Helgarpósturinn - 21.05.1987, Blaðsíða 21

LISTAP
Fyrst og fremst
íslenskur málari
Manneskjan í öndvegi er yfirskrift sýningar Einars
Hákonarsonar, sem nú stendur yfir á Kjarvalsstöðum
Sýning Einars er mikil í sniðum,
þar eru tœplega áttatíu málverk,
stór og smá og öll máluð á undan-
gengnu tveimur og hálfu ári, en Ein-
ar hefur helgað sig málverkinu síð-
ustu þrjú árin. Hann er einnig kunn-
ur fyrir afskipti sín af félagsmálum
myndlistarmanna, sem skólastjóri
MHI og var nýlega ráðinn listráðu-
nautur Kjarvalsstaða.
Hann hefur starfað að list sinni,
ásamt kennslu, mestan part um
tuttugu ára skeið og segir sjálfur að
aðal viðfangsefni sitt hafi allan þann
tíma verið manneskjan og kjör
hennar í víðu samhengi, manneskj-
an gagnvart fjandsamlegu, vélrænu
umhverfinu. Aður fyrr hafi mynd-
irnar verið með ádeilubroddi en í
seinni tíð hafa þær orðið huglægari,
beinst meira inn á við, og um leið
hafi notkun tákna og symbóla auk-
ist.
Aðspurður um hvort sú ádeila,
sem hann hafði uppi fyrr á árum,
ætti ekki til okkar erindi enn þann
dag í dag svarar hann játandi. ,,Það
veitti svo sannarlega ekki af, ég er
t.d. afar óánægður með þá fjöl-
miðlaþróun sem hefur orðið ofan á,
innflutningur á erlendu efni sem
ekkert innihald hefur er bæði
sljóvgandi og ruglandi gagnvart
okkar eigin menningarverðmætum
og það örlar ekki á vilja til að gera
eitthvað sjálfir á okkar eigin vett-
vangi. Eina svarið er hinsvegar, ef
menn vilja halda í þjóðernið, að
styðja dyggilega við Jsað sem fram-
leitt er hér heima. Eg er stórt séð
sammála Sigurði A. Magnússyni rit-
höfundi í greinum hans í Morgun-
blaðinu um sjónvarp, nú nýverið, og
vil óska honum til hamingju með að
taka á þessum málum og hefja um
þau umræðu.
Það er annars undarlegt með
samhengið í íslenskri menningu, á
hátíðarstundum, þegar frammá-
menn í samfélaginu ávarpa þjóðina,
er alltaf talað út frá menningunni,
en ekkert land gerir eins lítið fyrir
listamennina sína og íslendingar.
Það er t.d. stórt bil milli okkar og
hinna norðurlandanna og það er
undarlegt í ljósi þess að listamenn-
irnir eru einu mennirnir sem geta
breytt ríkjandi hugsanagangi gagn-
vart íslenskri menningu. Að vísu
aðeins séu þeir samkvæmir sjálfum
sér en það er oft eins og menn leggi
meira upp úr að vera í sviðsljósinu
en að vinna að list sinni af heilind-
um.
Það er líka of lítið gert af því að
velja milli manna við styrkveitingar,
áhersla er ekki lögð á að styrkja þá
sem eitthvað raunverulega geta.
Það er verið að dreifa styrkjum sem
ekki koma að neinu gagni í stað
þess að styrkja veglega þá sem bún-
ir eru að sanna sig, þannig að þeir
geti lifað af því og þurfi ekki að hafa
áhyggjur af afkomunni. Listin getur
ekki farið eftir markaðslögmálum.
Enginn markaðúr getur stjórnað því
hvað er sönn og góð list. Þetta er
eitthvert kjarkleysi í íslendingum,
einhver minnimáttarkennd, sem
veldur því að þeir treysta ekki eigin
dómgreind, eins og glöggt sést af
viðhorfum þeirra til íslendinga sem
vinna erlendis. Þetta er einhver
vantrú á það sem íslenskt er.“
Einar segist vera skilgetið af-
kvæmi þeirrar frásagnarhefðar sem
hér hafi mátt finna og að hann fjalli
um íslenskar aðstæður og fólkið í
landinu eins og hann upplifi það.
Hann segist auðvitað ekki geta neit-
að því að hann hafi orðið fyrir áhrif-
um víða, en þrátt fyrir að hann fylgi
ekki hinni íslensku landslagshefð
frumherjanna í málverkinu telji
hann sig vera íslenskan málara fyrst
og fremst.
-KK.
Einar Hákonarson: Fyrir dómi. Mynd: Jim
Smart.
LEIKLIST
Harmljóö
Þjóðleikhásið:
YERMA
eftir Federico García Lorca.
Þýðing: Karl Guðmundsson.
