Helgarpósturinn - 13.11.1986, Blaðsíða 9

um það hver kynni að vera ástæðan
fyrir því, að til væru tvær útgáfur
rekstrarreiknings nákvæmlega
sama tímabils. í fyrstu reyndust
flestir þessara manna vera „orðlaus-
ir“. Þó kom fram sú hugsanlega
skýring eða „kenning" frá Þórði H.
Hilmarssyni, að Árni Árnason væri
tiltölulega ungur í nýju starfi sinu
innan Hafskips og vel mætti ímynda
sér, að hann hafi útbúið annað
plaggið til þess að æfa sig og þannig
um leið til að kynnast rekstri Haf-
skips!
í upphafi rannsóknar tók Árni
undir þessa merkilegu kenningu
Þórðar (sem Helgi Magnússon hafði
æft þá í). Sterk rök hnigu þó í þá átt,
að framburður þessara manna væri
uppspuni og viðurkenndu þeir það
svo síðar.
í þessu sambandi er rétt að minna
á frásögn Helgarpóstsins, þar sem
staðhæft var, að innan Hafskips
væri í gangi tvöföld skýrslugerð,
önnur til innanhússbrúks, hin fyrir
bankann. Þessi frásögn HP var hin
fyrsta, þar sem staðhæft var, að Út-
vegsbankinn væri blekktur með
markvissum hætti.
Annað mál er svo hvort það hefði
átt að geta verið svona auðvelt að
plata bankann.
í rannsóknarbeiðni ríkissaksókn-
ara til Rannsóknarlögreglu ríkisins
segir m.a.:
„Ástæða er til að ætla að hjá fé-
laginu hafi verið í gangi þegar hér
var komið sögu (1984; innsk. HH)
tvöföld skýrslugerð, þar sem útbún-
ir hafi verið uppgjörsreikningar mis-
munandi efnis, annarsvegar handa
forráðamönnum félagsins og hins-
vegar handa öðrum, þar á meðal Út-
vegsbanka Islands. Milliuppgjörið
ásamt ýmsum tölulegum úttektum
varðandi stöðu Hafskips hf„ byggð-
um á uppgjörinu, hafi verið sent Út-
vegsbankanum. I kjölfar þessara
gagna hafi bankinn veitt Hafskipi
hf. umtalsverða lánafyrirgreiðslu.
Ástæða virðist til að ætla að niður-
staða milliuppgjörs hafi vísvitandi
verið rangfærð um þær verulegu
fjárhæðir sem að framan getur (tap
fyrstu 8 mánuði 1984 5,9 millj-
ónir, tap samkv. bráðabirgðaupp-
gjöri fyrir 1984 55,3 m. og tap
samkv. ársreikningi 1984 95,7 m.;
innsk. HH) og að þeim fyrirsvars-
mönnum félagsins, sem síðar hag-
nýttu hið rangfærða uppgjör félag-
inu til hagsbóta, hafi verið um það
kunnugt."
RLR var falið einkum að kanna
hugsanlega sekt Ragnars, Björgólfs,
Páls Braga, Þórðar og Heíga auk
þess, sem saksóknari vildi, að kann-
að yrði „hvort fleiri menn séu hér
samsekir sem aðalmenn eða hlut-
deildarmenn".
Björgólfur Guðmundsson, fyrrum forstjóri Hafskips og Ragnar Kjartansson, fyrrum
stjórnarformaður Hafskips: Bjuggu til skýringar ásamt endurskoðandanum á eigna-
færslu upp á tæpar 40 milljónir króna milli áranna 1984 —85.
KOLSVÖRT SKÝRSLA RANNSÓKNARNEFNDAR FELLIR ÞUNGAN
ÁFELLISDÓM YFIR BANKASTJÓRUM OG BANKARÁÐI
ÚTVEGSBANKANS:
HAFSKIP GJALDÞROTA
í MÖRG ÁR
FYRIRGREIÐSLA ÚTVEGSBANKANS TIL HAFSKIPS „AF PÓLITÍSKUM
RÓTUM RUNNIN/y
Skýrsla sérskipaðrar rannsóknar-
nefndar ríkisstjórnarinnar á stjórn,
starfsháttum Útvegsbankans og við-
skiptaháttum Útvegsbankans og
Hafskips hf. er einhver þyngsti áfell-
isdómur, sem birzt hefur opinber-
lega á íslandi. Niðurstaða nefndar-
innar er sú, að bankastjórn Útvegs-
bankans hafi gjörsamlega brugðizt
hlutverki sínu, bæði núverandi og
ekki síður fyrrverandi bankastjórar.
Þá lýsir nefndin ábyrgð á hendur
þeim bankaráðum, sem setið hafa
yfir bankanum, og kveður þau ekki
hafa markað neina útlánastefnu fyr-
ir bankann né fylgzt með lánþeg-
um, skuldbindingum þeirra og
tryggingum.
