Helgarpósturinn - 14.05.1987, Blaðsíða 25

Tinna Gunnlaugsdóttir ( risa-
stóru og stórfenglegu hlutverki
Yermu.
Kviknar líf af dauða?
Hér er fjallað um mannveru sem Örlaganornin hefur hremmt og brennt marki ófrjóseminnar. Mig langaði satt
að segja að reisa, upp af grunni hins dauða og ófrjóva, þróttmikið skáldverk um frjósemd og líf (García Lorca).
Síðasta verkefni Þjóðleikhússins á
Stóra sviðinu á þessu leikári er
Yerma eftir spænska skáldið Fed-
erico García Lorca, en það var fyrst
sýnt árið 1934.
Yerma er eitt verka í svokölluðum
laustengdum alþýðuþríleik, hin eru
Blóðbrullaup og Hús Bernörðu
Alba, sem leikið var í útvarpinu síð-
astliðið haust. Þessi verk fjalla að
uppistöðu til um kúgun á ástinni og
Spænska skáldið Federico García
Lorca fæddist 5. júní 1898 í litlu
þorpi skammt frá Granada. Hann
las lögfræði og bdkmenntir við há-
skólann í Granada og stundaði jafn-
framt tónlistarnám. Lorca lagði þó
ekki hart að sér við námið, hann
hafði lítinn áhuga á lögfræðinni,
hugurinn farinn að beinast í aukn-
um mæli að skáldskap þegar á þess-
um árum. 1918 flutti Lorca til Mad-
rid þar sem hann komst fljótlega í
samband við ýmsa aðra listamenn,
m.a. kvikmyndagerðarmanninn
fræga Louis Bunuel og málarann
Salvador Dalí, en samband Lorca
við Dalí varð sennilega sterkasta
samband sem hann myndaði við
annan einstakling á lífsleiðinni. Ár-
ið 1918 gaf Lorca út fyrstu bók sína,
Hughrif og landslag, sem var byggð
á ferðadagbók hans frá námsferð
árið áður til nokkurra héraða á
Spáni, þar sem Lorca safnaði einnig
þjóðsöngvum, sögum og ljóðum.
Ári síðar var fyrsta leikrit hans
sviðsett í Madrid, en það varð ein
Karl Gudmundsson er þýöandi
Yermu oghannvar fyrst spurdurum
tildrög þess aö hann fór ad þýöa
verkiö og hvaö þaö heföi verið sem
heillaöi hann.
„Þetta var áhugaverkefni hjá mér,
meira gert fyrir skúffuna heldur en
með sýningu í huga. En þetta er
heillandi leikrit með heillandi stíl,
afskaplega hreint í sniðum, einfalt
og skýrt, eiginlega einkennilega fal-
legt í einfaldleika sínum. Það minnti
mig alltaf á forngrískt leikrit, það er
í því einhver forngrískur andi, en
um leið fannst mér það tímalaust og
algilt og þess vegna eiga erindi til
okkar í dag. Það gæti eins verið frá
miðöldum, þó ekki væri nema fyrir
þennan alþýðlega kveðskap og
dans sem fylgja verkinu. Ljóðin í því
eru í svona sönglagastíl og ég byrj-
aði á þeim, þá var það erfiðasta frá.“
— Hefur þetta verið erfitt verk aö
þýöa?
um eilífa leit að frelsinu. Yerma er
ung stúlka sem þráir að eignast með
manni sínum barn en verður ekki
að ósk sinni. Þetta veldur henni sál-
arkvölum og miklum harmi sem
hefur alvarlegar afleiðingar þegar
hann brýst út. Lorca sagði sjálfur
um verkið að það væri dæmigerður
harmleikur sem hann hefði klætt í
nútímabúning og að ímynd frjósem-
innar yrði þar fyrir því böli að hverf-
ast í andstæðu sína. Út frá þessum
allsherjar niðurlæging fyrir alla að-
standendur sýningarinnar. Á næstu
árum vinnur Lorca ótrauður að
verkum sínum, en ekki svo ýkja
mikið er gefið út eftir hann, enda
mun hann hafa verið fremur ófús til
þess sjálfur, oft á tíðum.
