Helgarpósturinn - 30.12.1986, Page 28

GALLERÍIN undirbúa nú
fyrstu átök nýs árs. Meðal forvitni-
legra sýninga má nefna að í lok jan-
úar hefst í Gallerí Borg sýning á nýj-
um krítarmyndum Brian Pilking-
tons. Þegar Brian tekur saman mæt-
ir síðan á þann vettvang Sigrún
Hardardóttir með nýjar olíumyndir,
í febrúar. Um miðjan janúarmánuð
hefst á Kjarvalsstödum stór sýning
fjölmargra íslenskra listamanna, en
enn sem komið er má ekki upplýsa
nákvæmlega hverjir verða þar á.
ferðinni! Við vitum hins vegar að
24. janúar hefst í Listasafni ASI
blönduð sýning Samúels Jóhannes-
sonar (menn geta farið að hlakka til
hinnar árlegu sýningar á fréttaljós-
myndum í maí). Gróska er í starfiNý-
listasafnsins eftir áramót. Um miðj-
an mánuð verður þar með „install-
ationir“ Eggert Pétursson (16.—25.
janúar), þá kemur sýning Ragnheid-
ar Hrafnkelsdóttur (26.1—12.2) og
síðan er næstur á dagskrá Halldór
Ásgeirsson (13.2—22.2) en á papp-
írnum er að þá taki við sýning aust-
urríska abstraktmálarans Franz
Graf.
ARIÐ sem er að líða var sögulegt
ár í gallerískilningi. í upphafi ársins
og fram eftir útmánuðum leit ekki
út fyrir annað en sýningarsölum á
höfuðborgarsvæðinu myndi fækka
að minnsta kosti um helming og
aðrir salir og nýrri yrðu ekki opnað-
ir. Listmunahúsid, Gallerí Lœkjar-
torg og Galleríiö Vesturgötu 3 voru
öll aflögð og sömuleiðis Langbrók-
in, sem svo var að vísu opnuð á öðr-
um stað í nýjum tilgangi. Eftir stóðu
auk gamla þríeykisins; Kjarvals-
MYNDUST
Gjafir tilviljunar og ástarinnar
eftir Guðberg Bergsson

Það er mikil gjöf tilviljunar og
ástar þegar þær í sameiningu
leiða hæfileikamenn útlenda til lít-
illa þjóða. Það er vegna þess að út-
lendingar eru sjaldgæf djásn hjá
smáþjóðum, einkum ef þeir eru
ríkum hæfileikum gæddir, enda
vilja hæfileikamenn yfirleitt
dvelja þar sem þeir geta hagnast í
reiðu fé og miklu á hæfileikum sín-
um. Slíkt fé liggur yfirleitt ekki á
strætunum sem mjöll hjá smáþjóð-
um.
Bækur þær sem Frank Ponzi
hefur gefið út hjá Almenna bóka-
félaginu um ferðir útlendra lista-
manna til íslands eru, með vissum
hætti leit hans sjálfs að sjálfum sér
í fyrirrennurum sínum, þótt þær
séu um leið merk rit og ágæt fyrir
okkur um leið.
Nú veit ég ekki hvort Ponzi hef-
ur beinlínis „málað myndir af Is-
landi" eða hvort einhver Ponzi á
næstu öld eða öldum muni gefa út
verk hans, en um leið og hann gef-
ur út athugasemdir sínar á bók þá
mála þær myndir hans sjálfs, ekki
með olíulitum heldur í orðum.
Island á 19. öld er nýútkomin
hjá Almenna bókafélaginu, falleg
bók með prýðilega gerðum mynd-
um. Og hér á ég viö greiningu lit-
anna sem er með ágætum. Og
texti Ponzi er lipur og afar læsileg-
ur og aðgengilegur hverjum
manni. Að mínu viti mætti hann
vera örlítið fræðilegri. Ponzi hefði
mátt fjalla meira um myndirnar
sjálfar. Hann hefði átt að ráða í
gátu landsins í gegnum myndirnar
meira en hann gerir.