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifs-
dóttir.
Tónlist: Hjálmar H. Ragnarsson.
Leikmynd og búningar: Sigurjón
Jóhannsson.
Leikendur: Tinna Gunnlaugs-
dóttir, Arnar Jónsson, Guðný
Ragnarsdóttir, Þorleifur Örn Arn-
arsson, Pálmi Gestsson, Guðrún
Stephensen, Kristbjörg Kjeld,
Anna Sigríður Einarsdóttir, Anna
Kristín Arngrímsdóttir, Guðlaug
María Bjarnadóttir, Vilborg Hall-
dórsdóttir, Herdís Þorvaldsdóttir,
Margrét Guðmundsdóttir, Bryndís
Pétursdóttir, Ragnheiður Stein-
dórsdóttir, Sigríður Þorvaldsdóttir,
Helga E. Jónsdóttir, Jóhanna Linn-
et, Sigríður Elliðadóttir, Hulda
Guðrún Geirsdóttir, Margrét Björg-
ólfsdóttir, Ásdís Magnúsdóttir,
Jóhann Sigurðarson, Jón S. Gunn-
arsson, Sigrún Guðmundsdóttir,
Lára Stefánsdóttir, Helga Bern-
hard, Örn Guðmundsson, Ólafur
Bjarnason, Hinrik Ólafsson, Jón
Rúnar Arason, Magnús Steinn
Loftsson, Björn Björnsson, Stein-
grímur Másson, Þorleifur Magnús-
son.
Sviðið er hátt til lofts og vítt til
veggja. Það er rammað af með
tveimur stórum römmum hvorum
inn af öðrum, umgjörð sem er
táknræn fyrir þær föstu skorður
sem samfélag leiksins er skorðað
í. Vinstra megin eru þessir ramm-
ar gráir en hægra megin brúnir,
andstæðir litir, heitur — kaldur,
sem á sinn hátt sýna átökin í verk-
inu á milli lífs og dauða, frjósemi
og auðnar. Inn á sviðið koma tveir
skápallar, þráðbeinir báðir, hvor í
sínum lit, brjóta upp hornréttan
rammann en geta táknað vegina
tvo. Frá hægri kemur síðan fjall-
garður inn á mitt sviðið, brotin
lína í andstöðu við önnur form
sviðsmyndarinnar, berandi vitni
um að þrátt fyrir allt falla náttúru-
öflin ekki í hinar föstu skorður
sem samfélagið setur. Baksviðs er
himinninn sem tekur litaskiptum
og endurspeglar tilfinningar per-
sónanna, ýmist helblár eða eld-
rauður og ýmislegt þar á milli.
Hárnákvæmt spil sviðsmyndar og
ljósa er mjög sterkur sjónrænn
áhrifavaldur í þessari sýningu.
Texti Lorca er erfiður. Hann er
mjög ljóðrænn og víða settur heil-
um afmörkuðum ljóðum. Karl
Guðmundsson hefur leyst af hendi
með mestu prýði feikierfitt verk
með þýðingu sinni. Honum tekst
hvorttveggja að halda til haga
merkingu textans og gæða hann
hljómrænum töfrum sem frumtext-
inn er svo ríkulega hlaðinn. Flutn-
ingur slíks texta er mikið vanda-
verk og hafa íslenskir leikarar að
því er mér finnst oft átt í brösum
með að flytja bundinn texta, finna
hið rétta jafnvægi á milli hrynjandi
og hljóms annarsvegar og merk-
ingarlegrar túlkunar hinsvegar. í
þessari sýningu hefur leikstjórinn
gætt þess að leita þessa jafnvægis
og er árangurinn óvenjulega góð-
ur, enda hefur hann á að skipa
kröftum sem vel ráða við slíkt
verkefni.
Tónlist er mikil í verkinu og er
hún eftir Hjálmar H. Ragnarsson,
en annars er til músík eftir Lorca
sem yfirleitt er notuð við sýningar
á Yermu. Tónlistin er fyrir slag-
verk og rödd (raddir) og fannst
mér hún yfirleitt vera mjög góð og
vinna vel með öðrum þáttum sýn-
ingarinnar. Sérstaklega óvenjuleg-
ur var baksviðssöngur Signýjar
Sæmundsdóttur. Annars er ann-
arstaðar í blaðinu fjallað um tón-
listina í verkinu og því fjölyrði ég
ekki um hana.
