernig var sparað? Listahátíðarað-
standendur fóru ekki þá leið að hækka miða-
verð upp úr öllu valdi, og er það vel. Hins-
vegar brugðu þau á það ráð að semja við
ÓlafLaufdal veitingamann og ber öllum við-
mælendum Helgarpóstsins saman um að þar
hafi ef ekki mjög illa verið að málum staðið
þá a.m.k. mjög klaufalega. Hin sparnaðar-
leiðin hefur verið nefnd, þ.e. fá en stór atriði,
þannig að ekki væri verið að sýna fyrir hálf-
tómum húsum. Síðan eins og venjulega eru
það unglingarnir og aðrir unnendur popp-
tónlistar sem sjá um að greiða upp tapið af
öðrum atriðum. Áður en ljóst varð að upp-
selt yrði á báða Listapoppstónleikana í Höll-
inni var óvíst hvort hátíðin stæði undir sér.
En það var uppselt á báða tónleikana — um
11.000 miðar seldir. Salvör Nordal, fram-
kvæmdastjóri Listahátíðar, sagði í samtali
við HP „að fjármálin litu þokkalega út og að
ekki stefndi í mikinn halla.“ Að öllum líkind-
um myndi Listahátíð 1986 vera einhvers
staðar í kringum núllið." Það yrði þá í fyrsta
sinn í langan tíma sem ríki og borg þyrftu
ekki að punga út fjármunum vegna Lista-
hátíðar.
Smásagnakeppni Listahátíðar hefur ekki
fengið mikla umfjöllun í fjölmiðlum, enda
drukknaði hún að miklu leyti í opnunarhá-
tíðinni, þegar tvær sýningar voru opnaðar,
auk þess sem veitt voru verðlaunin í smá-
sagnakeppninni. Viðmælendum HP þótti
þetta mjög merkt framtak og einn taldi að
með því að veita svo há verðlaun, sem raun
bar vitni, hafi sú leið sannað ágæti sitt þar
sem það hefði gefið af sér mikinn listrænan
arð.
Listapoppið í Laugardalshöll þótti takast
vonum framar og telja menn að þar hafi ver-
ið staðið ótrúlega vel að málum. En Lista-
poppið er eitt þeirra atriða sem fram-
kvæmdastjórnin sá ekki beint um heldur
báru Steinar Berg og Reykjavíkurborg hitann
og þungann af þeirri hátíð. Einn viðmæl-
enda HP taldi að öll Listahátíðin mætti vera
í anda Listapoppsins. Þ.e. að fá til landsins
unga listamenn sem eru að slá í gegn, sem
eru jafnvel að gera sína bestu hluti einmitt á
sama tíma. Slíkt er að sjálfsögðu ekkert
áhlaupaverk en ætti að vera mögulegt.
Klúbbur Listahátíðar hefur mikið verið
gagnrýndur og óþarfi að rekja þá sögu en þó
ber að hafa í huga þegar klúbburinn nú er
borin saman við fyrri klúbba, að veitinga-
húsalíf borgarinnar hefur breyst mikið á síð-
ustu árum og ekki víst að sami grundvöllur
sé fyrir Klúbb Listahátíðar og áður.
En Listahátíð hefur mest og réttast verið
gagnrýnd fyrir að halda jasstónleikana í
Broadway og þá skömm sem frábærum jass-
istum hefur verið sýnd með því að ætlast til
þess að þeir spiluðu í veitingahúsi eins og
Broadway. Jassunnandinn Jón Múli gekk svo
langt að skila miðum þeim sem Listahátíð
hafði sent honum á tónleika Dave Brubecks
vegna staðsetningar tónleikanna. Jón Múli
sagði í samtali við HP að þetta hefði dregið
úr sér allan mátt og að hann hefði við þetta
misst allan áhuga á öðrum atriðum. „Þar
sem ég þekki til launafólks þá getur það fólk
ekki keypt sig inn á matarveislur í nætur-
klúbbum til þess að hlusta á listamenn. Og ég
veit að þessir listamenn hefðu ekki látið
bjóða sér þetta hefðu þeir vitað fyrirfram
hvernig staðið yrði að málum." Annar við-
mælandi HP óttaðist mest að þetta
„hneyksli" yrði til þess að óorð kæmist á
Listahátíð, a.m.k. meðal jassista, og að þeir
hreinlega fengjust ekki hingað til lands í
framtíðinni. Við skulum vona að sá ótti sé
ástæðulaus.
