Helgarpósturinn - 22.01.1987, Blaðsíða 31

INNLEND YFIRSYN
„Nú er ljóst að engar meiriháttar breyting-
ar verða gerðar á kosningalögunum. Ástæð-
an er sú, að þingmenn úr dreifbýli í sumum
flokkanna vilja ekki veigamiklar breytingar,"
segir Fridrik Sophusson varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins og nefndarmaður í sérnefnd-
inni til að fjalla um kosningalögin í samtali
við HP.
Þegar stjórnarskrárbreytingin um fjölgun
þingmanna var samþykkt á sínum tíma,
fylgdu í greinargerð drög að kosningalögum,
sem svo urðu að veruleika í svokölluðu for-
mannafrumvarpi. Formannafrumvarpið var
samþykkt sem lög frá Alþingi 1983. For-
mennirnir boðuðu eftir kosningar að gera
yrði breytingar á frumvarpinu í ljósi þess að
úrslitin í síðustu kosningum hefðu leitt til
ósanngjarnrar niðurstöðu.
Kosningalaganefndin hefur starfað á
hverju ári en ekkert hefur komið út úr starfi
hennar, sem horfir til verulegra breytinga,
að mati Friðriks Sophussonar.
MARGVÍSLEG ÓÁNÆGJA
í skoðanakönnun HP, sem birt var í síðasta
tölublaði, kom í ljós, að í Austurlandskjör-
dæmi þar sem Alþýðubandalaginu var
reiknað 29,7% fylgi fengi sá listi einungis 1
þingmann, en A-listi sem reiknað var 10,8%
fylgi fékk einnig 1 þingmann. Á hinn bóginn
fékk B-listinn, sem í þessu dæmi var með
lægra atkvæðahlutfall en G-listi, eða 29,2%,
2 þingmenn. (Austurland: A-listi 10,8%, B-
listi 29,2%, D-listi 24,6%. G-listi 29,7% og V-
listi 5,7%.)
Ástæða þessa er sú, að G-listinn hafði í
þessu reikningsdæmi notað jöfnunarhlutfal!
sitt í Vestfjarðakjördæmi og þannig komst 2.
maður á G-lista eystra ekki inn. B-lista mað-
urinn komst inn í þessu dæmi út á ónotað
jöfnunarhlutfall. En G-lista maðurinn á Vest-
fjörðum komst inn út á 14% atkvæða meðan
Á-lista maðurinn í öðru sæti þar varð að
sætta sig við að sitja utan þings, þó A-listinn
í kjördæminu væri með 26,2% í þessu reikn-
ingsdæmi.
„Ég taldi þessar úthlutunarreglur siðferði-
lega rangar, þar sem slík úrslit veita ekki list-
um þingstyrk í samræmi við atkvæðastyrk í
viðkomandi kjördæmi. Ég veit að ef niður-
stöðurnar verða eitthvað í þessum dúr, verð-
ur fólkið í okkar kjördæmi ósátt," segir Helgi
Seljan alþingismaður í Austfirðingafjórðungi
í samtali við HP. Helgi kvað sitt sjónarmið
einfaldlega hafa orðið undir í þingflokknum.
Margir benda á, að í fyrri kosningalögum,
hafi ekki verið komið í veg fyrir óréttlæti af
svipuðum toga. Þá gerðist það að uppbótar-
sæti gátu komið í hlut flokka, sem höfðu
minna fylgi en aðrir, sem komu engum
manni inn á þing. Það var hins vegar frekar
uppbótarkerfinu að kenna — eða þakka.
OF FLÖKIN
Kosningalögin þykja alltof flókin og menn
horfa til talningarnæturinnar í vor með
hryllingi. HP leitaði til Páls Péturssonar en
hann er formaður sérnefndarinnar um kosn-
ingalögin, og spurði hann um helstu ann-
marka á lögunum:
„Þau virka flókin þessi lög og það væri
mjög gott ef hægt væri að einfalda þau. Það
er erfitt að sjá fyrir hverjir verða kjörnir,
óvissuþátturinn er alltof stór í lögunum.