Lorca byrjaði á Yermu árið 1930,
en árið eftir hóf hann starf hjá ferða-
leikhúsi, sem ferðaðist um Spán og
lék leikrit hans. Hann leikstýrði
einnig sjálfur, m.a. var hann við
stjórnvölinn á frumsýningu á Blóð-
brullaupi í Madrid árið 1932 og
sama ár byrjaði hann á verkinu Hús
Bernörðu Alba, sem leikið var í út-
varpi síðastliðið haust. 1934 var
Yerma síðan frumsýnt og sló þá öll
sýningarmet.
Tveimur árum síðar, 1936, braust
út borgarastyrjöld á Spáni, þann 17.
júlí, og Lorca var ráðlagt að flýja
land, enda hafði hann unnið meira
gegn herforingjastjórninni með
penna sínum en aðrir unnu með
rifflum. Lorca fór þó ekki að þeim
ráðum að flýja land heldur flúði á
„Það er alltaf vont um að segja
hvað er erfitt og hvað ekki. Þetta er
óttalegt happa- og glappaverk að
þýða og er aldrei búið. Það er eigin-
lega list hins ómögulega og spurn-
ingar vakna við hvert atriði. En ef
textinn er þannig að hann meiði
ekki og þjóni sýningunni, þá er til-
ganginum náð. Hann er bara einn
liður í sýningunni, að vísu mjög þýð-
ingarmikill, en á ekki að standa út
úr, heldur fylgja gangi leiksins. Ég
hugsa alltaf út frá flutningsmögu-
leikum og takti höfundar þegar ég
þýði. Reyni að ná þeirri hrynjandi
og því lagi sem mér finnst vera ein-
kenni höfundarins, reyni að líkja eft-
ir taktinum í verkinu án þess að of-
bjóða íslenskunni. Textinn í Yermu
er allur mjög ljóðrænn og hefur
mjög sérstæða hrynjandi sem freist-
aði mín að líkja eftir. Ég vona bara
að ég hafi ekki gert Lorca mjög
rangt til.
andstæðum, lífi og dauða, frjósemi
og ófrjósemi, leiðir Lorca fram átök
persónanna innbyrðis og við sjálfar
sig.
En þó leikritið virðist einfalt á yf-
irborðinu, andstæður þess einfaldar
og skýrar og baráttan milli persón-
anna sömuleiðis, býr fleira undir en
við fyrstu sýn virðist. Þegar leikritið
er skrifað eru válegir tímar á Spáni
og fleiri búa við kúgun andans held-
ur en konur sem ekki fá að eignast
náðir vinar síns en var handtekinn
18. ágúst. Kvöldið eftir var hann
myrtur.
En vopnin snerust í höndum
morðingjanna, því með dauða sín-
um varð Lorca að píslarvætti og
tákni fyrir hið fallna lýðveldi. Og
eins og í Yermu er ekki hægt að
halda frelsinu niðri um alla eilífð og
á endanum komust á lýðræðislegri
stjórnarhættir á Spáni og 1960 var
Yerma, fyrsta verk Lorca, fært upp
aftur eftir að borgarastyrjöldinni
lauk, en herforingjarnir höfðu
bannað verk hans. Verkið hlaut af-
bragðsgóðar viðtökur og það undir-
strikaði þau orð sem höfð voru eftir
Lorca, þegar honum var ráðlagt að
flýja landið: „Ég er skáld. Enginn
drepur skáld.“
börn. Leikritið hefur þannig einnig
almenna skírskotun, bæði til sam-
tímalegra atburða í landi Lorcas
sjálfs, sem og tímalausa skírskotun í
baráttu Yermu við að losna undan
ægivaldi eiginmanns síns og þeirra
sem standa honum næst.
Óhætt er að mæla með þessari
sýningu, hér fara saman afar snjallt
verk, fagleg vinna á öllum sviðum,
glæsileg sviðsmynd og afbragðs-
góður leikur. Ekki má gleyma að
minna á tónlist Hjálmars R. Ragn-
arssonar, sem skapar sýningunni
skemmtilegt og heillandi svipmót,
mestanpart í flutningi Signýjar
Sæmundsdóttur.
