Helgarpósturinn - 22.01.1987, Blaðsíða 2

ÚR JÓNSBÓK
. .kórónaður kóngur er ég..
„The Queen had only one way of settiing all
difficulties, great or small. „Off with his
head!" she said without even looking round."
Lewis Carroll: Alice in Wonderland
„Þá mælti Sturla: „Ok nú vinna smádjöflar á mér,"
sagöi hann."
íslendinga saga.
íslenskir menntafrömuðir máttu þola oftar
en ekki örlög ströng á fyrri öldum og harla
óblíð. „Eigi skal höggva," sagði Snorri — sem
gagnaði vitaskuld ekkert þá fremur en
endranær þegar fýsn höggsins hefur gripið
þann sem á vopninu heldur. Snorri var
höggvinn og Árni beiskur og Þorsteinn Guð-
inason lögðu þar með óafvitandi línurnar í
umgengni valdsherra allt fram á vora daga
við þá menntamenn sem vilja ekki lúta eðli-
legri stjórnsýslu.
Islenskir valdsherrar gripu þó sjaldan til
þess óyndisúrræðis sem að framan getur
Bæði er það að menntamenn voru fágæti
mikið hér á landi fyrr á tímum og þá vand-
fyllt í skörðin, ef grisjað var um of, og eins er
hitt að menntamenn og valdsherrar áttu
forðum meiri samleið en nú á dögum og var
jafnvel ekki ótítt að sami maðurinn væri
hvort tveggja í senn menntafrömuður og
valdsherra.
Á miðjum níunda áratug tuttugustu aldar eru
kringumstæður allt aðrar. Nú verður ekki
þverfótað lengur fyrir menntamönnum á ls-
landi, bóklesnu og í nokkrum tilfellum
menntuðu fólki, og framboð á vitrænum
gæðum er langtum meira en eftirspurnin
sem hefur þar fyrir utan aldrei verið óhóf-
lega mikil hér innanlands. Einnig hefur það
gerst að leiðir menntamanna og valdsherra
liggja nú oftar en ekki sín í hvora áttina. Til
vitnis um það er sú staðreynd — og má vera
íhugunarefni þjóðinni — að öruggust trygg-
ing fyrir andstæðum skoðunum og vel-
heppnaðri illdeilu í sjónvarpssal er að fá
þangað til umræðu stjórnmálamann og
menntamann, jafnvel kirkjunnar þjón.
Stjórnmálamenn hafa þá kennisetningu að
leiðarljósi að lýðræðislega kjörið vald á Is-
landi eigi að endurspegla aldagamla og rót-
gróna trú þjóðarinnar á yfirburði brjóstvits
yfir bókvit. Jafnvel menntamenn, sem kjörn-
ir eru til stjórnmálastarfa, láta sem minnst
bera á ávöxtum menntunar sinnar.
Nefndar breytingar á fjölda menntamanna
og samskiptum þeirra og valdsherra hafa
kollvarpað þeirri skipan mála sem áður var
lýst og upp var tekin með afgreiðslunni á
Snorra. Var því ekki að undra þó að reitt yrði
til höggs í fræðsluskrifstofu á Norðurlandi
þegar valdsherra á Suðurlandi, einhver
menntamálaráðherra, vildi ekki lúta eðli-
legri stjórn skriffinna við Eyjafjörð. Sá sem
fyrir högginu varð bar sig þó vel, hélt á vit
atkvæða sinna á Austurlandi, rór í huga og
haldandi þeirri stillingu orðs og æðis sem
hefur auðkennt hann jafnan og er aðal vitur-
legrar stjórnar.
Gæslumenn lýðræðislegrar stjórnskipun-
manna, yrði engum hlíft og alls engum vægt.
Síðastgreind hótun fræðslustjórans hefur
vakið mikinn ugg í brjóstum þjóðarinnar.
vita ekki gjörla hvaða merkingu eigi
að leggja í þvíumlíka yfirlýsingu og er innan-
brjósts eins og forsætisráðherra og fjármáia-
ráðherra sem vita ekki lengur hvað þeir eiga
að halda hvor um annan. Hefur sá orðrómur
fengið byr undir báða vængi að á fræðslu-
skrifstofu á Akureyri sitji láglaunaðir starfs-
menn með kennaraháskólamenntun,
brostnar vonir, æðahnúta og skuldabyrði að
skerpa eggina á öxi og sveðju og meðtaka á
kostnað ríkissjóðs langt umfram fjárveitingu
sérkennslu í niðurbroti og útrýmingu ráð-
herra. Hefur ekki lánast að kveða þetta al-
mæli niður og mátti heita vonlaust að reyna
slíkt eftir að starfsmönnum barst hvatning
frá Fjórðungssambandi Norðlendinga sem
braut þar með viðtekna grundvallarreglu
sambandsins: að eggja menn fremur til að
tala en að hrinda einhverju í framkvæmd.