Fólkinu í hverju kjördæmi, þ.e. þeim smærri,
er raunar ekki falið að kjósa nema fjóra af
þeim fimm sem kjördæmið fær. Fimmti þing-
maðurinn er í rauninni landskjörinn þó hann
hafi kjördæmissetu í viðkomandi kjördæmi,"
sagði Páll.
„Þegar lagt var af stað með þessa laga-
smíð, veturinn 1982—83, þá var ásetningur
formannanna að jafna vægi kjósenda nokk-
uð frá því sem áður var. Menn komu sér sam-
an um ákveðið misvægi — en síðan fara
menn svo að leita að fullkomnu jafnvægi
milli flokka. Þessi markmið eru hins vegar
ósamrýmanleg, af þeirri ástæðu að flokkar
eru ekki allir jafn sterkir í dreifbýli og þétt-
býli. Þetta skapar ákveðna örðugleika við að
gera lögin einföld í sniðum," segir Páll.
Kosningalaganefndin skilar af sér í nœstu viku. Sammála um
örfáar leiöréttingar á nýju lögunum. Óánœgja meö lögin í heild.
Veröa örugglega endurskoöuö eftir kosningar. Páll Pétursson
meö tillögur um aukiö valfrelsi kjósenda. Tvöfaldur atkvœöis-
réttur —. niöurrööun á lista. Stjórnarflokkarnir ósammála um
kjördag!
BRJÓTA STJÓRNARSKRÁNA
„Síðan voru lögin sett með nokkuð mikl-
um hraði og nú eru í þeim ákvæði sem brjóta
í bága við stjórnarskrána og þess vegna
verður að breyta þeim. Það viðurkenna allir
að það þurfi og það er vilji fyrir því. Hitt er
svo annað mál að það er mjög flókið að ná
saman um breytingar því sjónarmiðin eru
mismunandi," segir Páll Pétursson.
„Auðvitað verður að breyta því í lögunum
sem orkar tvímælis gagnvart stjórnarskrá.
En varðandi viðameiri breytingar núna, þá
hljóta menn að spyrja sig hvort það sé sið-
ferðilega verjandi, þar sem við erum komnir
svo nálægt kosningum," segir Guömund-
ur Einarsson, einn nefndarmanna í kosn-
ingalaganefndinni.
HP er kunnugt um að fyrir sérnefndinni
liggur sérfræðilegt álit Ólafs Waltcrs Stefáns-
sonar um að ákvæði í nýju kosningalögun-
um samrýmist ekki ákvæði í stjórnarskránni.
Sömuleiðis liggja fyrir nefndinni hugmyndir
Þorkets Helgasonar, Jóns Ragnars Stefáns-
sonar og jafnvel fleiri sérfræðinga um hvern-
ig megi lagfæra lögin, þannig að ekki orki
tvímælis hvort þau séu í samræmi við stjórn-
arskrána.
Eins og fram kom í grein í HP í október, var
Friðrik. Þingmenn úr Helgi. Úthlutunarreglurn- Guðmundur. Ekki verj- Ráll. Hef sett niður
dreifbýli vilja ekki veiga- ar siðferðilega rangar. andi að breyta miklu rétt punkta, sem lagðir verða
miklar breytingar. fyrir kosningar. fyrir þingflokkana, um
aukið valfrelsi; uppröðun
á lista og tvöfaldan at-
kvæðisrétt.
þá kominn fram rökstuddur grunur um að
sum ákvæði laganna brytu í bága við stjórn-
arskrána. Hér er um að ræða þau ákvæði
sem gera ráð fyrir að flokkur eða framboðs-
listi yrði að ná a.m.k. 0,8 í þingsætahlut og
5% atkvæðamagns á landsmælikvarða til að
ná kjöri. Hugmyndirnar munu m.a. ganga út
á að fella niður 5% ákvæðið og lækka þing-
sætahlutfallið niður í 0,6%.