Það er Tinna Gunniaugsdóttir
sem fer með hið feikn viðamikla
hlutverk Yermu, Arnar Jónsson
leikur eiginmann hennar en í öðr-
um stórum hlutverkum eru Pálmi
Gestsson, Guðný Ragnarsdóttir,
Guðrún Þ. Stephensen, Kristbjörg
Kjeld og fleiri, en alls koma um 40
manns fram í sýningunni. Þórhildur
Þorleifsdóttir leikstýrir verkinu, lýs-
ing er eftir Pál Ragnarsson, leik-
mynd og búninga gerði Sigurjón Jó-
hannsson, Karl Guðmundsson þýddi
verkið og tónlistin er eftir Hjálmar
H. Ragnarsson. Hljóðfæraleikarar
eru þeir Pétur Grétarsson og Matt-
hías Davíðsson, en söngvari er sem
fyrr segir Signý Sæmundsdóttir og
er hennar hlutverk jafnframt eitt
það stærsta í sýningunni.
ISLENSKA óperan efnir til sér-
stakrar hátíðarsýningar á Aidu
næstkomandi sunnudagskvöld.
Þetta er einnig lokasýning á verkinu
sem hefur verið sýnt rúmlega 30
sinnum við góðar undirtektir. Sjón-
varpiö mun verða á staðnum og
taka sýninguna upp og að auki verð-
ur að sýningu lokinni haldið upp-
boö á þeim málverkum semíslensk-
ir myndlistarmenn gáfu íslensku
óperunni fyrr í vetur og hafa til
þessa prýtt veggi hennar. Þess má
að auki geta að Sigríöur Ella Magn-
úsdóttir kemur sérstaklega hingað
til lands til að syngja í þessari hátíð-
arsýningu.
ÞÓRDÍS A. Siguröardóttir opnar
á laugardaginn kemur, kl. 14, skúip-
túrsýningu í Gallerí Gangskör við
Amtmannsstíg 1. Þórdís hefur ekki
áður haldið einkasýningu en hefur
tekið þátt í samsýningum og á síð-
astliðnu ári hefur hún unnið mikið í
vír og sýnt þau verk í Galleríinu, en
hún er jafnframt einn af stofnfélög-
um þess.
Þórdís stundaði nám við AÍW/ árin
1980-1984 og '85-6 við Akademie
der Bildenden Kúnste í Múnchen
Myndirnar á sýningunni eru unnar
á þessu ári og því síðasta og skiptast
þær nokkuð í tvennt, svo sem sýn-
ingin gerir bæði hvað varðar efni og
inntak. Annan hluta sýningarinnar
kallar listakonan leiöir og eru þar á
ferð verk úr grásteini, steinsteypu,
járni, tré og lit. Hinn hluta sýningar-
innar kallar Þórdís álagaprinsa og
eru það einnig þrívíð verk sem unn-
in eru úr pappamassa, vír, bómullar-
grisjum og lit. Sýningin stendur
fram á síðasta dag maímánaðar.
LEIKHÚSIÐ í Kirkjunni hefur
verið með sýningar á verkinu Kaj
Munk eftir Guörúnu Ásmundsdótt-
ur í Hallgrímskirkju í vetur og vor.
Sýningar hafa farið langt fram úr
áætlun og eru nú orðnar um 40,
allar fyrir fullu húsi. Verkið hefur
sumsé spurst afar vel og er ekki nóg
með að svo hafi verið hér heima
heldur hefur það líka gerst hjá
frændum vorum, Svíum og Dönum.
Guörúnu og samstarfsfólki hennar
hefur þannig verið boðið að leika í
báðum þessum löndum, annarsveg-
ar fyrir tilstilli sonar Kaj Munks, sem
hingað kom og sá sýninguna, og
hinsvegar fyrir atbeina íslenskrar
leikkonu sem sér um kirkjuleikhús í
Lundi. Ef af verður og leikhúsið fær
til ferðarinnar styrk er meiningin að
sýna tvisvar í Kaupmannahöfn og
tvisvar í Malmö í Svíþjóð. Auk þess
hefur heyrst að þau Guðrún hafi
áhuga á að fara með sýninguna um
landið, en allt mun vera óvíst í þeim
efnum.
Federico García Lorca (1898—1936)
Karl Guðmundsson:
List hins ómögulega
HELGARPÓSTURINN 25