Helgarpósturinn - 13.11.1986, Blaðsíða 10

HP
LEIÐARI
Helgarpósturirm veitir aðhald
Nefnd sem skipuð var samkvæmt lögum
frá 24. desember 1985 til að rannsaka sam-
skipti Útvegsbankans og Hafskips skilaði af
sér skýrslu sem nú hefur verið birt. I skýrsl-
unni er að finna margvíslega gagnrýni. Eink-
um eru bankastjórar og bankaráð Útvegs-
bankans gagnrýnd harðlega fyrir að sinna
ekki hagsmunavörslu bankans í viðskiptum
við Hafskip þrátt fyrir ítrekaðar viðvaranir
bankaeftirlitsins. Ennfremur er útlánastefnan
gagnrýnd og að bankaráð hafi ekki fylgst
með stærstu lánþegum bankans, skuldbind-
ingum og tryggingum. „Veikleikar trygginga-
stöðunnar voru löngum svo augljósir, að
bankinn átti að gera sér grein fyrir þeim,"
segir ma orðrétt í skýrslunni.
Allt frá júnímánuði 1985 hefur Helgarpóst-
urinn rakið blekkingaleik forráðamanna Haf-
skips í mörgum og ítarlegum greinum og leitt
alla fjölmiðlaumræðu um málið. Ekki síst hef-
ur Helgarpósturinn bent á óeðlileg samskipti
Hafskips og Útvegsbankans og skýrt fyrstur
fjölmiðla frá fölsuðum ársskýrslum, bók-
haldsfalsi og blekkingum sem skipafélagið
beitti Útvegsbankann. Hin mikla umræða
sem Helgarpósturinn hratt af stað, varð tii
þess að lokum að málið tók á sig þá mynd að
vonlaust var fyrir yfirvöld að komast hjá opin-
berri rannsókn í málinu.
I dag birtir Helgarpósturinn enn nýjar upp-
lýsingar í Hafskipsmálinu. Blaðið leggur fram
staðreyndir um samsæri sakborninga þess
efnis, að þeir hafi æft samræmdan og upp-
loginn framburð við yfirheyrslur hjá Rann-
sóknarlögreglu ríkisins. í Ijósi þessara nýju
upplýsinga verða bókarskrif fyrrum endur-
skoðanda Hafskips og nýlegt sjónvarpsviðtal
við hann af því tilefni ærið skondin, forlaginu
til mikillar hneisu og sjónvarpinu til álits-
hnekkis.
önnur skýrsla var lögð fram fyrir nokkru:
skýrsla nefndar sem dómsmálaráðherra skip-
aði til að rannsaka starfsemi Hjálparstofnunar
kirkjunnar eftir að Helgarpósturinn hafði flett
ofan af meðferð forráðamanna stofnunarinn-
ar á söfnunarfé landsmanna. Niðurstöður
nefndarinnar undirstrikuðu og sönnuðu alla
þá gagnrýni sem fram hefur komið í skrifum
Helgarpóstsins. Almenningur sem bæði hef-
ur kynnt sér skrif Helgarpóstsins um málið og
niðurstöður nefndarinnar, er undrandi á við-
brögðum aðalstjórnar Hjálparstofnunar kirkj-
unnar. Framkvæmdastjóri Hjálparstofnunar,
framkvæmdanefnd og stjórnarformaður eru
látnir sitja áfram. Rök stjórnarinnar eru þau,
að það væri ábyrgðarleysi ef forstöðumenn-
irnir létu af störfum og vitnar til skuldbindinga
gagnvart hjálparverkefnum sem unnið er að.
Stjórn Hjálparstofnunar vanmetur þó þýðing-
armesta þáttinn í þessu máli: trúnaðartraust
almennings við stofnunina. Það verður ekki
endurheimt nema að skipt verði um fram-
kvæmdastjóra, framkvæmdanefnd og stjórn-
arformann. Og slíkur trúnaðarbrestur mun
skaða starfsemi stofnunarinnar og standa í
vegi fyrir því sem mikilvægast er: Að fé safn-
ist og mannslífum verði bjargað.