Slík breyting felur í sér ögn meiri réttindi
fyrir framboð utan gömlu stjórnmálaflokk-
anna — og gerir um leið erfiðara fyrir flokks-
lista að fá þingsæti út á lítið fylgi. Annars er
hér um tæknilega útfærslu að ræða, sem
deildar meiningar munu enn vera um innan
kosningalaganefndarinnar, þó svo allir séu
sammála um að það verði að breyta í þessa
áttina.
AUKA VALFRELSIÐ —
TILLÖGUR Á BORÐINU?
Margir hafa haft orð á því að kosningalög-
in auki ekki valfrelsi kjósenda. Mörg ná-
grannaríkja okkar hafa víðtækari kosninga-
rétt. Páll Pétursson kvað vilja fyrir hendi um
að auka valfrelsið, þannig að kjósandi réði
meiru um það hverjir yrðu þingmenn fyrir
hann. Þetta bæri einnig að skoða í sambandi
við prófkjörin. Á þeim hefðu komið fram
annmarkar, sem út af fyrir sig væri hægt að
komast hjá að miklu leyti, með því að færa
þetta vald til vals inn í kosningarnar.
En koma slíkar breytingar til álita núna?
„Það kemur allt til álita, en ég veit ekki hvort
menn ná neinni samstöðu um slíkar breyt-
ingar. Við erum með öll kosningalögin inni í
myndinni og svo er að sjá hver samstaðan
verður. Ég hef sett niður nokkra möguleika
á blað, sem koma til skoðunar í þingflokkun-
um. Og ef áhugi er fyrir í þingflokkunum að
taka það mál til rækilegrar athugunar, þá er
sjálfsagt að fara í það mál í sérnefndinni,"
segir Páll Pétursson. Meðal hugmynda hans
eru tillögur um niðurröðun lista í kjörklefan-
um, ákvæði um tvöfaldan atkvæðfsrétt kjós-
anda og m.fl. Tillögur í svipuðum dúr hafa
m.a. verið fluttar á þingi áður af Jóni Skafta-
syni um niðurröðun á lista og Vilmundi
Gytfasyni um skiptingu atkvæða á lista.
KJÖRDAGURINN Á REIKI
Nú hefur ekki enn verið fastákveðið hve-
nær verður kosið í vor. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur lýst yfir vilja sínum til að kosið verði
25. apríl í vor. Páll Pétursson bendir á að sam-
kvæmt lögum eigi kjördagur að vera síðasti
laugardagur í júní. Um þann dag sé engin
ríkjandi ánægja, vegna sumarleyfa o.s.frv.
En er ekki komið samkomulag um kjör-
dag?
„Nei. Það er ekki komið samkomulag um
hann,“ segir Páll. Hann kveður hins vegar, að
svo líti út sem þingmeirihluti sé fyrir 25.
apríl. Forsætisráðherra hefur ekki sagt ann-
að en sá dagur verði ákveðinn, nema menn
komi sér saman um annan dag. „Ég teldi
miklu heppilegra að kjósa 9. maí og það eru
margir fleiri á sömu skoðun. Ég ætla að
kanna hvort vilji fyrir því að lögbinda annan
laugardag í maí sem kjördag eöa einhvern
annan dag,“ segir Páll Pétursson.
Af viðtölum við þingmenn má draga þá
ályktun að almennt sé ríkjandi óánægja
meðal þeirra um kosningalögin. n af mis-
munandi ástæðum. ÞingmönnU' béttbýlis á
höfuðborgarsvæðinu þykir misvægið of mik-
ið og þingmönnum dreifbýlis m mikið at-
kvæðafylgi, þykir flokkarnir á b aði ekki
njóta þingstyrks í samræmi vi' alkvæða-
fylgi.
Reiknað er með að kosning;: .efndin
skili af sér í næstu viku og eftir f U n sólar-
merkjum að dæma. þá mun h iæplega
vera sammála um aðrar breytin n á áö-
urnefndu hlutfalli og niðurfellir regl-
unnar. Að líkindum munu fleiri anm: kar á
lögunum koma í ljós í kosningunum r. Og
því áreiðanlegt, að á næsta kjörtímabiii verði
tekið til við að endurskoða kosningalögin —■
eina ferðina enn.
HELGARPÖSTURINN 31