ERLEND YFIRSYN
Dr. James Curran hefur
mestar áhyggjur af
lævíslegu smitleiðinni
Sexföldun ónæmisbæklunar-
tilfella er spáð næstu fimm árin
Á hálfs árþúsunds millibili virðast koma
upp drepsóttir af tagi kynsjúkdóma, og valda
því meira róti í hugmyndaheimi samtímans
sem útbreiðsla þeirra ræðst af ríkjandi kyn-
lífsháttum. Sýfíiis breiddist út um Evrópu í
kjölfar fundar Ameríku og var ríkur þáttur í
hugmyndasamfellunni bölvaðar ástir, sem
mjög lét að sér kveða í hugarheimi manna
alít til daga lbsens. Salvarsanið hans prófess-
ors Ehrlich létti af mesta farginu, sem þeirri
plágu fylgdi.
Sýfilissýkillinn vinnur hervirki sín á
líkamsvefjum á áratugum, svo sjúklingarnir
voru einatt fallnir frá af öðrum kvillum, áður
en gormsýkillinn hafði náð að spilla mið-
taugakerfinu á þriðja stigi sjúkdómsins. Nýja
plágan, áunnin ónæmisbæklun (AIDS), er
fljótvirkari. Meðgöngutíminn frá smitun þar
til einkenni koma í Ijós getur að vísu skipt ár-
um eða jafnvel áratugum, en reynsla banda-
rískra lækna er að ári eftir greiningu sjúk-
dómsins er annar hver sjúklingur fallinn frá,
og enn eru vart dæmi um bata, þar sem drep-
sóttin nýja hefur einu sinni náð sér á strik.
Áunnin ónæmisbæklun varð faraldur í
Bandaríkjunum í uppafi þessa áratugs. Brátt
kom í ljós að sýkin hafði einnig stungið sér
niður í Vestur-Evrópu. Uppruna hennar þykj-
ast menn helst geta rakið til Vestur-Afríku,
og giska á að veiran hafi borist í menn úr
apategund, sem þar er höfð til matar.
Á ráðstefnu í Washington u miðjan þennan
mánuð skýrðu embættismenn heilbrigðis-
málastjórnar Bandaríkjanna frá, að þar í
landi hefðu til þessa verið greindir 21.517
sjúklingar með áunna ónæmisbæklun. Af
þeim eru 11.713 fallnir frá.
Bandarísku læknarnir drógu upp dökka
mynd af horfunum næstu árin. Þeim telst svo
til að á næstu fimm árum muni tala sjúklinga
með áunna ónæmisbæklun tífaldast, jafn-
framt því sem sjúkdómurinn breiðist út um
landið frá pestarbælunun New York og
San Francisco. Samtímis tekur áunnin
ónæmisbæklun í vaxandi mæli að herja á
fólk utan raða nú skilgreindra áhættuhópa,
segja bandarísk heilbrigðisyfirvöld. Konur
og karlar, sem ekki leggja lag sitt við eigið
kyn, verða í vaxandi smithættu.
Útbreiðsla áunninnar ónæmisbæklunar er
fylgifiskur lauslætis, sér í lagi meðal karla
sem eiga mök saman, því greiðasta smitleið-
in er með sæði og blóði, sem ber alnæmis-
veiruna að sóttvarnarfrumum líkamans, þar
sem þær eru berskjaldaðastar í endaþarmi
og koki. Sprautunotkun við fíknefnatöku er
önnur helsta smitleiðin. Vændisfólk af báð-
um kynjum hefur einatt valið þá iðju til að
fjármagna öflun fíkniefna og gerist því smit-
berar með tvennum hætti.
Heilbrigðismálastjórn Bandaríkjanna birti
á ráðstefnunni sem áður gat ágiskun á þá
leið, að nú þegar beri ein til ein og hálf millj-
ón Bandaríkjamanna í sér ónæmisbæklun-
arveiruna og geti því verið smitberar. Af
þessum fjölda má gera ráð fyrir að tuttugu til
þrjátíu af hundraði verði búnir að taka sjúk-
dóminn fyrir lok ársins 1991. Dauðsföll af
völdum hans eiga að sexfaldast, fjölga úr
9.000 í ár upp í 54.000 að fimm árum liðnum.