Á yfirborðinu er Yerma frásögn
af ungri konu sem ekki elur manni
sínum barn í hjónabandi eins og
samfélagið gerir svo fastlega ráð
fyrir, hún fyllist örvæntingu, er lit-
in hornauga í samfélaginu, tor-
tryggð af eiginmanninum, en hún
leitar allra ráða annarra en að leita
til annarra karlmanna. Það gefur
augaleið að það er auðvelt að
túlka þetta verk bæði féiagslega
og sálfræðilega. Ganga annars-
vegar útfrá ofurmætti staðnaðs
samfélags sem þolir engum að
vera öðruvísi eða þá leggja
Það duga engar venjulegar að-
ferðir við uppsetningu á verki eins
og þessu. Leikstjórinn leggur
áherslu á að skapa andstæður
milli Yermu og heimilis hennar og
umhverfisins, annarra persóna. I
verkinu er þetta reyndar innbyggt
þar sem aðalpersónur eru fáar en
síðan fjöldinn allur af fólki sem
kemur við sögu með svipuðum
hætti og kór í klassískum verkum
grískum. I hópsenum er kórinn
sérstaklega notaður og í tveimur
áherslu á sálarstríð þeirrar per-
sónu sem er öðruvísi. Allt þetta
efni og margt fleira liggur í verk-
inu. En þegar texti verksins er at-
hugaður kemur í Ijós að skáld-
skapargildi hans er miklu víð-
tækara. Ljóðrænn textinn er al-
settur táknum sem vísa langt út
fyrir samfélag verksins og persón-
ur þess. Táknin vísa til grunnþátta
tilverunnar, átaka lífs og dauða.
Tákn eins og vatnið, lindin, mold-
in, akurinn o.fl. vísa til frjómátt-
arins en auðnin, hrjóstrið, þurrk-
urinn vísa til eyðingar og dauða.
Um leið og þessi grunnátök eru
bundin í textann koma þau einnig
fram í samskiptum persónanna
sem að sínu leyti verða þá einnig
tákngerðar.
stærstu hópsenunum er hann ein-
mitt notaður til þess að kalla fram
andstæðu harmsins, þ.e.a.s. gleð-
ina —- í þvottakonuatriðinu og á
dýrlingshátíðinni.
Það eru mörg atriði í þessari
sýningu sem eru með því flottasta
sem ég hef séð í leikhúsi. Þar má
sem dæmi nefna atriði þvotta-
kvennanna þar sem meira að
segja áin rennur í takt við tónlist-
ina og hreyfingar kvennanna.
Einnig má nefna borðhaldið í húsi
Yermu, samspil ljóss og skugga
þar og systranna tveggja sem tákn
dauðans.
Það er mikið vandaverk að leika
hlutverk eins og Yermu, ekki síst
fyrir íslendinga sem yfir höfuð
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
þola ekki að heitar tilfinningar séu
látnar í ljós, þær á að bæla, þetta
er meira að segja innbyggt í tungu-
málið því hvað getum við sagt til
þess að tjá sorg eða samúð án þess
að það hljómi eins og í lélegri bíó-
mynd. En Tinna Gunnlaugsdóttir
skilar þessu vel. Hún vandar sig
mikið við flutning textans og nær
honum víða á flug og hún notar
óhrædd berorða líkamiega tján-
ingu til að túlka harm og örvænt-
ingu Yermu. Arnar Jónsson er dul-
ari í hlutverki eiginmannsins og
tekst honum afar vel að túlka til-
finningar hans og persónu. Pálmi
Gestsson skilar ágætlega hlut-
verki hirðisins Viktors. Guðný
Ragnarsdóttir þreytir frumraun
sína á sviði eftir leiklistarnám er-
lendis og verður forvitnilegt að
fylgjast með henni í framtíðinni,
því hún leikur hlutverk Maríu vin-
konu Yermu af miklum glæsileik.
Einnig má nefna fersklegan leik
þeirra Guðlaugar Maríu Bjarna-
dóttur og Vilborgar
Halldórsdóttur í hlutverkum ungu
kvennanna og ekki síður þær
Önnu Sigríði Einarsdóttur og
Önnu Kristínu Arngrímsdóttur í
hlutverkum systranna. Guðrún
Stephensen nýtti sér vel
möguleikana í hlutverki hinnar
guðlausu. Fleiri einstaklinga ætla
ég ekki að nefna en flestir standa
sig vel, ekki síst í hópsenunum, en
þær hafa lengi verið sérsvið
Þórhildar. Leikhópurinn er
styrktur með söngvurum og döns-
urum og gerðu þeir sérstaklega
vel.
Sýning Þjóðleikhússins á Yermu
er mjög glæsilegt verk, leikstjór-
inn, Þórhildur Þorleifsdóttir, á þar
stærstan hlut að máli, en nýtur
vissulega krafta annarra. Er synd
fyrir leikhúsgesti að horfa á eftir
henni inn í annarskonar leikhús
eftir að hafa stjórnað einni glæsi-
legustu sýningu leikársins.
G.Ást.
HELGARPÓSTURINN 21