Helgarpósturinn - 21.05.1987, Blaðsíða 14

eftir Önnu Kristine Magnúsdóttur
myndir Jim Smart og Ijósmyndasafnið
Má ég fara út
eftir mat?
u
Eru útileikir barna ab leggjast af?
Eða er það raunverulega þannig?
Getur verið að börn séu hætt að
leika sér, eða leika þau sér öðruvísi
en við gerðum í „gamia daga“?
Finna þau ekki að vorið er komið?
Jú, víst finna þau það. Ennþá er
spurt líkt og áður: „Má ég fara út eft-
ir mat?“
Börn nútímans fara líka út að
leika sér. Þau fara að visu ekki í
sömu leiki og við gerðum, enda
þjóðfélagið breyst síðustu ár — hvað
þá á fimmtíu árum. Nú fara börn
varla að leika sér niðri við höfn eða
á óbyggðum svæðum, enda ekki
mikið af þeim í stórborginni og auk
þess hættuleg leiksvæði.
Og hvað myndu börnin i dag
segja, ef þeim væri sagt að fara í
„útilegumannaleik" eða þá að
amma þeirra hafi einu sinni verið
kölluð „grjótkastarinn" í hverfinu,
sem þau eru nú að alast upp í? Þau
myndu horfa á hana stórum augum
og hugsa með sér: „Nei, hún amma
mín hefur aldrei verið í óvinaliðinu
í hinni götunni." En þannig var það
nú samt. Flest hverfi búa enn yfir
„óvinaher", ef ekki ríkir stríð milli
hverfa gerist það að minnsta kosti
nokkrum sinnum milli gatna.
HORFIÐ FYRIR HORN
Ef við lítum til liðinna tíma, hverf-
um fyrir hornið og gægjumst nokk-
ur ár aftur i tímann kemur í ljós, að
það sem við söknum einna helst er
að sjá ekki lengur þá leiki sem við
lékum okkur í á árum áður. Það sem
mörgum finnst mest eftirsjá að eru
hinir ýmsu hópleikir eins og bolta-
leikirnir, þar sem skipt var í tvö lið
og börnin völdu sér „foringja". Leik-
ir eru nefnilega ekki aðeins „leikir"
heldur einnig undirbúningur fyrir
lífið að margra mati. Meðal þeirra
sem léku sér í leikjum sem spruttu
upp úr atvinnulífinu er Vilborg Dag-
bjartsdóttir kennari við Austurbæjar-
skólann. Vilborg ólst upp á Aust-
fjörðum og hún segir m.a. um
bernskuárin sín þar: „Ég minnist
þess til dæmis að í atvinnuleysinu á
kreppuárunum voru keyptir fjórir
nýir bátar til Seyðisfjarðar og við
vorum ákaflega stolt af þessum bát-
um. Þeir fóru á veiðar á snurvoð og
við fórum í þannig leik að við hétum
sömu nöfnum og bátarnir. Tveir
voru með band á milli sín, hlupu um
og voru á snúruvoð, allir hinir voru
kolar sem þeir áttu að veiða. Annar
leikur sem við lékum mikið á vet-
urna var niðri á tjörninni. Þá var
varðskipið Ægir nýtt og við fórum
með sleðana okkar niður á tjörn.
Besti sleðinn var Ægir en hinir voru
togarar sem voru að trolla í land-
helgi og Ægir reyndi að ná þeim.
Þessi leikur hét „Troll, troll í land-
helgi". Svona eru leikir, þeir endur-
spegla það sem er að gerast og í
raun og veru eru börnin að undir-
búa sig fyrir lífið í leikjunum. I hóp-
leikjunum kynnast börn fyrst lýð-
ræðinu, þau velja sér „foringja" og
skipta í lið. Þá voru notaðar þessar
skemmtilegu úrtalningaþulur eins
og „Úllen, dúllen doff“ og krakkar
kunnu margar slíkar þulur.“
Vilborg segir einnig að margir
feluleikir eða „felingaleikir" eins og
þeir nefndust fyrir austan, hafi verið
vinsælir. Þeirra á meðal var leikur-
inn „Hverfa fyrir horn“ sem fólst í
því að hópnum var skipt í tvö lið
sem stilltu sér upp hvort við sinn
endann á stóru húsi. Annað liðið lét
sig hverfa fyrir horn og faldi sig
nema hvað einn beið við hornið þar
til allir voru komnir á öruggan felu-
stað. Þá flýtti sá sér að „hverfa fyrir
horn“ og var búinn að ákveða sinn
felustað. Um leið og hann hvarf
þusti hitt liðið af stað til að leita og
leiknum lauk er allir voru fundnir.