í skýrslunni segir: „Bankaráös-
menn Útvegsbankans bera ábyrgð á
gjörðum sínum eins og aðrir opin-
berir tránaðarmenn, þótt ýmsir
annmarkar séu á því að koma fram
starfsábyrgð á hendur þeim."
Skýrsluhöfundar eiga hér við póli-
tíska annmarka vegna flokkspóli-
tískrar kosningar bankaráðsmanna
á Alþingi.
Varðandi bankaráð Útvegsbank-
ans hlýtur það að vekja verulega at-
hygli, að „Að því er Hafskip varðar
þá voru málefni þess samkvæmt
fundargerðarbók aldrei rædd í
bankaráðinu frá því í nóvember
1977 þar til í marz 19857 eins og
segir í rannsóknarskýrslunni. (Let-
urbreyting HP.)
Þeir sem fá þannig á baukinn hjá
nefndinni voru fyrir síðustu áramót
þeir Valdimar Indriðason, banka-
ráðsformaður og alþingismaður
Sjálfstæðisflokks, Jóhann Einvarðs-
son, aðstoðarmaður félagsmálaráð-
herra (Framsóknarflokki), Krist-
mann Karlsson útgerðarmaður
(Sjálfstæðisflokki), Garðar Sigurðs-
son alþingismaður (Alþýðubanda-
lagi) og Arinbjörn Kristinsson for-
stjóri Setbergs (Alþýðuflokki). Við
kosningar í bankaráð um síðustu
áramót skiptu alþýðuflokksmenn
um mann og í stað Arinbjarnar kom
Pór Guðmundsson. Raunar átelur
rannsóknarnefndin stjórnmála-
flokkana að hafa endurkjörið
bankaráðsmenn sína hjá Útvegs-
bankanum.
Um bankastjórana segir m.a. í
rannsóknarskýrslunni:
„Að dómi nefndarinnar er það
engum vafa undirorpið, að banka-
stjórar Útvegsbankans bera megin-
ábyrgð á þeim áföllum, sem bank-
inn varð fyrir við gjaldþrot Haf-
skips, enda þótt bankastjórarnir eigi
sér líka nokkrar málsbœtur."
Helztu málsbætur eru þær grun-
semdir, sem nú hafa sannazt að
hluta, að bankastjórarnir hafi verið
blekktir með röngum upplýsingum
frá Hafskipi. Það breyti þó ekki því,
að verulega hafi skort á virkt og ör-
uggt eftirlit með Hafskipi hf„ sem
árið 1974 var fimmti stærsti við-
skiptavinur bankans en sá næst-
stærsti, þegar félagið leið undir lok.
í skýrslunni er vikið að þeirri stað-
reynd, að bankastjórar séu yfirleitt
og nær alltaf valdir eftir pólitísku lit-
arafti. „/ríkisbönkunum ríkirþannig
pólitískt valdajafnvœgi," segir í
skýrslunni. „Þetta fyrirkomulag hef-
ur það í för með sér að fyrirtœki
með sterk pólitísk sambönd eins og
til dœmis Hafskip, eiga greiðari að-
gang að fjármunum ríkisbankanna
en hin, sem ekki njóta slíkra sam-
banda. Hin mikla fyrirgreiösla, sem
Hafskip hlaut í Utvegsbankanum,
var því að hluta til afpólitískum rót-
um runnin, þar sem bankastjórun-
um var ætlað að þjóna kerfinu." Og
skýrsluhöfundar halda áfram og
benda á athugasemd bankaeftirlits-
ins frá því í október í fyrra: „Ljóst er
að bankaleg sjónarmið hafa ekki
ráðið þróun þessa skuldamáls." Og
nefndarmenn hnykkja á þessari at-
hugasemd með því að segja, að
„það voru greinilega ekki heilbrigð
viðskiptasjónarmið", sem lögð hafi
verið til grundvallar.
I skýrslunni eru viðskiptaráðherr-
ar þeir, sem hafa komið nálægt Haf-
skips/Útvegsbankamálinu frýjaðir
ábyrgð auk þess, sem nefndin
kveðst ekki geta álitið, að Albert
Guðmundsson hafi haft óeðlileg
afskipti af viðskiptum Hafskips og
Útvegsbankans enda þótt hann
væri formaður stjórnar beggja fyrir-
tækja á sama tíma. Þeirri ,,sök“ er
vísað á Tómas Árnason, núverandi
seðlabankastjóra, Albert sjálfan
vegna hins augljósa hagsmuna-
árekstrar og síðast en ekki sízt á
sjálft Alþingi, sem kaus hann í
bankaráðið.
