Helgarpósturinn - 22.01.1987, Blaðsíða 23

LISTAPÓSTURINN
„SAMSLUNGIN“
segir Stefán Hörður Grímsson um nýjustu ljóðabók sína Tengsl, þar sem
skáldið tekur meðal annars á umhverfisvernd.
Þau tídindi gerast núá bókamark-
adnum í upphafi árs aö Stefán
Hördur Grímsson sendir frá sér nýja
Ijódabók. Hún heitir Tengsl. Mál og
menning gefur út og er þetta í fyrsta
skipti sem það forlag annast útgáfu
á Ijóðum skáldsins, ,,en uið erum bú-
in að vera á eftir honum Stefáni frá
því hann orti sitt fyrsta Ijóð," segir
Silja Aðalsteinsdóttir hjá bókaforlag-
inu. Tengsl er fyrsta verkið sem ber
afmœlismerki forlagsins, í tilefni af
því að í sumar eru fimmtíu ár liðin
frá stofnun þess (sjá fjórum bls. aft-
ar).
Stefán Hörður er eitt virtasta og
vandaðasta skáld sem ort hefur á ís-
lensku á þessari öld og bókmennta-
viðburður þegar ný bók kemur út
eftir hann, segir í frétt frá Máli og
menningu. Ljóðaunnendur geta
tekið undir það. Skáldið fæddist í
Hafnarfirði árið 1920 og hefur áður
sent frá sér fjórar ljóðabækur;
Glugginn snýr í norður (1946), Svart-
álfadans (1951), Hliðin á sléttunni
(1970) og Farvegir (1981). Ljóð,
heildarútgáfa endurskoðaðra ljóða
Stefáns frá 1937 til 1970 kom út hjá
iðunni 1979 með myndum Hrings
Jóhannessonar.
í Tengsium eru 34 ljóð, sem Stefán
segist í samtali við Helgarpóstinn
hafa ort með áhlaupi á allra síðustu
árum. Hann byggir þetta verk sitt
upp sem samhangandi lesningu.
,,Já, bókin er samslungin." 1 einum
kaflanum tekur hann á umhverfis-
verndinni, sem hann segir að sér
hafi ætíð verið hugleikin. Annar
kafli fjallar almennt um lífið, en í
þriðja og síðasta hluta Tengsla er
aftur tekið til við umhverfisvernd-
Stefán Hörður: „Ég yrki aldrei um ann-
að en það sem ég hef reynt sjálfur eða
nauðaþekki..."
ina og þá í tengslum við lífið. ,,Mér
finnst nauðsynlegt að yrkja með
áhlaupi þegar um svona uppbyggð
verk er að ræða. Það er léttara að
yrkja í ljóðasöfn — og það ætla ég
að gera næst."
Þessi ljóðabók Stefáns er ekki í
beinu framhaldi af því sem hann
hefur sent frá sér áður. Dulúðugar
stemmningar eru ekki eins áber-
andi og áður, að mati hans sjálfs.
Hann segir reyndar um yrkisefni
sín: „Ég yrki aldrei um annað en
það sem ég hef reynt sjálfur eða
nauðaþekki. Ef ég yrki til dæmis um
útlönd, er það um staði sem ég hef
sjálfur komið til. Mér finnst annað
ekki hægt." Hvort honum sé gjarnt
að vera vondur út í verkin sín eftirá:
„Já, og veistu; ég bara þoli þau
ekki..."
-SER.
BÓKMENNTIR
Hve hljótt
Stefán Hörður Grímsson:
Tengsl.
Ljóð (53 bls.)
Mál og menning 1987.
Tengsl er ekki frekar en fyrri
bækur Stefáns mikil að vöxtum
mælt í blaðsíðum og fjölda ljóða,
bókin er 53 síður og hún geymir
34 ljóð. Og enn sem fyrr eru víddir
þessarar bókar meiri en við eigum
að venjast í flestum bókum sem
koma út nú um stundir.