„Útilegumannaleikur var líka
skemmtilegur og vinsæll felinga-
leikur. Einn úr hópnum grúfði sig í
„borg“ og taldi upp að hundrað. All-
ir hinir voru útilegumenn og notuðu
tímann til að fela sig. Þegar sá sem
var í borg hafði lpkið við að telja
hrópaði hann: „Útilegumenn eru
komnir á kreik" og fór síðan að leita.
Þegar hann hafði leitað lengi og
klukkað þá sem hann fann áttu hinir
að gefa frá sér hljóð og hann gekk á
hljóðið. Stundum var kallað „hó“
þegar allir voru búnir að fela sig og
ein saga Jónasar Arnasonar er ein-
mitt um þetta og heitir „Er hó?“.“
LÆRT AÐ LEIKA SÉR
Vilborg segir að auðvitað leiki
börn sér ekkert minna nú en áður,
„því leikur er aðal barnsins, en þau
leika sér öðruvísi", segir hún. „Það
sem ég hef veitt athygli er að þessir
merkilegu hópleikir hafa horfið
ákaflega mikið og það ér áreiðan-
lega margt sem stuðlar að því. Með-
al annars það að börnum hefur ver-
ið ýtt út af lóðunum, þar eru nú
garðar sem verður að ganga var-
lega um, en áður fyrr voru börnin
frjáls og gátu verið í feluleikjum,
fallinni spýtu og öðrum slíkum hóp-
leikjum sem einhvern veginn henta
ekki lengur í borginni eins og hún
er. Börnin hafa nú minna athafna-
svæði og öðruvísi. Án þess að ég
hafi nokkrar vísindalegar kannanir
á bak við mig er það mín skoðun að
þeir stöðluðu leikir sem koma með
íþróttunum og íþróttakennslu séu
öðruvísi en þeir sem ég átti að venj-
ast. Þar á ég sérstaklega við fótbolt-
ann sem er þannig að það eru fyrst
og fremst drengir sem leika sér í fót-
bolta og stuðla þannig að kynskipt-
ingu í leik sem ekki tíðkaðist áður.
Það er líka oftast úrvalslið sem
keppir og þess vegna verða margir
óvirkir áhorfendur. Það eru heldur
ekki margir fótboltavellir á skóla-
lóðum og þá er það nokkuð oft sem
hnefarétturinn ræður, stærri krakk-
arnir leggja undir sig vellina og
hleypa þeim minni ekki að. Félags-
lega séð finnst mér því fótboltinn
ekki hafa byggt upp hinn rétta
anda."
Svavar Gudmundsson, kennari
við Æfinga- og tilraunaskóla Kenn-
araháskóla íslands, segist telja að
leikir fari minnkandi hjá börnum,
en Svavar hefur starfað sem kennari
frá árinu 1952 og allt frá fyrstu
stundu hefur hann beitt sér fyrir því
að kenna börnum leiki:
„Ég vandist á þetta þegar ég var
við nám í Kennaraháskólanum. Þeir
kennarar sem ég lærði hjá og þeir
sem ég starfaði síðar með, bæði í
Miðbæjarskólanum og hér, gerðu
þetta gjarnan og ég hef ekki lagt
þetta niður. Mér þykir þeta ákaflega
dýrmætt og gleði barnanna í leikn-
um færist yfir á námið. Börnin
verða miklu glaðari og ánægðari
þegar þau koma inn úr frímínútum
og ég hef fundið greinilegan mun á
því. Það var þannig um tíma að
hægt var að greina árstíma eftir
leikjum barnanna en nú eru því
miður margir þessara leikja alveg
horfnir. Þegar fór að vora fóru marg-
ir út að sippa, svo kom parísinn og
svo teygjutvist. Þessir leikir sjást
varla lengur hér á skólalóðinni. Mér
finnst þetta hafa breyst á undanförn-
um árum, kannski síðustu 6—7 ár-
um. Börnin hér í skólanum leika sér
Börn leika sér á stultum. Myndina tók Karl Nielsen ( Reykjavík I kringum 1930.
14 HELGARPÓSTURINN
„Búleikur" hefur greinilega tfðkast lengi. Þessi mynd barst Ljósmyndasafninu á Flókagötu án nokkurra skýr-
ingaog ekkerter vitað um hana. Ef einhver þekkir þessa mynd semog þá næstueru allar upplýsingar vel þegn-
ar hjá Ljósmyndasafninu.