Áætlun heilbrigðismálastjórnarinnar til
næstu fimm ára er á þá leið, að fyrir árslok
1991 verði sjúklingar með ónæmisbæklun í
Bandaríkjunum orðnir 270.000 og af þeim
fjölda verði 179.000 þá þegar látnir. Kostnað-
ur af umönnun sjúklinga með áunna ónæm-
isbæklun á árinu 1991 er áætlaður minnst
átta milljarðar dollara og mest 16 milljarðar.
Á ráðstefnu Alþjóða heilbrigðismálastofnun-
arinnar, sem hófst í París á mánudaginn, var
staðhæft að meðferð hvers og eins sjúklings
með áunna ónæmisbæklun kostaði jafn mik-
ið og hjartaflutningur, aðgerð sem óvíða er
talin réttlætanleg kostnaðar vegna.
Á ráðstefnunni í París lét Hafldan Mahler,
framkvæmdastjóri Alþjóða heilbrigðismála-
stofnunarinnar, frá sér fara ágiskun á þá leið,
að smitberar áunninnar ónæmisbæklunar í
veröldinni væru að tölu einhversstaðar á bil-
inu fimm til tíu milljónir. Óvissan ríkir eink-
um um raunverulega útbreiðslu sjúkdómsins
í löndum Afríku.
Á ráðstefnunni í Washington vöruðu tals-
menn bandarísku heilbrigðismálastjórnar-
innar við tortryggni á spá sína sökum hárra
talna. Þvert á móti kváðust þeir fara svo var-
lega í framsetningu talna, að samkvæmt við-
urkenndum reglum líkindareiknings mætti
við því að búast að þær reyndust fimmt-
ungi of lágar.
Vonir manna um að hefta útbreiðslu áunn-
innar ónæmisbæklunar eru nú fyrst og
fremst við það bundnar að bóluefni finnist
við veirunni. Árangur rannsókna bendir til
að það muni reynast unnt, en bandaríska
heilbrigðisstjórnin gerir sér alls ekki von um
að bóluefni verði tiltækt fyrr en 1993. Þá
verða með sama áframhaldi og hingað til
tugir milljóna sýktir, og enginn, hvorki í hópi
rannsóknarmanna né heilbrigðisstjórnenda,
dirfist enn að gera því skóna að lækning finn-
ist við virkri ónæmisbæklun. Hún jafngildir
næstum dauðadómi svo langt fram sem séð
verður. Meðgöngutími frá smitun til sýking-
ar hefur fram til þessa reynst fjögur ár að
meðaltali í Bandaríkjunum.
Á ráðstefnunni í Washington skýrði James
Curran, yfirmaður aðgerða vegna ónæmis-
bæklunar hjá sýkingavarnamiðstöð Banda-
ríkjastjórnar, svo frá að hann og samstarfs-
menn sínir hefðu mestar áhyggjur af þeirri
smitleið sjúkdómsins, sem erfiðast er að
henda reiður á. Hún er frá körlum og konum,
sem bæði nota fíkniefni í æð og eiga mök við
hitt kynið. Sömuleiðis óttast Curran vaxandi
fjölda tilfella meðfæddrar ónæmisbæklunar,
þar sem barnið fær í sig veiruna við fæðingu
úr blóði móðurinnar.
Jen-Claude Gluckman prófessor var á
Parísarráðstefnunni í stórum dráttum á sama
máli og bandaríski starfsbróðir hans. Sér-
staka áherslu lagði hann á vaxandi tíðni
ónæmistæringar meðal barna.
Ekki fer milli mála að rannsóknir á áunn-
inni ónæmisbæklun eru stundaðar með
mestum árangri til þessa í Bandaríkjunum
og Frakklandi, en það hefur orðið til að kom-
in er upp hláleg staða. Rekið er fyrir banda-
rískum dómstóli mál til að skera úr hvort
Pasteur-stofnunin í París geti með rétti krafist
einkaleyfisgjalds af smitprófinu, sem notað
er til að ganga úr skugga um hvort menn
hafa tekið ónæmisbæklunarveiruna eða
ekki.
Pasteur-stofnunin ersjálfseignarstofnun og
aflar sér fjár til starfsemi sinnar með ágæti
þess starfs sem vísindamenn hennar vinna.
Bandaríska heilbrigðisstjórnin hefur ekki
viljað viðurkenna að Frakkarnir urðu fyrri til
en hennar starfsmenn að finna ónæmis-
bæklunarpróf sem að gagni kemur. Verður
því franski einakaaðilinn að sækja rétt sinn
til umbunar fyrir hugvit og framtak í klær
ríkisbákns Reaganstjórnarinnar bandarísku.
4 HELGARPÖSTURINN