Varðandi Albert er þó nefnt dæmi
um það, að hann hafi setið stjórnar-
fund i Hafskipi og samþykkt þar
lánsumsókn til Útvegsbankans upp
a 2,1 milljón Bandaríkjadollara.
Þetta er gagnrýnt.
í skýrslunni eru leiðrétt margend-
urtekin ummæli Alberts Guð-
mundssonar um „blómaskeið" Haf-
skips á meðan hann var þar formað-
ur stjórnar, „en það er mikill mis-
skilningur eins og fram kemur í
þessarí skýrslu". Þetta þykir benda'
til þess, að Albert hafi heldur ekki
fylgzt vel með hjá Hafskipi fremur
en Útvegsbankanum.
í Albertskafla skýrslunnar vísa
nefndarmenn í þá bankastjóra, sem
störfuðu á því tímabili, sem til at-
hugunar var og gefa þeir honum all-
ir syndakvittun að sögn nefndar-
manna.
Núverandi bankastjórar, sem
skýrslan gagnrýnir svo mjög, eru
Ólafur Helgason, Lárus Jónsson og
Halldór Guðbjarnason. Rétt er að
fram komi, að þeir tveir síðartöldu
tóku ekki við störfum sínum fyrr en
1983 og 1984, en á undan þeim sátu
Ármann Jakobsson, Jónas Rafnar og
Bjarni Guðbjörnsson og eiga þeir
e.t.v. stærstan hluta gagnrýninnar á
Útvegsbankann.
Skýrsluhöfundar láta í ljós þá
skoðun sína, að bankastjórnin hefði
átt að vera sett af á meðan á rann-
sókn þessa mikla máls stæði.
Matthías Bjarnason viðskiptaráð-
herra hefur ekki viljað lýsa skoðun
sinni á því hvort ástæða væri til að
þeir gerðu það nú.
Um ársreikninga Hafskips er fjall-
að allnokkuð í skýrslunni og er nið-
urstaðan sú, að þeir gefi ranga
mynd af stöðu fyrirtækisins. Hins
vegar hefði bankastjórnin átt að
gera sér grein fyrir ýmsum þeim
hættum, sem þó mátti lesa út úr
þeim. HP hefur þegar greint frá föls-
un ársreiknings 1984 og segir skýrsl-
an að margar þær athugasemdir,
sem fram hafi komið við rannsókn á
ársreikningi 1984 eigi einnig við um
ársreikningana fyrir árin 1982 og
1983. Þá hafi jafnframt verið not-
aðar mismunandi vísitölur, sem hafi
misvísandi áhrif o.s.frv., o.s.frv. í
raun er löggiltur endurskoðandi
Hafskips hf. fyrrverandi „sviptur
leyfi“ til starfa sem endurskoðandi
sé tekið mið af niðurstöðum nefnd-
arinnar.
f skýrslunni kemur glögglega
fram, að þær ástæður, sem Haf-
skipsmenn hafa klifað á sem skýr-
ingu á gjaldþroti félagsins, verkfalli,
óhagstæðri gengisþróun, verðfalli á
skipum og missi varnarliðsflutn-
inga, og Ötvegsbankamenn tekið
undir, eru víðs fjarri því að skýra fall
Hafskips. Þróunin til hins verra hafi
verið byrjuð mun fyrr en 1984 og
bankastjórnin hefði átt að vera búin
að sjá það. „Árin sem hallarekstur
varð á félaginu, voru miklu fleiri en
hin, sem sýndu hagnab", segir í
rannsóknarskýrslunni.
Að auki er svo skylt að nefna
Atlantshafssiglingarnar á milli
Bandaríkjanna og Evrópu, sem áttu
að bjarga fyrirtækinu. Þær voru
byggðar á fádæma bjartsýni og lýsa
skýrsluhöfundar því ævintýri með'
þessum orðum:
„Með Atlantshafssiglingunum tók
félagið heljarstökk út í óvissuna...
Hafskip hefði vœntanlega orðið
gjaldþrota þótt Atlantshafssigling-
arnar hefðu ekki komið til, en þœr
flýttu fyrir gjaldþroti félagsins og
gerðu það stœrra en ella... Það blas-
ir... við að síðustu árin sem Hafskip
starfaöi tóku forráðamenn félagsins
margar rangar ákvaröanir, sem
urðu félaginu örlagaríkar," segir í
niðurlagi kaflans um orsakir gjald-
þrots Hafskips.
Alls er skýrslan 110 blaðsíður að
lengd og af mörgu að taka.
Hér verður látið staðar numið, en
þó verður að geta þess, að auk
bankastjóranna fær Axel Kristjáns-
son aðstoðarbankastjóri, sérstakur
eftirlitsmaður bankans með Haf-
skipi, mjög alvarlegar ásakanir á
hendur sér í skýrslunni.
HELGARPOSTURINN 9