Helgarpósturinn hefur haft forgöngu um
að upplýsa tvö stórmál í íslensku þjóðlífi.
Blaðið hefur staðið undir þeirri ábyrgð sem
lesendur leggja á herðar þess: Það stendur
vörð um þjóðfélagið og fylgist með að leik-
reglur þess séu haldnar.
i Yfirheyrslu Helgarpóstsins í dag, segir
Guðmundur Einarsson, framkvæmdastjóri
Hjálparstofnunar: „Ég vitna til kjörorðs ykkar
á Helgarpóstinum: Helgarpósturinn veitir að-
hald. Það virðist hafa sannast í okkar dæmi."
BRÉF TIL RITSTJORNAR
Athugasemdir vegna greinar í
HP um Hitaveitu Akureyrar
í Helgarpóstinum miðvikudaginn
30. október 1986 er grein eftir
Helga Má Arthúrsson, um Hitaveitu
Akureyrar. Grein þessi virðist aðal-
iega byggð á upplýsingum frá svo-
kölluðum heimildarmanni blaðsins
á Akureyri og Axel Björnssyni, jarð-
eðlisfræðingi á Orkustofnun.
I greininni eru störf hönnuða Hita-
veitu Akureyrar m.a. gagnrýnd. Það
væri út af fyrir sig ekkert við það að
athuga ef ekki væri farið þar með
rangt mál í mjög veigamiklum atrið-
um og blaðamaður hefur ekki haft
fyrir því að leita álits hönnuða á
þeim atriðum er að þeim snúa. Þess
vegna neyðumst við til að biðja þig
að birta eftirfarandi athugasemdir:
HVERJIR STÓÐU AÐ
HÖNNUN HITAVEITU
AKUREYRAR
Rétt er að gera grein fyrir hverjir
stóðu að hönnun Hitaveitu Akureyr-
ar.
Bæjarsjóður Akureyrar gerði
samning við Verkfræðistofu Sigurð-
ar Thoroddsen hf. (VST) og Verk-
fræðistofu Norðurlands hf. (VN) um
hönnun Hitaveitu Akureyrar þann
4. mars 1976. Undanskilið var þó
borun og jarðhitaleit en ráðgjöf og
framkvæmd á því sviði annaðist
Orkustofnun.
Til Akureyrar fluttust sérfróðir
menn, einn frá Fjarhitun hf. og ann-
ar frá VST í Reykjavík, og dvöldust
þar í eitt ár til þess að vinna að þess-
ari hönnun, en Fjarhitun hf. er eign-
araðili að VN. Auk þess var leitað til
sérfróðra manna á stofunum í
Reykjavík um öll þau mál sem
ástæða þótti til og hluti af hönnun-
arvinnunni fór fram í Reykjavík.
Leitað var til Rannsóknastofnun-
ar iðnaðarins til að athuga tæringar-
hættu af völdum vatnsins.
Það er því ekki ofmælt að það hafi
verið með í ráðum hæfustu sérfræð-
ingar á landinu á sviði hitaveitu-
mála þegar unnið var að hönnun og
vatnsöflun fyrir Hitaveitu Akureyr-
ar.
FRAMKVÆMDAHRAÐI
í upphafi greinarinnar er því hald-
ið fram að farið hafi verið alltof hratt
af stað við Hitaveitu Akureyrar. Gef-
ið er í skyn að þetta hafi fyrst og
fremst verið hönnuðum að kenna.
Það er alveg rétt að reynt var að
hraða framkvæmdum eins og
mögulegt var þegar byrjað var á
Hitaveitu Akureyrar. Akureyringar
10 HELGARPÓSTURINN
keyptu þá olíu fyrir meira en 150
Mkr. á ári miðað við núverandi
verðlag framreiknað samkvæmt
byggingarvísitölu, og sjálfrennsli
var úr holum á Laugalandi, sem
nam yfir 70 1/sek. og gerðu menn
sér vonir um að tvöfalda vatnsmagn
úr þessum holum með dælingu. Það
var því mikill áhugi fyrir því að
koma þessu vatni í gagnið sem fyrst.