Af ráðherra er það að segja eftir höggið að
hann leitaði hælis undan gæslumönnum lýð-
ræðislegrar stjórnskipunar í skjóli austfirskra
fjalla og hjá atkvæðum sínum sem halda þar
enn út eins og hreindýrin og kunna að meta
eins og þau íslenskt náttúrueðli og góða
skotfimi. Varð honum þó ekki undankomu
auðið, hvort sem var í Loðmundarfirði, Við-
firði eða á Jökuldalsheiði; hvarvetna var
hann gómaður á símalínur og gafst þá engin
miskunn. Var hart að honum sótt. Komst ráð-
herra næstum í þrot með orðtök og kjarnyrt
tilsvör að hætti sögupersóna á skinnhandrit-
um og greip jafnvel til gífuryrða sem honum
er þó ekki eiginlegt.
Inntur eftir, hvort hann gæti fallist á rök-
semdir fræðslustjórans fyrir högginu, sagði
menntamálaráðherra að hann hefði alla tíð
leitast við að halda því leyndu sem hann
hefði til málanna að leggja við úrlausn verk-
efna sem heyrðu undir ráðuneytið. Hann
kvað það og úr lausu lofti gripið að hann
hefði nokkurn tímann reynt að miða útgjöld
ráðuneytisins við ramma fjárlaga sem væru
afgreidd hverju sinni í þeim tilgangi einum
að sýna í orði ráðdeildarsemi ríkisstjórna.
Slíkt dytti engum ráðherra í hug þegar á
hólminn væri komið og héraðsfylgi í hættu.
Um þá ásökun fræðslustjórans að hann hefði
reynt að segja undirmönnum sínum fyrir
verkum lét ráðherrann þau orð falla til hug-
arléttis þjóðar á öndinni að sér hefði aldrei til
hugar komið að ganga svo langt í umboði
kjósenda. Hann sæti á skrifstofu sinni við
Hverfisgötu í þeim tilgangi einum að drekka
morgunkaffi og kynna sér ákvarðanir undir-
manna sinna. Höggið hefði á sér dunið full-
komlega að óvörum eins og það gerði á
Snorra forðum í Reykholti.
Um framvindu málsins vildi ráðherra engu
spá en ekki þætti sér ólíklegt, er fram liðu
stundir, sagði hann, að til þess drægi, þó að
hann væri ekki heiftrækinn, að mælt yrði í
eyru norðlenskra menntamanna: „Man engi
nú Sverri Hermannsson, ef þið fáið grið.“
JÖN ÓSKAR
vera, sagði fræðslustjórinn, að stjórnskipan
landsins væri í hættu ef ráðherrum héldist
það uppi átölulaust að taka stjórn mála, sem
falla undir þeirra ráðuneyti, í sínar hendur.
Slíkt byði hættunni heim og gæti orðið til
þess að engir hæfir menn fengjust til ráð-
herrastarfa af ótta við að þeir yrðu að bera
endanlega ábyrgð á framkvæmd verkefna
sem lög og reglugerðir fela ráðuneytum. Þá
hefði einnig ráðið miklu um að höggið féll,
sagði fræðslustjórinn, að ráðherra hefði að
undanförnu sýnt nærri sjúklega tilhneigingu
til að halda sig innan ramma fjárlaga og fara
eftir samþykktum löggjafarvaldsins um fjár-
veitingar til einstakra verkefna. Enginn og síst
af öllu skattgreiðendur hefðu nokkurn tím-
ann óskað eftir að ráðherrar tækju fyrirmæli
alþingis svo bókstaflega. Hlyti að liggja í aug-
um uppi að þeir sem þyrftu að fá peninga,
bæru mest skynbragð á hversu þeir ættu
mikla peninga að fá. Fræðslustjórinn bætti
því og við að léti ráðherra ekki af þver-
móðskunni og játaðist undir lopavald skóla-
ar brugðust hins vegar ókvæða við. Fyrr en
varði voru rotinpúrulegir skólamenn með
harðmæli, gleraugu, raddaðan framburð,
bóklærðar skoðanir og lopapeysur á öxlum
dregnir fyrir rannsóknarrétt fjölmiðla og
beðnir að giska á skýringar á þeirri fáheyrðu
ákvörðun ráðherra að vilja ekki hlíta
ákvörðunum þeirra sem undir hann eru sett-
ir. Skólamenn létu í það skína að yfirvofandi
kosningar hefðu sveigt brjóstvit ráðherra út
af réttri braut. Hann hefði viljað sýna at-
kvæðum sínum svart á hvítu að náin flokks-
bönd réðu engu um það hvort hann hlýðnað-
ist fyrirskipunum eða ekki; hann byggði
ákvarðanir sínar á hlutlausri dómgreind
sinni og ábyrgðartilfinningu í starfi.
Sá sem högginu stýrði veitti þá útlistun á
athöfn sinni að ekki hefði verið hægt að una
við það öllu lengur að ráðherra bryti hvað
eftir annað trúnað við undirmenn sína og
sk.ýrði opinberlega frá tillögum sínum til
lausnar vandamálum sem heyra undir
menntamálaráðuneytið. Öllum mætti ljóst
AIIGALEIÐ
2 HELGARPÖSTURINN