Stundum fannst mér, þegar ég
las bókina, að Ponzi hafi dvalið
hérlendis of lengi og því hafi hann
fallið í þá íslensku gröf að sýna
heimildunum meiri áhuga en
sjálfri listinni. Hann lætur lesand-
ann um það að sinna henni að
mestu upp á eigin spýtur en gefur
sjálfur bara í skyn. Þetta er dálítið
eins og bandarísk fréttamennska
var og íslenskur frásagnarmáti:
fréttin var fram borin, en hún var
ekki túlkuð eða henni velt upp úr
heimspekilegum bollaleggingum,
eins og sagt er. Á flæðitíð upplýs-
inga og fjölmiðla er fréttin sjálf
orðin næstum einskis virði, það er
orðið svo mikið um fréttir alls
staðar, hins vegar er oröinn mikill
skortur á fréttaskýringum og túlk-
un frétta og á mönnum sem horf-
ast í augu við fréttina og hafa
skoðanir á henni.
Vegna hlutleysis síns eða hvað.
sem það er, kannski of langrar
dvalar hér í deyfðinni, leyfir Ponzi
okkur að bera saman í bókum sín-
um tveim: ísland á útjándu öld og
íslandá 19. öld viöhorf útlendinga
til íslands, eins og það birtjst í
myndverkum þeirra. Til slíks sam-
anburðar er nauðsyn og skemmt-
un að eiga báðar bækurnar og
bera þær saman. Og glöggur mað-
ur getur þá orðið margs vísari um
list/samfélag.
Auðsætt er af bókinni Island á
19. öld I að það er rómantíkin sem
rekur útlendinga hingað yfir haíið,
miklu fremur en áhrif frá upplýs-
ingatímanum eða rannsóknarþrá
beinlínis. Flestar myndir eru bað-
aðar í rómantískum ljóma og sum-
ar gætu verið frá heimalandi mál-
arans en ekki frá ísiandi, vegna
þess að stefna í myndlist verður
rikari en það sem ber fyrir augu
listamannsins. Slíkt er algengt, að
hið huglæga sé sterkara en hlutur-
inn sjálfur. Til að mynda þegar
Japanir gerðu myndir af komu
Portúgala á sinni tíð til Japan og
mikil furöa þótti, þá voru Portú-
galar í myndlistinni af þessum at-
burðum nákvæmlega eins og
Japanir en bara örlítið nefstærri.
Enn í dag hefur Japönum varla
tekist að gera myndir af Vestur-
landabúum án þess að þeir hafi
örlítið japanskt svipmót. Eins er
þetta að sjá í myndum útlending-
anna af íslandi: ísland er í róman-
tískum lit og oft verður landið að
lúta rómantískri myndbyggingu
Ef eitthvaö er, eru sumar myndir
Flóka jafnvel of nákvœmar, svo
ímyndunin fœr ekkert svigrúm.
Adalsteinn Ingólfsson.
Og mig langar að bæta því við
orð Aðalsteins að frásagan eða
myndirnar eru of nákvæmar til
þess að ímyndunin fái nægilegt
svigrúm til að leika lausum hala
um línurnar, vegna þess að mynd-
efnið er fremur bóklegt en mynd-
rænt=dulrænt, þótt það ætti og
ætli sér að verða, frá hendi Flóka,
fremur hið síðar nefnda en hið
fyrr nefnda. En að sjálfsögðu fer
þetta eftir því hver skoðar mynd-
irnar. Sumir „sjá ekkert“ út úr
myndum þótt þær liggi í augum
uppi. Og sumir málarar eða teikn-
arar láta myndefnið liggja svo í
augum uppi og vera það áberandi
að það verður fyrir bragðið dul-
rænt eða einkennilegt. Mér liggur
við að halda að Flóki ætli sér að
nota fremur þá aðferð, að dylja
með of Ijósum línum og myndefni.
Og það er vegna þess að hann er
órafjarri hinum svo nefnda súrr-
ealisma eða duldastefnu. í raun er
hann í barnabókastíl. Myndir hans
eru fyrir börn á þriðja aldrinum.
Þar með er ég ekki að leggja til að
eftirprentanir af myndum hans
eigi að þekja alla veggi elliheimil-
anna. Mig langar þó að geta þess
að ég þekkti gamla konu sem
hafði ekki mælt orð af vör í áratugi
þangað til hún fékk eitthvert lyf
sem hún nefndi „ofmælgislyf" eft-
ir að hún fór að tala og leysa frá
skjóðunni. Og þá flæddu úr munni
hinnar bráðernu konu sægur af
„orðmyndum" eitthvað í líkingu
við myndir Flóka. Við þennan orð-
myndaflaum varð fjölskyldan oft
kindarleg við rúm gömlu konunn-
ar, öll nema börnin. Þau sátu jafn-
vel hjá rúmi hennar löngu eftir að
heimsóknartíma lauk og héldu í
hönd ömmu gömlu og hlustuðu á
fremur en það fái að vera jarð-
fræðilega rétt á málverkinu. Svo
halda ýmsir að veruleikinn sé
sterkari en hugurinn.