Hönnuðir höfðu ekki beinan hag
af því að uppbygging veitunnar
gengi mjög hratt þar sem vinnuálag
var mikið, en reyndu að sjálfsögðu
að hraða sínum störfum í samræmi
við óskir forráðamanna Hitaveit-
unnar.
Axel Björnsson segir að fram-
kvæmdagleði hafi verið mikil í upp-
hafi. „Orkustofnun spáði engu á
þessu stigi málsins, enda hefðum
við viljað kanna jarðhitasvæðin bet-
ur, áður en við gerðum spár um
vatnsmagn. Við þurftum sam-
kvæmt samningi að hraða kostn-
aðar- og rekstraráætlun um Hita-
veitu Akureyrar. Áætlunin kom út í
október 1976.“
Forsendur um vatnsöflun í áætiun
þessari, sem Axel ræðir um, voru
byggðar á viðræðum sem fram fóru
á fundum með mönnum frá Orku-
stofnun og byggðust á því sem þeir
töldu sennilegast á þeim tíma en
eins og áður er getið var Orkustofn-
un ráðgjafi um vatnsöflun fyrir H.A.
Ekki má gleyma því að þessi
skýrsla var gerð fyrir hitaveitu-
stjórn, menn úr stjórninni sátu einn-
ig þessa fundi og hefðu því fljótt átt-
að sig á því ef við hefðum haldið
öðru fram um vatnsöflun en Orku-
stofnun.
í skýrslu Orkustofnunar „Rann-
sókn jarðhita í Eyjafirði áfanga-
skýrsla 1978“ (verkefnisstjóri Axel
Björnsson), sem gefin var út í jan.
1979 segir:
„Áætlað er að fá megi um 150
1/sek. af vinnslusvæðinu við Lauga-
land og um 1001/sek. af Ytritjarnar-
svæðinu með borun fleiri hola. Til
frekari vatnsöflunar er nauðsynlegt
að fylla upp í fengna mynd af jarð-
hitasvæðum í grennd við Akureyri
með áframhaldandi rannsóknum og
borunum á nýjum vinnslusvæðum."
Varla er hægt að halda því fram
að forsendur í „Áætlun um Hita-
veitu Akureyrar“, sem gefin var út
tveim árum áður hafi verið mikið
bjartsýnni.
Því er haldið fram að hönnunar-
forsendum hafi verið haldið leynd-
um fyrir Orkustofnun þrátt fyrir
ítrekaðar tilraunir til að fá upplýs-
ingar um þær.
Þetta er að sjálfsögðu vitleysa,
þessi áætlun var gefin út í 100 ein-
tökum og var því ekkert leyniplagg.
„Við á Orkustofnun vöruðum
bæði við sölufyrirkomulagi, bjart-
sýni og framkvæmdahraða," er haft
eftir Axel.
Eins og áður hefur komið fram
lögðu forráðamenn Hitaveitunnar
áherslu á að hraða framkvæmdum.
Við teljum að þessi framkvæmda-
hraði hafi ekki valdið miklum kostn-
aðarauka hvað varðar aðveitu og
dreifikerfi veitunnar, enda þótt
vissulega megi benda á atriði, þar
sem spara hefði mátt nokkrar upp-
hæðir, ef vitað hefði verið um gang
vatnsöflunar fyrirfram t.d. hvað
varðar vídd aðveituæðar og stærð
dælustöðvar á Laugalandi.