í þessari bók er Stefán Hörður á
svipuðum slóðum og í síðustu bók-
um, þar er ekki um að ræða nein-
ar stórbreytingar á skáldskap
hans, en vandvirknin, orðsnilldin
og myndvísin eru söm við sig. I
flestum ljóðunum er farið ákaf-
lega sparlega með orð svo að
merkingarkjarni þeirra eða mynd-
ræn skírskotun tali beint til lesand-
ans. í myndbyggingu fer Stefán
einnig svipaðar leiðir og áður,
bregður upp skýrum myndum í fá-
um dráttum og teflir saman ólík-
um sviðum skynjunar og reynslu
svo lesandi á ýmissa kosta völ um
túlkun á ljóðunum. í þessari bók
er einnig að finna og í ríkari mæli
en áður ljóð sem eru af tagi speki-
mála þar sem settar eru fram full-
yrðingar og jafnvel rökræður. Af
þessu tagi er t.d. ljóðið Staðleysa
(bls. 47);
Þegar staður þinn kemur
út úr skugga sínum
geristu annað en þú ert
og þegar staður þinn hverfist
inn í skugga sinn
geristu annað en þú varst
hvað sem þú ert —
og hvar sem þú ert ertu margt
Svipaðri aðferð er beitt í ljóðinu
Að farga minningu (39) sem hefst
á þessum orðum:
Sá sem kemur aftur
er aldrei sá sami
og fór
Sú sem heilsar
er aldrei sú sama
og kvaddi
Eitt sterkasta einkennið á kveð-
skap Stefáns er það sem kalla má
myndræna dulúð. Með þessu á ég
við það að í mörgum kvæða hans
sem byggja á beinum myndum,
hvort sem þær eru af einu sviði
eða samsettar, skapast einhvers-
konar dulúðugt eða mystiskt and-
rúmsloft sem erfitt er að lýsa <3g
festa hendur á í hverju felst. Ég
held að a.m.k. stundum sé hér um
að ræða sérkennilegt samspil þess
hljómblæs sem orðin bera með sér
og hinnar myndrænu tilhöfðunar
þeirra. Einnig kemur hér til mikil
nákvæmni skáldsins í vali á hrynj-
andi sem skapar texta hans sér-
stætt seiðmagn. Um þetta sér-
stæða samspil mætti sýna mörg
dæmi en hér skulu tvö tilfærð.
Flúðin (38).
Já. Dag nokkurn þegar
skylduför er lokið
kemur gestur þinn aftur
róandi fyrir klapparnefið
og leggst fast á árar.
Og það faðmast skuggar
við lendinguna.
I seinna dæminu er um hreina
mynd að ræða þar sem undir lokin
er rofinn veruleikaramminn sem
annars er um myndina og skapar
ljóðinu nýja vídd og tilfinningu:
Dökkhærða stúlkan sem starfar í
banka
kemur sunnan veginn við völlinn
að austan
heit af göngu með frjálsleik í fari
á leið til vinnu á ný eftir
hádegishléið
Fólk sér hana fjarlægjast
með hvítt ljóð upp úr hvirflinum
svarta
(Sólskin á Austurvelli um
hádegisleytið, 33)
Hugmyndaheimur þessarar
bókar er margbrotinn, þó eru það
öðru fremur þrjú stef sem eru öðr-
um meira áberandi. í fyrsta lagi
eru það spurningar og efasemdir
um manninn og veru hans, hver
við erum og hvernig við erum.
Þetta kemur t.d. fram í ljóðinu
Staðleysa sem sýnt er hér að fram-
an og einnig í ljóðinu Að farga
minningu en seinni tvö erindin
eru svona:
Ævintýri
eru eldfim
bæði lífs og liðin
Sagnir um öskufal!
við endurfundi
hefur margur sannreynt
I öðru lagi túlka mörg ljóðin ótta
um að verið sé að steypa veröld-
inni í glötun, að maðurinn með
tækni sinni og græðgi sé á góðri
leið með að eyðileggja þann sælu-
reit sem þessi jörð okkar gæti ver-
ið. í ljóðinu Haglél segir t.d.: ,,Þá
gerði þrumuveður, og éljagangur
var meiri en fyrr eða síðar hefur
tíðkast af mannavöldum. Borgir
voru málaðar svartar á nóttum og
höf illa lýst. .(bls. 46)
í ljóðinu Þögnuðuholt (12) kem-
ur þessi vá skýrt fram. Þar er í upp-
hafi brugðið upp mynd af ber-
angri, klöppum, þar sem eitt sinn
var gróður og fuglasöngur, ilm-
andi skógur sem féll
svo að þú fengir lifað
sem af mannlegri náð ert á góðri
leið
með að brenna allt sem fram-
undan er
og allar brýr að baki.
Athyglisvert hvernig tungl og
tunglsbirtan koma fyrir aftur og
aftur í ljóðum þessarar bókar, en
tungsljós er einmitt þekkt feigðar-
tákn.
í þriðja lagi er svo í ljóðum Stef-
áns að finna von og mótvægi við
feigðinni og eyðingunni. Hann
teflir fram fegurðinni og ástinni
gegn hinum tortímandi öflum.
Það er einkum fegurð hins smáa
og veikbyggða sem kallar fram.