Og af myndunum í bókinni er
hægt að ráða að rómantíska stefn-
an hefur lifað lengur í einu landi
en öðru. En að lokum í hverju
landi hefur hún orðið að lúta fyrir
ágangi svonefndra heimilda:
myndirnar eru fremur heimildir
um landið en „sýn" myndgerðar-
mannsins. Og þá er stutt í ljós-
myndina — sem Ponzi gefur ekki
nægan gaum, að mínu viti. Hann
hefði mátt í bókarlok láta meira
bera á ágangi ljósmyndarinnar og
sýna hvernig útlendingurinn eða
ferðalangurinn sér landið að lok-
um bara með auga „augnabliks-
myndarinnar" en ekki með stefnu
hugans eða innri sýn.
Gaman hefði mér einnig þótt að
sjá hvernig Ponzi tengir ljóð Jón-
asar Hallgrímssonar og þá mynd-
list af Islandi sem var til á hans
„nið myndanna" eins og þau
sögðu. Síðan litu þau undir rúmið
og héldu að myndirnar hefðu safn-
ast þar fyrir í haug. En gamla kon-
an sagði:
Nei, krakkar mínir, það safnast
ekki neinar myndir fyrir undir
rúmi gamalla kvenna eftir að hætt
var að nota koppana. I þeim var-
ævisagan.
Læknisfræðilega séð var þetta
hárrétt hjá þeirri gömlu. En núna
eru læknar fremur farnir að spá í
blóð en þvag, eins og áður fyrr í
fornöldinni og kannski í upphafi,
þegar galdralæknar fórnuðu
mönnum og spáðu í blóð þeirra.
Bókin Furðuveröld Alfreðs
Flóka reynir að lýsa ferli Flóka frá
1963 til 1986. Myndirnar í henni
eru nokkuð jafn stórar og mynd-
efnið of svipað til þess að bókin
lýsi í raun og veru ferli listamanns-
ins. Myndirnar eru líka flestar
„jafn góðar“. Þó má sjá af þeim að
Flóki nær æ betri tökum á stíl-
vopni sínu. Með árunum og þunga
„ellinnar" verður dráttlistin Iéttari
og liprari. Núna fyrst er hann að
ná verulegum tökum á henni. Það
gerist um leið og hann fækkar
tíma. Því að með Jónasi berast litir
inn í íslenska Ijóðagerð. Þeir eru
nefndir næstum á áþreifanlegan
hátt með orðunum sem ná yfir þá.
En í ljóðagerð fyrri tíma voru lit-
irnir aðeins hugblær í Ijóðunum
og þá oftast annað hvort hvítur lit-
ur eða svartur eða blæbrigði þess-
ara tveggja lita. Með Jónasi verður
liturinn að „veruleika eða hug-
blæ“.
Verk Ponzi er þess vegna gott
framlag og vel gerð bók sem verð-
ur hjálpartæki okkar við að at-
huga okkur sjálf í Ijósi fortíðar-
innar. Hún er nauðsyn öllum sem
hyggjast brjóta verulega heilann
yfir hinni myndrænu fortíð okkar
og andlegu straumum, því að þótt
útlendingarnir hafi kannski staðið
stutt við þá hafa þeir skilið eflaust
meira eftir af framandi málverk-
um í huga landsmanna er þeir fóru
með heim til sín annað hvort á
pappír eða striga.
þeim atburðum sem myndirnar
lýsa. Við það verða þær heiðrík-
ari, einfaldari og hnitmiðaðri:
form og persónur verða miklu
fremur þær sjálfar en áður var.
Þessi framvinda hlutanna virðist
hefjast, eftir bókinni að dæma,
upp úr 1972.