Það virðist hins vegar mega leiða
rök að því eftir á að þessi fram-
kvæmdahraði hafi valdið miklum
kostnaðarauka við vatnsöflun, þar
sem ekki hafi verið búið að kanna
nægilega vel rennsli úr holum áður
en fleiri holur voru boraðar í ná-
grpnninu. Að okkar dómi er ekki
hægt að áfellast neinn fyrir þetta
þar sem jarðhitaleit er mjög flókið
fyrirbæri og árangur hlýtur því að
verða misjafn. Ef Axel hefur séð
þetta fyrirfram, eins og hann gefur
í skyn í þessu viðtali þá hefði hann
að sjálfsögðu átt að vara hitaveitu-
stjórn sérstaklega við því. Okkur er
ekki kunnugt um að hanp hafi gert
það og finnst ólíklegt að okkur hefði
ekki borist það til eyrna þar sem slík
aðvörun frá aðila á Orkustofnun
hefði áreiðanlega verið rædd gaum-
gæfilega í hitaveitustjórn.
Benda má á að ákvörðun um að
leggja aðveituæð til Akureyrar og
hefja framkvæmdir við dreifikerfi
var tekin í árslok 1976 og þessar
framkvæmdir hófust vorið 1977.
Með þessu var ekki ákveðið að
leggja hitaveitu um allan bæinn. Tal-
ið var að þegar hefði fundist nægi-
lega mikið vatn til þess að það borg-
aði sig að leiða það til Akureyrar og
að hugsanlegur kostnaðarauki
vegna óþarflega víðrar aðveituæð-
ar væri ekki svo mikill að það væri
næg ástæða til þess að nýta ekki
vatnið sem fyrst.
Á hverju ári þegar framkvæmdir
voru ákveðnar var það metið hve
mikið þyrfti að leggja af tvöföldu
kerfi með tilliti til stöðu vatnsöflun-
ar.
Ljóst var að hægt var að leysa afl-
þörfina með tiltöluiega hagkvæm-
um hætti með kaupum á rafskauts-
katli ef þörf hefði verið á því.
HÖNNUNARMISTÖK
Nefnd eru fjögur atriði sem talin
eru mistök við hönnun og uppbygg-
ingu hitaveitunnar:
1. Akvediö var að hafa einfalt
kerfi í bœnum en ekki tvöfalt.
Þetta er ekki rétt. Alveg frá upp-
hafi var gert ráð fyrir að hluti dreifi-
kerfis kynni að verða tvöfaldur. Á
síðu 2 í fyrrnefndri Áætlun um Hita-
veitu Akureyrar segir:
„Dreifikerfi, vatnsþörf og kostn-
aðaráætlanir eru miðuð við að
nægjanlegt vatnsmagn fáist á hita-
svæðinu við Laugaland og gert ráð
fyrir einföldu dreifikerfi í allan bæ-
inn. Komi í ljós við frekari könnun á
svæðinu, að sú forsenda standist
ekki og að vatnsmagn sé takmark-
að, má ætla að stofnkostnaður auk-
ist um 8—15%, en þá verður að tvö-
falda hluta dreifikerfis og nýta bak-
rennslisvatn."
2. Ákveðið var að selja heita vatn-
ið í gegn um hemil.
Hérlendis hefur heitt vatn ýmist
verið selt í gegnum hemil eða mæli.
Hemillinn er ódýrari og ekki þarf að
lesa af honum og við teljum hann
heppilegri þar sem aðrennsli er
jafnt árið um kring enda dregur
hann úr toppnotkun. Þar sem vatns-
sparnaður að sumri hefur mikil
áhrif á hvað mikið vatn fæst að vetr-
arlagi er mælirinn heppilegri.
Þegar ákvörðun var tekin um að
nota hemil hjá Hitaveitu Akureyrar
var ekki reiknað með að virkjunar-
svæðið hegðaði sér eins og raun
varð á.
Þegar í ljós kom hvernig jarðhita-
svæðið hegðaði sér, var eðlilegt að
mælar væru settir á kerfið. Ástæðan
getur ekki talist hönnunarmistök í
upphafi, heldur breyting vegna
nýrra upplýsinga.