Þessi tónn í hljómkviðu bókarinn-
ar er sleginn strax í upphafi henn-
ar í hljóðlátu upphafsljóði (Húm
11):
Hve hljótt
flögra þau fiðrildin
fegurstu nótt í sumri
Ástin kemur vissulega fram í
mörgum myndum, en í þessari
bók er öðru fremur um að ræða
ákall um tengsl, ákall um mannleg
samskipti til að fylla þann tóm-
leika sem veröldin býr okkur. En
ef til vill er það þó móðurástin sem
þegar allt kemur til alls er ein fær
um að bjarga okkur:
1 forsælu móður
fallast börn hennar tvö
í faðma
undir helgum væng
innar stjörnum
Það eru börnin sem eiga fram-
tíðina en ekki við sem öllu erum
að spilla.
í einfaldri blaðaumfjöllun eins
og þessari verður ekki nema fátt
eitt sagt um bók eins og Tengsl.
Hér hefur því aðeins verið drepið
á fátt af því sem segja má um bók-
ina. Tengsl Stefáns Harðar eru
hvalreki á fjörur ljóðaunnenda,
sjaldgæfur hvalreki sem engrar
friðunar þarf við og megi allir
njóta sem best.
GRAMMIÐ ætlar að gefa út
fjögurra laga plötu með hljómsveit-
inni Ornamental um næstu mán-
aðamót og hefur hún að geyma
hluta tónlistarinnar við „Skytturn-
ar“, kvikmynd Friðriks Þórs Frið-
rikssonar, sem frumsýnd verður í
febrúar. Tónlistin er eftir Hilmar
Örn Hilmarsson, sem flytur hana
ásamt þeim Dave Ball úr bresku
hljómsveitinni Soft Cell, Einari Erni
Benediktssyni söngvara og Rose,
söngkonu hljómsveitarinnar Straw-
berry Switchblade. Ásmundur Jóns-
son í Gramminu telur svo meira en
líklegt, að síðar muni koma út breið-
skífa með allri tónlist áðurgreindrar
kvikmyndar.
TENINGUR, rit um listir og
bókmenntir, er komið út í þriðja
sinn og að vanda er þar um auðug-
an garð að gresja. Langt viðtal er
við Einar Má Guðmundsson, smá-
sögur eftir Böðvar Björnsson, Thor
Vilhjálmsson og Einar Kárason, og
Ijóð eftir Þórarin Eldjárn, Jón H.
Stefánsson, Braga Ólafsson, Jón E.
Bergþórsson, Stefán Snœvarr og
Jón Stefánsson. Einnig eru ljóða-
þýðingar í ritinu og grein, með
dæmum úr skáldsögum Péturs
Gunnarssonar, um hláturinn og eðli
hans. Eins og fyrr segir, er þarna líka
vettvangur myndlistarumræðu og
fjalla greinar í þeim flokki bæði um
hérlenda og erlenda list. Teningur
fæst í öllum helstu bókaverslunum...
EINAR Hákonarson listmálari
var eini umsækjandinn um stöðu
listráðunautar Kjarvalsstaða, en
skilafrestur rann út á miðnætti sið-
astliðinn föstudag. Umsókn Einars
verður lögð fyrir fund menningar-
málanefndar Reykjavíkur eftir eina
viku, og að sögn Huldu Valtýsdóttur
formanns nefndarinnar, sem átti að
velja úr umsóknunum, verður mælt
með Einari í stöðuna. Það vekur at-
hygli, að listfræðingar hundsuðu al-
gjörlega þessa stöðuauglýsingu og
mun bera að túlka það sem van-
traust þeirra á núverandi rekstrar-
form Kjarvalsstaða.
ar leikara, hefur verið boðið að taka
þátt í listahátíðinni í Brighton á
Englandi í maí í vor. Uppistaða há-
tíðarinnar að þessu sinni er norræn
list og verður Viðar eini íslendingur-
inn þar, ef hann fer. Englendingarn-
ir vilja fá hann til að flytja tvö verk,
Nor I.. . But..., samið af Viðari
sjálfum, og Skjaldbakan kemst
þangað líka eftir Árna Ibsen, en þau
flutti Viðar á hátíð í Dýflinni á ír-
landi í haust. Viðar hefur enn ekki
gert það upp við sig hvort hann ætl-
ar að fara og flytja gömu' "erk, eða
vera bara heima og vinn . að ein-
hverju nýju. Þess má geta, að fyrra
yerkið hefur verið flutt 222 sinnum,
fyrir 222 áhorfendur samtals.
HELGARPÓSTURINN 23