En með því að þetta er ekki
„listaverkabók um ævi og starf
Flóka“ í eiginlegri merkingu, þá
verður saga hans ekki rakin af
blöðum hennar. Þetta er dálítil og
skemmtileg teiknibók eða litabók
fyrir börn og fullorðna, með for:
mála eftir Aðalstein Ingólfsson. í
formálanum er farið dálítið í
kringum Flóka eins og heitan
graut. Það stafar af því að erfitt er
að skipa listamanninum í flokk
með einhverri stefnu. Það er eins
og Flóki eigi einhverra hluta
vegna að- vera súrrealisti, en
vegna þess að hann er það ekki þá
verður einhverra hluta vegna að
lýsa því yfir að hann sé það ekki.
Eftir sem áður er lesandinn engu
nær um hvar í flokki hann stendur.
Gefið er í skyn að hann sé einfari
með ótal rætur á ýmsum stöðum.
Og þess vegna er hann ekki ein-
fari, heldur á vissan hátt samfari
eða eftirmaður annarra. Ellegar
hann er bara maður sem teiknar í
sínum dúr. Og slík er líklega eðli-
legasta skýringin á honum, þang-
að til hann verður tekinn í gegn og
grannskoðaður, ef nokkur þorir
þá að grannskoða hann eða nenn-
ir því sökum ótta við að vinátta
rofni eða komist verði að óþægi-
legri niðurstöðu. Því það er nú
einu sinni þannig að þótt myndir
Flóka séu „óþægilegar" þá er forð-
ast að komast að óþægilegri nið-
urstöðu um þær — að minnsta
kosti í bráð.
Bókinni er gott að fletta frá 16.
síðu og aftur úr og lesa síðan for-
málann.
„Barna“myndabók Flóka
staða, Norrœna og Ásmundarsals,
salir Gallerís Borgar og Nýlós. En
svo gerðist það allt í senn á síðsumri
og haustmánuðum að gömlum
plássum var gefið nýtt líf — Gang-
skör og Gallerí Hallgerður, menn-
ingarhús tóku við sér í myndlistinni
— Gerðuberg og Hlaðvarpinn, og
nýir og skemmtilegir salir voru opn-
aðir — Gallerí Svart á hvítu og Sýn-
ingarsalurinn Skipholti. Það sem í
fyrstu leit út fyrir að verða samdrátt-
ur reyndist vera endurnýjun og
áherslubreyting þegar ailt kom tii
alls.
BJARNI Bernharður Bjarnason
kýs að kalla sig Egó í nýjustu ljóða-
bók sinni, nema prentvillupúkinn
hafi farið hamförum á forsíðu og
saurblaði. Skáldið iðar í þessari sjö-
undu ljóðabók sinni, sem það kallar
Stjörnunös, samanber síðasta ljóð-
ið:
I augnablik
kom hrím
svo snjóflétta
þá örlítil serla á rúffu
blikk og bloss
í augnablik
játaðist neitaðist
myrkvaðist birtist
sté inn sté út
leggjahalur nökkvabyr
grasker mauluskuggi
ugg ygglu gegglu
örgeðu dapra
unn að nullu.
FELLIbylurinn Gloría kom út á
síðasta ári og hafði að geyma upp-
lestur nokkurra okkar framsækn-
ustu ungskálda á snældu. Grammið
gaf út. Útgáfan bar sig, enn einn
vitnisburðurinn um sókn ljóðsins,
og nú er önnur Gloría komin á stjá,
nánar til tekið Lystisnekkjan Gloría.
Enn er það Grammið sem gefur út.
Að þessu sinni eru það sjö skáld sem
flytja verk sín; Anton Helgi Jónsson,
Björk, Geirlaugur Magnússon, Þór
Eldon, Einar Már Guðmundsson,
Sjón og Steinþór Stefánsson. Geir-
laugur er lýðveldisbarnið í hópnum,
elstur á snældunni, og svo sem ekki
amalegt að heyra hann fara með
Ijóðið Varar í einstökum blæ (en
hann kveðst aldrei lesa sama ljóðið
tvisvar eins):
alkarnir
flœða um landakortin
alltaf að heimsœkja mömmu
blóm konfekt sorgarslör
œpa vogrek
að morgunsólinni
maðurinn er aðeins fitan skinnið
og beinin
túnglin falsa almanök
landabréf berast ekki með
póstinum
né vindinum
fáðu mér fjallstind eöa tinda
í afréttara
að renni árnar uppímót.
28 HELGARPÓSTURINN