Kostnaður við kaup og uppsetn-
ingu mæla, sem fram fór fyrir hálfu
öðru ári var 12 Mkr. Hemlarnir eru
notaðir áfram í kerfinu. Enda þótt
hér sé um töluverða upphæð að
ræða er þetta þó ekki stórt hlutfall af
skuldum Hitaveitunnar.
3. „Gerð voru mistök við hönnun
hitaveitugeyma. Súrefni komst í
vatnið og teiddi það til mikillar tœr-
ingar. Hér er greinilega um hreinan
hönnunargalta að rœða, enda er
þekking á þessu vandamáli og
lausn þess til í landinu. Svo virðist
sem hér hafi verið um mistök að
rceða, eða gáleysi á einhverju stigi
hönnunar. Vandi þessi hefur komið
upp og verið leystur m.a. í Reykja-
vík, enda þótt tœknimenn nyrðra
hafi ekki gœtt að sér.“
Sannleikurinn í þessu máli er sá
að ekki var vitað á þessum tíma að
tæringarvandamál vegna hitaveitu-
geyma væri veruleg.
Geymarnir á Akureyri voru hann-
aðir á hefðbundinn hátt, eins og t.d.
hjá Hitaveitu Reykjavíkur, en
ástæða þess að vandamálið kom
ekki fram í Reykjavík var sú að þar
er svo mikið af súrefniseyðandi efn-
um í vatninu.
Leitað var til Rannsóknarstofnun-
ar iðnaðarins þegar hönnun Hita-
veitunnar hófst og hún fengin til að
athuga með tæringarhættu af völd-
um vatnsins. Umsjón með þessum
athugunum hafði dr. Ásbjörn Eina-1
rsson.
Leitað var til þessarar stofnunar,
þar sem hún var talin hafa yfir að
ráða mestri þekkingu hérlendis á
sviði tæringarmála.
Þegar tæring af völdum vatnsins
frá geymunum kom í ljós á Akureyri
og víðar var komið á samnorrænu
verkefni, styrktu af norræna iðnþró-
unarsjóðnum, til að finna hag-
kvæma lausn á þessu vandamáli og
hafði Ásbjörn umsjón um fram-
kvæmd þessa verkefnis. Loka-
skýrsla verður lögð fram á fundi
Sambands íslenskra hitaveitna síðar
í þessum mánuði.
4. Einnig er gefiö í skyn aö dreifi-
kerfiö hafi verið of vítt.
Kerfið var hannað fyrir það vatns-
magn sem áætlað var með hliðsjón
af notkun hjá Hitaveitu Reykjavíkur.
Akureyringar nota verulega
minna vatn aðallega vegna þess hve
dýrt vatnið er. Er tímar líða og orku-
verðið lækkar er sennilegt að vatns-
notkun nálgist þá notkun sem er í
Reykjavík og reiknað var með.
ÞÓKNUN FYRIR
HÖNNUN HITAVEITU
AKUREYRAR
Fyrrverandi hitaveitustjóri deilir á
það, að samið var um að þóknun
fyrir hönnun yrði hærri eftir því
sem mannvirkið yrði dýrara.
Þetta er í samræmi við gjaldskrá
verkfræðinga.
Eflaust er þetta ekki gallalaust fyr-
irkomulag en erfitt er að benda á
annað betra. Að semja um fasta upp-
hæð er varla mögulegt nema að vita
fyrirfram hvað umfangsmikil hönn-
unin verður, en yfirleitt er það
nokkurnveginn í hlutfalli við kostn-
að.
En spyrja má, hvers vegna er ver-
ið að draga þetta fram sérstaklega
hjá Hitaveitu Akureyrar? Því ekki
hjá öllum þeim fjölda mannvirkja
sem þóknun hefur verið tekin fyrir
samkvæmt gjaldskrá verkfræð-
inga? Er ekki alveg ljóst að þarna er
verið að grípa hvert hálmstrá til